Sutra Navigation: Mahanishith ( મહાનિશીય શ્રુતસ્કંધ સૂત્ર )

Search Details

Mool File Details

Anuvad File Details

Sr No : 1118082
Scripture Name( English ): Mahanishith Translated Scripture Name : મહાનિશીય શ્રુતસ્કંધ સૂત્ર
Mool Language : Ardha-Magadhi Translated Language : Gujarati
Chapter :

अध्ययन-७ प्रायश्चित् सूत्रं

चूलिका-१ एकांत निर्जरा

 Translated Chapter :

અધ્યયન-૭ પ્રાયશ્ચિત્ સૂત્રં

ચૂલિકા-૧ એકાંત નિર્જરા
Section : Translated Section :
Sutra Number : 1382 Category : Chheda-06
Gatha or Sutra : Sutra Sutra Anuyog :
Author : Deepratnasagar Original Author : Gandhar
 
Century : Sect : Svetambara1
Source :
 
Mool Sutra : [सूत्र] जे णं पडिक्कमणं न पडिक्कमेज्जा, से णं तस्सोट्ठावणं निद्दिसेज्जा। बइट्ठ-पडिक्कमणे खमणं। सुन्नासुन्नीए अणोवउत्तपमत्तो वा पडिक्कमणं करेज्जा, दुवालसं। पडिक्कमण-कालस्स चुक्कइ, चउत्थं। अकाले पडिक्कमणं करेज्जा, चउत्थं। कालेण वा पडिक्कमणं नो करेज्जा, चउत्थं। संथारगओ वा संथारगोवविट्ठो वा पडिक्कमणं करेज्जा, दुवालसं। मंडलीए न पडिक्क-मेज्जा, उवट्ठावणं। कुसीलेहिं समं पडि-क्कमणं करेज्जा, उवट्ठावणं। परिब्भट्ठ बंभचेर वएहिं समं पडिक्कमेज्जा, पारंचियं। सव्वस्स समणसंघस्स तिविहं तिविहेण खमण-मरि सामणं अकाऊणं पडिक्कमणं करेज्जा, उवट्ठावणं। पयं पएणाविच्चामेलिय पडिक्कमण सुत्तं न पयट्टेज्जा, चउत्थं। पडिक्कमणं काऊणं संथारगे इ वा, फलहगे इ वा, तुयट्टेज्जा, खमणं। दिया तुयट्टेज्जा, दुवालसं। पडिक्कमणं काउं गुरु-पामूलं वसहिं संदिसावेत्ताणं न पच्चुप्पेहेइ, चउत्थं। वसहिं पच्चुप्पेहिऊणं न संपवेएज्जा छट्ठं, वसहिं असंपवेएत्ताणं रयहरणं पच्चुप्पेहेज्जा, पुरिवड्ढं। रयहरणं विहीए पच्चुप्पेहेत्ताणं गुरु-पामूलं मुहनंतगं पच्चुप्पेहिय उवहिं न संदिसावेज्जा, पुरिवड्ढं। मुहनंतगेणं अपच्चुप्पेहिएणं उवहिं संदिसावेज्जा, पुरिवड्ढं। असंदिसावियं उवहिं पच्चुप्पेहेज्जा, पुरिवड्ढं। अणुवउत्तो वसहिं वा उवहिं वा पच्चुप्पेहे, दुवालसं। अविहीए वसहिं, वा उवहिं वा अन्नयरं वा भंड-मत्तोवगरण जायं किंचि अणोवउत्त पमत्तो पच्चुप्पेहेज्जा, दुवालसं। वसहिं वा उवहिं वा भंड-मत्तोवगरणं वा अपडिलेहियं वा दुप्पडिलेहियं वा परिभुंजेज्जा दुवालसं। वसहिं, वा उवहिं, वा भंड-मत्तोवगरणं, वा न पच्चुप्पेहेज्जा, उवट्ठावणं। एवं वसहिं उवहिं पच्चुप्पेहेत्ताणं जम्ही पएसे संथारयं जम्ही उ पएसे उवहिए पच्चुप्पेहणं कयं, तं ठाणं निउणं हलुय हलुयं दंडापुंछणगेण, वा रयहरणेण, वा साहरेत्ताणं तं च कयवरं पच्चुप्पेहित्तु छप्पइयाओ न पडिगाहेज्जा, दुवालसं। छप्पइयाओ पडिगाहेत्ताणं तं च कयवरं परिट्ठवेऊणं इरियं न पडिक्कमेज्जा, चउत्थं। अपच्चुप्पेहियं कयवरं परिट्ठावेज्जा, उवट्ठा-वणं। जइ णं छप्पइयाओ हवेज्जा, अहा णं नत्थि, तओ दुवालसं। एवं वसहिं उवहिं पच्चुप्पेहिऊणं समाहिं खइरोल्लगं च न परि-ट्ठवेज्जा, चउत्थं। अनुग्गए सूरिए समाहिं वा खइरोल्लगं वा परिट्ठवेज्जा, आयंबिलं हरियकाय संसत्ते, इ वा बीयकाय संसत्ते, इ वा तसकाय-बेइंदियाईएहिं, वा संसत्ते थंडिले समाहिं, वा खइरोल्लगं, वा परिट्ठवे अन्नयरं, वा उच्चाराइयं वोसिरेज्जा, पुरिवड्ढेक्कासणगायंबिलं अहक्कमेणं। जइ णं नो उद्दवणं संभवेज्जा, अहा णं उद्दवणा संभावीए, तओ खमणं। तं च थंडिलं पुनरवि पडिजागरेऊणं नीसंकं काऊणं पुनरवि आलोएत्ताणं जहा–जोगं पायच्छित्तं न पडिगाहेज्जा तओ उव-ट्ठावणं। समाहिं परिट्ठवेमाणो सागारिएणं संचिक्खीयए संचिक्खीयमाणो वा परिट्ठवेज्जा, खवणं। अपच्चुवेहिए थंडिल्ले जं किंचि वोसिरेज्जा, तत्थोवट्ठाणं। एवं च वसहिं उवहिं पच्चुपेहेत्ताणं समाही खइरोल्लगं च परिट्ठवेत्ताणं एगग्ग माणसो आउत्तो विहीए सुत्तत्थं अणु-सरेमाणो ईरियं न पडिक्कमेज्जा, एक्कासनगं, मुहनंतगेणं विना इरियं पडिक्कमेज्जा वंदन पडिक्कमणं वा करेज्जा जंभाएज्ज वा सज्झायं वा करेज्जा वायणादी, सव्वत्थ पुरिवड्ढं। एवं च इरियं पडिक्कमित्ताणं सुकुमाल पम्हल अचोप्पड अविक्किट्ठेणं अविद्ध दंडेणं दंड पुच्छणगेणं वसहिं न पमज्जे, एक्कास-णगं। बोहारियाए वा वसहिं वोहारेज्जा, उवट्ठावणं। वसहीए दंडा पुच्छणगं दाऊणं कयवरं न परिट्ठवेज्जा, चउत्थं। अपच्चुपेहियं कयवरं परिट्ठवेज्जा, दुवालसं। जइ णं छप्पइयाओ न हवेज्जा, अहा णं हवेज्जा तओ णं उवट्ठावणं। वसही संतियं कयवरं पच्चुप्पेहमाणे णं जाओ छप्पइयाओ तत्थ अन्नेसिऊणं अन्नेसिऊणं, समुच्चिणिय समुच्चिणिय पडिगाहिया, ताओ जइ णं न सव्वेसिं भिक्खूणं संविभाइऊणं देज्जा, तओ एक्कासणगं। जइ सयमेव अत्तणो ताओ छप्पइयाओ पडिगाहेज्जा, अह णं न संविभइउं दिज्जा न य अत्तणो पडिगाहेज्जा, तओ पारंचियं। एवं वसहिं दंडा पुच्छणगेणं विहीए पमज्जिऊणं कयवरं पच्चुप्पेहेऊणं छप्पइयाओ संविभातिऊणं च तं च कयवरं न परिट्ठवेज्जा परिट्ठवित्ताण च सम्मं विहिए अच्चंतोवउत्ते एगग्ग-मानसेण पयंपएणं तु सुत्तत्थो भयं सरमाणे जे णं भिक्खू न इरियं पडिक्कमेज्जा, तस्स य आयंबिल खमणं पच्छित्तं निद्दिसेज्जा, एवं तु अइक्कमेज्जा णं गोयमा किंचूणगं दिवड्ढं घडिगं पुव्वण्हिगस्स णं पढम-जामस्स। एयावसरम्ही उ गोयमा जे णं भिक्खू गुरुणं पुरओ विहीए सज्झायं संदिसावेऊणं एगग्ग-चित्ते सुयाउत्ते दढं धिईए घडिगूण पढम पोरिसिं जावज्जीवाभिग्गहेणं अणुदियहं अपुव्व णाण गहणं न करेज्जा, तस्स दुवालसमं पच्छित्तं निद्दिसेज्जा। अपुव्व नाणाहिज्जणस्स असइं जं एव पुव्वा-हिज्जियं तं सुत्तत्थोभयं नुसरमाणो एगग्गमाणसे न परावत्तेज्जा, भत्तित्थी राय तक्कर जनवयाइ विचित्त-विगहासु णं अभिरमेज्जा, अवंदणिज्जे। जेसिं च णं पुव्वाहीयं सुत्तं न अत्थे व, अउव्व नाण गहणस्स णं असंभवो वा, तेसिं अवि घडिगूण पढम पोरिसीए पंचमंगलं पुणो पुणो परावत्तणीयं। अहा णं नो परावत्तिया विगहं कुव्वीया वा निसामिया वा, से णं अवंदे। एवं घडिगूणाए पढम पोरिसीए जे णं भिक्खू एगग्ग चित्तो सज्झायं काऊणं तओ पत्तग मत्तग कमढगाइं भंडोवगरणस्सणं अव्वक्खित्ताउत्तो विहीए पच्चुप्पेहेणं न करेज्जा, तस्स णं चउत्थं पच्छित्तं निद्दिसेज्जा। भिक्खू सद्दो पच्छित्त सद्दो य, इमे सव्वत्थ पइ पयं जो जणीए, जइ णं तं भंडोवगरणं न भुंजीया, अहा णं परिभुंजे, दुवालसं एवं अइक्कंता पढमा पोरिसी। बीय पोरिसीए अत्थगहणं न करेज्जा, पुरिवड्ढं। जइ णं वक्खाणस्स णं अभावो, अहा णं वक्खाणं अत्थ एव, तं न सुणेज्जा, अवंदे। वक्खाणस्सासंभवे कालवेलं जाव वायाणाइ सज्झायं न करेज्जा, दुवालसं। एवं पत्ताए कालवेलाए जं किंचि अइय राइय देवसिय अइयारे निंदिए गरहिए आलोइए पडिक्कंते, जं किंचि काइगं, वा वाइगं, वा माणसिगं वा उस्सुत्तायरणेण, वा उम्मग्गायरणेण, वा अकप्पासेवणेण, वा अकरणिज्ज समायरणेण, वा दुज्जाएण, वा दुचिंतिएण, वा अनायार समायरणेण, वा अनिच्छियव्व समायरणेण, वा असमण पाओग्ग समायरणेण, वा णाणे दंसणे चरित्ते सुए सामाइए तिण्हं गुत्तियादीणं चउण्हं कसायादीणं पंचण्हं महव्वयादीणं छण्हं जीवनिकायादीणं [सत्तण्हं पाणेसणमाईणं] सत्तण्हं पिंडेसणाइणं अट्ठण्हं पवयणमाइणं नवण्हं बंभचेर गुत्तादीणं दसविहस्स णं समणधम्मस्स एवं तु। ... ... जाव णं एमाइ अनेगालावगमाईणं खण्डणे विराहणे वा आगमकुसलेहिं णं गुरूहिं पायच्छित्तं उवइट्ठं, तं निमित्तेणं जहा सत्तीए अनिगूहिय बल वीरिय पुरिसयार परक्कमे असढत्ताए-अदीनमाणसे अणसणाइ सबज्झं-तरं दुवालसविहं तवोकम्मं गुरूणं अंतिए पुनरवि निट्टंकिऊणं सुपरिफुडं काऊणं तह त्ति अभिणंदित्ताणं खंडखंडी विभत्तं वा एग-पिंड-ट्ठियं वा न सम्मं अणुचिट्ठेज्जा, से णं अवंदे। से भयवं के णं अट्ठेणं खंडखंडीए काउमनुचेट्ठेज्जा गोयमा जे णं भिक्खू संवच्छरद्धं चाउमास खमणं वा एक्को लग्गं काऊणं न सक्कुणोइ, से णं छट्ठ ट्ठम दसम दुवालसद्ध मास खमणेहिं णं तं पायच्छित्तं अनुपवेसेइ अन्नमवि जं किं चि पायच्छित्ताणुयं। एते णं अत्थेणं खण्ड-खण्डीए समनुचेट्ठे, । एवं तु समोगाढं किंचूणं पुरिवड्ढं। एयावसरम्मि उ जे णं पडिक्कमंते, इ वा वंदंते, इ वा सज्झायं करंते, इ वा संचरते इ वा परिभमंते, इ वा गए, इ वा ठिए, इ वा बइट्ठल्लगे, इ वा उट्ठियल्लगे, इ वा तेउ-काएण फुसियल्लगे भवेज्जा, से णं आयंबिलं। न संवरेज्जा, तओ चउत्थं अन्नेसिं तु जहा जोग्गं जहेव पायच्छित्ताणि पविसंति, तहा स-सत्तीए तवो-कम्मं णाणुट्ठिएइ, तओ चउगुणं पाय-च्छित्तं। तं एव बीय दियहे उवइसेज्जा। जेसिं च णं वंदंताण, वा पडिक्कमंताण, वा दीहं वा मज्जारं, वा छिंदिऊणं गयं हवेज्जा, तेसिं च णं लोय-करणं अन्नत्थगमणं, तं माणं उग्ग-तवाभिरमणं। एयाइं न कुव्वंति, तओ गच्छ बज्झे। जे णं तु तं महोवसग्ग-साहगं उप्पाइगं दुन्निमित्तं अमंगलावहं हविया। जे णं पढम पोरिसीए, वा बीय पोरिसीए, वा चंकमणियाए परिसक्किरेज्जा अगालसन्निए, इ वा छड्डिकडे, इ वा, से णं जइ चउव्विहेणं न संचरेज्जा, तओ छट्ठं। दिया थंडिल्ले पडिलेहिए राओ सन्नं वोसिरेज्जा, समाहीए इ वा, एगासणगं गिलाणस्स, अन्नेसिं तु छट्ठं एव। जइ णं दिया न थंडिल्लं पच्चुप्पेहियं, नो णं समाही संजमिया, अपच्चुप्पेहिए थंडिल्ले अपच्चुप्पेहियाए चेव समाहीए रयणीए सन्नं वा काइयं वा वोसिरेज्जा, एगासणगं गिलाणस्स, सेसाणं दुवालसं, अहा णं गिलाणस्स मिच्छुक्कडं वा। एवं पढम पोरिसीए बीय पोरिसीए वा सुत्तत्थ अहिज्जणं मोत्तूणं जे णं इत्थी-कहं, वा भत्त-कहं, वा देस-कहं, वा राय-कहं, वा तेण-कहं, वा गारत्थिय-कहं, वा अन्नं, वा असंबद्धं रोद्दट्टज्झाणो-दीरणा कहं पत्थावेज्ज, वा उदीरेज्ज, वा कहेज्ज, कहावेज्ज वा से णं संवच्छरं जाव अवंदे। अहा णं पढम बीय पोरिसीए जइ णं कयाइं महया कारणवसेणं अद्ध घडिगं घडिगं वा सज्झायं न कयं, तत्थ मिच्छुक्कडं गिलाणस्स, अन्नेसिं निव्विगइयं दढ निट्ठुरं। तेण वा गिलाणेण वा जइ णं कहिं चि केणइ कारणेणं जाएणं असइं गीयत्थ-गुरुणा अननुन्नाएणं सहसा कयाई बइट्ठ-पडिक्कमणं कयं हवेज्जा, तओ मासं, जाव अवंदे चउमासे जाव मुणव्वयं च। जे णं पढम-पोरिसीए अनइक्कंताए तइय-पोरिसीए अइक्कंताए भत्तं, वा पाणं, वा पडिगाहेज्ज, वा परिभुंजेज्ज वा तस्स णं पुरवड्ढणं। चेइएहिं अवंदिएहिं उवओगं करेज्जा, पुरिवड्ढं। गुरुणो अंतिए न उवओगं करेज्जा, चउत्थं। अकएणं उवओगेणं जं किंचि पडिगाहेज्जा, चउत्थं। अविहीए उवओगं करेज्जा, खवणं। भत्तट्ठाए, वा पाणट्ठाए, वा भेसज्जट्ठाए, वा सकज्जेण, वा गुरु कज्जेण, वा बाहिर भूमीए निग्गच्छंते णं गुरुणो पाए उत्तिमंगेण संघट्टेत्ताणं आवस्सियं न करेज्जा, पविसंते घंघसालाईसु णं वसही दुवारे निसीहियं न करेज्जा, पुरिवड्ढं। सत्तण्हं कारण जायाणं असई वसहीए बहिं निगच्छे, गच्छ-बज्झो। एगो गच्छे, उवट्ठावणं। अगीयत्थस्स गीयत्थस्स, वा संकणिज्जस्स, वा भत्तं वा पाणं वा भेसज्जं, वा वत्थं, वा पत्तं, वा दंडगं, वा अविहीए पडिगाहेज्जा गुरूणं च न आलोएज्जा तइय वयस्स छेदं, मासं जाव अवंदे मूणव्वयं च। भत्तट्ठाए, वा पाणट्ठाए, वा भेसज्जट्ठाए, वा सकज्जेण, वा गुरु कज्जेण, वा पविट्ठो गामे, नगरे, वा रायहाणीए, वा तिय चउक्क चच्चर परिसा गिहे इ वा तत्थ कहं वा विकहं वा पत्थावेज्जा, उवट्ठावणं। सोवाहणो परिसक्केज्जा उवट्ठाणं। उवाहणाओ न पडिगाहेज्जा, खवणं। तारिसे णं स विहाणगे उवाहणाओ न परिभुंजेज्जा, खवणं। गओ वा ठिओ वा केणइ पुट्ठो निउणं महुरं थोवं कज्जावडियं अगव्वियं अतुच्छं निद्दोसं सयल जणमणाणंद कारयं इह पर लोग सुहावहं वयणं न भासेज्जा, अवंदे। जइ णं णाभिग्गहिओ सोलस दोस विरहियं पी स सावज्जं भासेज्जा, उवट्ठावणं। बहु भासे, उवट्ठावणं। पडिणियं भासे, उव-ट्ठावणं। कसाएहिं जिज्जे, अवंदे। कसाएहिं समुइन्नेहिं भुंजे रयणिं वा परिवसेज्जा, मासं जाव मुणव्वए अवंदे य उवट्ठाणं च। परस्स वा कस्सइ कसाए समुइरे-ज्जा दर कसायस्स वा कसाय वुड्ढिं करेज्जा, मम्मं वा किंचि बोलेज्जा, एतेसुं गच्छ-बज्झो। फरुसं भासे, दुवालसं। कक्कसं भासे, दुवालसं। खर फरुस कक्कस निट्ठुरमणिट्ठं भासे, उवट्ठावणं। दुब्बोल्लं देइ, खमणं। कलिं किलिकिंचं कलहं झं झं, डमरं वा करेज्जा, गच्छ-बज्झो। मगार-जगारं वा बोल्ले खमणं, बीय-वाराए अवंदे। वहंतो संघ-बज्झो, हणंतो संघ-बज्झो, एवं खणंतो ल्हसंतो लूडंतो जालेंतो जालावेंतो पयंतो पयावेंतो, एतेसुं सव्वेसुं पत्तेगं संघ-बज्झो। गुरुं पडिसूरेज्जा अन्नं वा मयहराइयं कहिं चि हीलेज्जा, गच्छायारं, वा संघायारं, वा वंदन-पडिक्कमणमाइ मंडली-धम्मं, वा अइक्कमेज्जा, अविहीए पव्वावेज्ज, वा उवट्ठावेज्ज, व अओग्गस्स, वा सुत्तं वा अत्थं वा उभयं, वा परुवेज्जा, अविहीए सारेज्ज, वा वारेज्ज, वा चोएज्ज, वा विहीए वा सारण वारण चोयणं न करेज्जा, उम्मग्ग पट्ठियस्स, वा जहा विहीए जाव णं सयल-जण सण्णिज्झं परिवाडिए न भासेज्जा हियं भासं स पक्ख गुणावहं, एतेसुं सव्वेसुं पत्तेगं कुल गण संघ-बज्झो। कुल गण संघ-बज्झीकयस्स णं अच्चंत घोर वीर तवाणुट्ठानाभिरयस्सा वि णं गोयमा अप्पेही, तम्हा कुल गण संघ बज्झीक-यस्स णं खण खण द्धघडिग घडिगद्धं वा न चिट्ठेयव्वं ति। अप्पुच्चुप्पेहिए थंडिल्ले उच्चारं, वा पासवणं, वा खेल्लं वा सिंघाणं, वा जल्लं, वा परिट्ठवेज्जा, निसीयंतो संडासगे न पमज्जेज्जा, निव्विगइयायंबिलं अहक्कमेणं। भंड मत्तोवगरण जायं जं किंचि दंडगाई ठवंते इ वा निक्खिवंते, इ वा साहरंते, इ वा पडिसाहरंते, इ वा गिण्हंते, इ वा पडिगिण्हंते, इ वा अविहीए ठवेज्ज, वा निक्खिवेज्ज वा साहरेज्ज वा पडिसाहरेज्ज वा गिण्हेज्ज, वा पडिगिण्हेज्ज, वा एतेसुं असंसत्त खेत्ते पत्तेगं चउरो आयंबिले, संसत्तखेत्ते, उवट्ठाणं। दंडगं, वा रयहरणं, वा पाय-पुच्छणं, वा अंतरकप्पगं, वा चोलपट्टगं, वा वासाकप्पं, वा जाव णं मुहनंतगं, वा अन्नयरं, किं चि संजमोवगरण-जायं अप्पडिलेहियं, वा दुप्पडिलेहियं, वा ऊणाइरित्तं गणणाए पमाणेणं वा परिभुंजे, खवणं। सव्वत्थ पत्तेगं अविहीए नियंसणुत्तरीयं रयहरणं दंडगं वा परिभुंजे, चउत्थं। सहसा रयहरणं खवे निक्खिवइ, उवट्ठावणं। अंगं वा उवंगं वा संबाहावेज्जा, खवणं। रयहरण सुसंघट्टे, चउत्थं। पमत्तस्स सहसा मुहनंतगाइ किं चि संजमोवगरणं विप्पणस्से, तत्थ णं जाव खमणोट्ठावणं जहा जोगं गवेसणं मिच्छुक्कड-वोसिरणं पडिगाहणं च। आउकाय तेउकायस्स णं संघट्टणाई एगंतेणं निसिद्धे। जो ऊण जोइए अंतलिक्खबिंदुवारेहिं, वा आउत्तो, वा अणाउत्तो, वा सहसा, फुसेज्जा, तस्स णं पकहियं च एवायंबिलं। इत्थीणं अंगावयवं किंचि हत्थेण, वा पाएण, वा दंडगेण, वा कर धरिय कुसग्गेण, वा चलणक्खेवेण, वा संघटे, पारंचियं। सेसं पुणो वि सत्थाणे पबंधेण भाणीहई। एवं तु आगयं भिक्खा-कालं। एयावसम्ही उ गोयमा जे णं भिक्खू पिंडेसणभिहिएणं विहिणा अदीन-मणसो।
Sutra Meaning : પ્રતિક્રમણ ન કરે તેને ઉપસ્થાપના પ્રાયશ્ચિત્ત. બેઠા બેઠા કરે તેને ઉપવાસ, શૂન્યાશૂન્યપણે અર્થાત્‌ અનુપયોગથી પ્રમત્તપણે પ્રતિક્રમણ કરે તો પાંચ ઉપવાસ, માંડલીમાં પ્રતિક્રમણ ન કરે તો ઉપસ્થાપના, કુશીલ સાથે કરે તો ઉપસ્થાપના, બ્રહ્મચર્યવ્રતથી ભ્રષ્ટ સાથે કરે તો પારંચિત પ્રાયશ્ચિત્ત આપવું. સર્વે શ્રમણસંઘને ત્રિવિધ – ત્રિવિધે ખમે કે ખમાવે નહીં, ક્ષમા ન આપે અને પ્રતિક્રમણ કરે તો ઉપસ્થાપના પ્રાયશ્ચિત્ત. પદે પદ સ્પષ્ટ અને છૂટા ન બોલે, એક બીજા પદમાં ભળેલા અક્ષરોવાળા પ્રતિક્રમણ સૂત્રો બોલે, તો ચોથભક્ત, પ્રતિક્રમણ કર્યા વિના સંથારો કરે, પાટ ઉપર લાંબો થાય, પડખું ફેરવે તો ઉપવાસ, દિવસે સૂવે તો પાંચ ઉપવાસ. પ્રતિક્રમણ કરીને ગુરુના ચરણકમળમાં વસતિની આજ્ઞા મેળવીને તે દૃષ્ટિથી અવલોકન ન કરે. વસતિ અવલોકી ગુરુને નિવેદન ન કરે તો છઠ્ઠ, વિધિપૂર્વક રજોહરણને પડિલેહીને ગુરુ પાસે મુહપત્તિ પડિલેહ્યા વિના ઉપધિ પડિલેહવાનો ‘સંદિસાઉ’નો આદેશ સ્વયં માગી લે તો પુરિમડ્ઢ ‘ઉપધિ સંદિસાઉ’ની આજ્ઞા મેળવ્યા વિના ઉપધિ પડિલેહે તો પુરિમડ્ઢ, ઉપયોગ રહિત ઉપધિ કે વસતીનું પ્રતિલેખન કરે તો પાંચ ઉપવાસ. અવિધિથી વસતી કે બીજું કંઈપણ પાત્રક માત્રક ઉપકરણ વગેરે લગીર પણ અનુપયોગ કે પ્રમાદથી પ્રતિલેખન કરે તો લાગલગાટ પાંચ ઉપવાસ, વસતી પાત્ર માત્રક ઉપકરણને કોઈ પણ પ્રતિલેખન કર્યા વિના કે દુષ્પ્રતિલેખન કરીને વાપરે તો પાંચ ઉપવાસ. વસતિ ઉપાધિ, પાત્રાદિ ઉપકરણનું પ્રતિલેખન જ ન કરે તો ઉપસ્થાપન, એ પ્રમાણે વસતી, ઉપધિની પ્રતિલેખના કરી હોય તે સ્થાને નિપુણતાથી હળવે હળવે દંડ પુચ્છણક કે રજોહરણથી કાજો એકઠો કરીને દૃષ્ટિથી ન જુએ, કાજામાં જું કે જીવાતને છૂટા પાડીને એકાંત નિર્ભય સ્થાને ન મૂકે તો પાંચ ઉપવાસ, જું કે કોઈ જીવને ગ્રહણ કરીને કાજો પરઠવીને ઇરિયાવહી ન પડિકમે તો એક ઉપવાસ. સ્થાન જોયા વિના કાજો પરઠવે તો ઉપસ્થાપના. કાજામાં જો ષટ્‌પદિકા હોય અને તેથી તેમ કહો તો પાંચ ઉપવાસ, એ પ્રમાણે વસતી, ઉપધિ પડિલેહીને સમાધિ પૂર્વક વિક્ષુબ્ધ થયા વિના પરઠવે તો પણ આયંબિલ, હસ્તિકાય – વનસ્પતિયુક્ત બીજકાયયુક્ત, ત્રસકાય બેઇન્દ્રિયાદિ જીવો યુક્ત સ્થાનમાં સમાધિસહ વિક્ષુબ્ધ થયા સિવાય પણ પરઠવે કે તેવા સ્થાનમાં બીજું કંઈ કે મળ – મૂત્રાદિ પરઠવે, વોસિરાવે તો પુરીમડ્ઢ, એકાસણુ, આયંબિલનું પ્રાયશ્ચિત્ત અનુક્રમે જાણવું. પરંતુ જો ત્યાં કોઈ જીવનો ઉપદ્રવ સંભવે, જો મૃત્યુ સિવાયના દુઃખરૂપ ઉપદ્રવની સંભાવના હોય તો ઉપવાસ. તે સ્થંડિલ ફરી પણ બરાબર તપાસીને જીવરહિત છે, એમ નિઃશંક બનીને, ફરી પણ તેની આલોચના કરીને યથા યોગ્ય પ્રાયશ્ચિત્ત ગ્રહણ કરે નહીં તો ઉપસ્થાપન, સમાધિપૂર્વક પરઠવે તો પણ સાગારી રહેતો હોય કે રહેવાનો હોય છતાં પરઠવે તો ઉપવાસ. પ્રતિલેખન ન કરેલી જગ્યાએ જે કાંઈપણ વોસિરાવે તો ઉપસ્થાપન. એ પ્રમાણે વસતિ – ઉપધિને પડિલેહીને સમાધિપૂર્વક ક્ષુબ્ધ થયા વિના પરઠવીને એકાગ્ર મનવાળો સાવધાનપૂર્વક વિધિથી સૂત્ર અને અર્થને અનુસરતા ઇરિયાવહિયં ન પ્રતિક્રમે તો એકાસણુ, મુહપત્તિ વિના ઇરિયા પ્રતિક્રમણ, વંદન પ્રતિક્રમણ કરે, મુહપત્તિ રાખ્યા વિના બગાસું ખાય, સ્વાધ્યાય કરે, વાંચના આપે ઇત્યાદિ સર્વે સ્થાનમાં પુરિમડ્ઢ. એ પ્રમાણે ઇરિયા પ્રતિક્રમી સુકુમાલ સુંવાળી દસીયુક્ત ચીકાશ રહિત, સખત ન હોય તેવી સારી દસીવાળા, કીડીથી કાણા ન પાડેલ, અખંડ દાંડીવાળા દંડપૂંછણથી વસતીની પ્રમાર્જના ન કરે તો એકાસણુ સાવરણીથી વસતીનો કચરો સાફ કરે તો ઉપસ્થાપન, વસતિમાં દંડ પુચ્છણક આપીને એકઠો કરેલો કાજો સૂપડીમાં લઈને ન પરઠવે તો ઉપવાસ, પ્રત્યુપ્રેક્ષણા વિના કચરો પરઠવે તો પાંચ ઉપવાસ, પણ જું કે કોઈ જીવ હોય અથવા કોઈ જીવ ન હોય તો ઉપસ્થાપન, વસતીમાં રહેલા કામને અવલોકતો જો તેમાં જું આદિ હોય તેને શોધી – શોધીને છૂટી પાડીને એકઠી કરી કરીને ગ્રહણ કરી હોય તેવું પ્રાયશ્ચિત્ત સર્વે ભિક્ષુ વચ્ચે વિભાગ કરીને વહેંચી આપવું. તેમ ન કરે તો એકાસણુ, જો પોતે જાતે જું આદિ ગ્રહણ કરી પ્રાયશ્ચિત્ત વિભાગપૂર્વક ન આપે કે પરસ્પર ન સ્વીકારે તો પારંચિત. એ પ્રમાણે વસતી દંડ પૂંછણકથી વિધિપૂર્વક પ્રમાર્જન કરીને કાજાને બરાબર અવલોકન કરીને જૂ વગેરેને કાજામાંથી જુદી કરીને કાજો પરઠવે. પરઠવીને સમ્યગ્‌ વિધિથી, અત્યંત ઉપયોગ અને એકાગ્ર માનસવાળો સૂત્ર, અર્થ અને તદુભયને સ્મરતો એવો ભિક્ષુ જે ઇરિયાવહી ન પ્રતિક્રમે તેને આયંબિલ અને ઉપવાસ પ્રાયશ્ચિત્ત. એ પ્રમાણે હે ગૌતમ ! આ હવે જણાવીશું તેનું પ્રતિક્રમણ કરે – દિવસના પહેલાં પ્રહરનો દોઢ ઘડી ન્યૂન એવા સમયે જે ભિક્ષુ ગુરુ પાસે વિધિ સહિત ‘સજ્ઝાય સંદિસાઉં’ એમ કહીને એકાગ્ર ચિત્તથી શ્રુતમાં ઉપયોગવાળો દૃઢ દ્યુતિ પૂર્વક એક ઘડી ન્યૂન પહેલી પોરીસીમાં જાવજ્જીવના અભિગ્રહ સહિત દરરોજ અપૂર્વજ્ઞાન ગ્રહણ ન કરે તેને પાંચ ઉપવાસ પ્રાયશ્ચિત્ત. અપૂર્વજ્ઞાન ભણવાનું ન બની શકે તો પહેલાનું ભણેલું હોય તે સૂત્ર, અર્થ, તદુભયને યાદ કરતો એકાગ્ર મનથી પરાવર્તન ન કરે અને ભક્ત વર્ગ, સ્ત્રી, રાજા, ચોર, દેશ વગેરેની વિચિત્ર વિકથા કરવામાં સમય પસાર કરી આનંદ મનાવે તો તે વંદન યોગ્ય ન ગણાય. જેઓ પહેલાં ભણેલા નથી, અપૂર્વજ્ઞાન ગ્રહણ કરવું અસંભવ છે, તેમણે પણ એક ઘટિકા ન્યૂન એવી પહેલી પોરીસીમાં પંચમંગલનું પરાવર્તન કરવું. જો તેમ ન કરે અને વિકથા કર્યા કરે કે નિરર્થક બહારની પંચાતો સાંભળ્યા કરે તે ભિક્ષુ અવંદનીય જાણવો. એ પ્રમાણે એક ઘડી ન્યૂન પહેલી પોરીસીમાં જે ભિક્ષુ એકાગ્ર ચિત્તે સ્વાધ્યાય કરીને પછી પાત્રા, માત્રક, વસ્ત્ર વિશેષ, ભાજન, ઉપકરણાદિ અવ્યાકુળપણે ઉપયોગ સહ વિધિથી પ્રતિલેખના ન કરે તો તેને ઉપવાસનું પ્રાયશ્ચિત્ત જણાવવુ. હવે દરેક પદમાં ભિક્ષુ અને પ્રાયશ્ચિત્ત શબ્દ જોડવા. જો તે ભાજન ઉપકરણ વાપર્યા ન હોય તો ઉપવાસ, પરંતુ અવ્યાકુળપણે ઉપયોગ વિધિથી પ્રતિલેખના કર્યા વિના વાપરે તો પાંચ ઉપવાસ. આ ક્રમે પહેલી પોરીસી પૂર્ણ કરી. બીજી પોરીસીમાં અર્થ ગ્રહણ ન કરે તો પુરિમડ્ઢ પ્રાયશ્ચિત્ત, જો વ્યાખ્યાન ન હોય તો. જો વ્યાખ્યાન હોય અને તે શ્રવણ ન કરે તો અવંદનીય, વ્યાખ્યાન અભાવે કાળ વેલા સુધી વાચનાદિ સ્વાધ્યાય ન કરે તો પાંચ ઉપવાસ પ્રાયશ્ચિત્ત. એમ કરતાં કાલ વેળા પ્રાપ્ત થાય તે સમયે. ... દૈવસિક અતિચારમાં જણાવેલા જે કાંઈ અતિચારો સેવન થયા હોય તેનું નિંદન, ગ્રહણ, આલોચન, પ્રતિક્રમણ કરવા છતાં પણ જે કાંઈ કાયિક, વાચિક, માનસિક ઉત્સૂત્ર આચરણ કરવાથી, ઉન્માર્ગ આચરણ કરવાથી, અકલ્પ સેવનથી, અકરણીયનું સમાચરણ કરવાથી, દુર્ધ્યાન કે દુષ્ટ ચિંતવનથી, અનાચાર સેવવાથી, અનિચ્છનીયના આચરણથી, અશ્રમણ પ્રાયોગ્ય વર્તનથી, જ્ઞાન – દર્શન – ચારિત્ર – શ્રુત – સામાયિકને વિશે – ત્રણ ગુપ્તિ, ચાર કષાયો, પાંચ મહાવ્રતો, છ જીવનિકાયો, સાત પીંડૈષણાદિ, આઠ પ્રવચન માતા, નવ બ્રહ્મચર્ય ગુપ્તિ, દશવિધ શ્રમણધર્મ, તે વગેરે તથા બીજા અનેક આલાવા આદિમાં જણાવેલ ખંડન – વિરાધન થયું હોય, તે નિમિત્તે આગમકુશળ ગીતાર્થ ગુરુએ કહેલ પ્રાયશ્ચિત્ત યથાશક્તિ પોતાનું બળ, વીર્ય, પુરુષાર્થ પરાક્રમ છૂપાવ્યા વિના અશઠપણે, દિનતારહિત માનસથી બાહ્ય – અભ્યંતર તપોકર્મને ગુરુ પાસે ફરી પણ અવધારીને અતિ પ્રગટપણે ‘તહત્તિ’ એમ કહીને અભિનંદે, ગુરુદત્ત પ્રાયશ્ચિત્ત તપને સામટું કે ટૂકડે ટૂકડે વિભાગ કરવાપૂર્વક સમ્યક્‌ પ્રકારે ન કરી આપે તે ભિક્ષુ અવંદનીય થાય. ભગવન્‌ ! કયા કારણે ખંડ – ખંડ તપ કરીને પ્રાયશ્ચિત્ત સેવે ? ગૌતમ ! જે ભિક્ષુ છ માસ, ચાર માસ, માસક્ષમણ એક સાથે કરવા સમર્થ ન હોય તે છઠ્ઠ, અઠ્ઠમ, ચાર ઉપવાસ, પાંચ ઉપવાસ આદિ કરીને પણ પ્રાયશ્ચિત્ત વાળી આપે. બીજું પણ જે કોઈ પ્રાયશ્ચિત્ત તેમાં સમાઈ જતું હોય, એ કારણે ખંડાખંડી તપ પ્રાયશ્ચિત્ત સેવે. એમ કરતા દિવસના મધ્યાહ્ન સમયે થનાર પુરિમડ્ઢના સમયમાં અલ્પકાળ બાકી રહ્યો. તે અવસરે જે કોઈ – પ્રતિક્રમણ, વંદન, સ્વાધ્યાય કે પરિભ્રમણ કરતા ચાલતા, જતા, ઊભતા, બેસતા, ઉઠતા તેઉકાયનો સ્પર્શ થતો હોય અને સાધુ તેના અંગો ખેંચી ન લે. સંઘટ્ટો થતો ન રોકે, તો ઉપવાસ, બીજાને પણ યથાયોગ્ય પ્રાયશ્ચિત્તમાં પ્રવેશ કરાવે તથા સ્વશક્તિ મુજબ તપોકર્મને સેવે નહીં, તો તેને બીજા દિવસે ચારગણુ પ્રાયશ્ચિત્ત આવે. જેઓ વાંદતા કે પ્રતિક્રમણ કરતા હોય, તેઓની આડ પાળીને સર્પ કે બિલાડી જાય તો તેમનો લોચ કરવો કે બીજે સ્થળે ચાલ્યા જાય. તેના પ્રમાણમાં ઉગ્ર તપમાં રમણતા કરવી. આ કહેલા વિધાનો ન કરે તો ગચ્છ બહાર કરવો. જે સાધુ તે મહા ઉપસર્ગને સિદ્ધ કરનારો, ઉત્પન્ન કરનાર, દુર્નિમિત અને અમંગલનો ધારક હોય, તે ગચ્છ બહાર કરવા યોગ્ય જાણવો. જે પહેલી કે બીજી પોરીસીમાં અહીં – તહીં ભટકતો હોય, ગમન કરતો હોય, અનુચિત કાળે ફરનાર, છિદ્રો જોનાર એવો, જો તે ચોવિહારના પચ્ચક્‌ખાણ ન કરે તો છઠ્ઠ સ્થંડિલ સ્થાન પ્રતિલેપીને રાત્રે જયણાપૂર્વક સ્થંડિલ – માત્ર વોસિરાવે તો ગ્લાનને એકાસણું, બીજાને છઠ્ઠનું જ પ્રાયશ્ચિત્ત. જો સ્થંડિલ – સ્થાન દિવસે જીવજંતુ રહિત તપાસ્યું ન હોય તેમજ ભાજન પૂજ્યુ – પ્રમાર્જ્યુ ન હોય, સ્થાન જોઈ લીધું ન હોય, માત્રુ કરવાનું ભાજન પણ જયણાથી જોયેલ ન હોય અને રાત્રે ઠલ્લો કે માત્રુ પરઠવે તો ગ્લાનને એકાસણુ, બાકીનાને પાંચ ઉપવાસ અથવા ગ્લાનને ‘મિચ્છામિ દુક્કડમ્‌.’ એ પ્રમાણે પહેલી – બીજી પોરીસીમાં સૂત્ર અને અર્થનું અધ્યયન છોડીને જેઓ સ્ત્રીકથા, ભક્તકથા, દેશકથા, રાજ કથા, ચારે કથા, ગૃહસ્થની પંચાત કર્યા કરે અથવા બીજી અસંબદ્ધ કથા કરે. આર્ત – રૌદ્ર ધ્યાનની ઉદીરણા કરાવનારી કથા કરે, તો એક વર્ષ અવંદનીય. કોઈ તેવા મોટા કારણવશ પહેલી કે બીજી પોરીસીમાં એક ઘડી કે અડધી ઘડી ઓછો સ્વાધ્યાય થયો તો ગ્લાનને મિચ્છામિ દુક્કડમ્‌, બીજાને નિવ્વિગઈ, અતિ નિષ્ઠુરતાથી કે ગ્લાને જો કોઈ પ્રકારે કોઈપણ કારણ ઉત્પન્ન થવાથી વારંવાર ગીતાર્થ ગુરુની મનાઈ છતાં અકસ્માત કોઈ વખત બેઠાં બેઠાં પ્રતિક્રમણ કર્યું હોય તો એક માસ અવંદનીય અને ચાર માસ સુધી મૌનવ્રત તેણે રાખવું. જો કોઈ પહેલી પોરીસી પૂર્ણ થયા પહેલા અને ત્રીજી પોરીસી વીત્યા પછી આહાર – પાણી ગ્રહણ કરે અને વાપરે તો પુરિમડ્ઢ, ગુરુ સન્મુખ જઈને ઉપયોગ ન કરે તો ઉપવાસ, ઉપયોગ કર્યા વિના કંઈ પણ લે તો ઉપવાસ, અવિધિથી ઉપયોગ કરે તો ઉપવાસ, આહાર – પાણી કે સ્વકાર્ય માટે, ગુરુના કાર્ય માટે, બહારની ભૂમિએ નીકળતા ગુરુના ચરણમાં મસ્તકનો સંઘટ્ટો કરીને ‘આવસ્સિઆએ’ પદ ન કહે, સ્વ – વસતીના દ્વારમાં પ્રવેશતા નિસીહિ ન કહે તો પુરિમડ્ઢ. બહાર જવાના સાત કારણ સિવાય વસતીમાંથી બહાર નીકળે તો ગચ્છ બહાર કરવો. રાગથી બહાર જાય તો છેદોપસ્થાપનીય. અગીતાર્થ કે ગીતાર્થને શંકા ઉત્પન્ન થાય તેવા આહાર, પાણી, ઔષધ, વસ્ત્ર, પાત્ર, દંડો વગેરે અવિધિથી ગ્રહણ કરે અને ગુરુ પાસે તેને આલોચે નહીં તો ત્રીજા વ્રતનો છેદ, એક માસ સુધી અવંદનીય અને તેની સાથે મૌનવ્રત રાખવું. આહાર, પાણી, ઔષધ અથવા પોતાના કે ગુરુના કાર્ય માટે ગામમાં, નગરમાં, રાજધાનીમાં, ત્રિક – ચતુષ્ક – ચૌટા કે સભાગૃહમાં પ્રવેશીને ત્યાં કથા કે વિકથા કહેવા લાગે તો ઉપસ્થાપન. પગમાં પાદરક્ષક પહેરીને ત્યાં જાય તો ઉપસ્થાપન. જો ઉપાનહ ગ્રહણ કરે તો ઉપવાસ, તેવા પ્રસંગે ઉપાનહનો ઉપયોગ કરે તો ઉપવાસ. ક્યાંય ગયો, ઊભો રહ્યો, કોઈકે પ્રશ્ન કર્યો તેને કુશળતા અને મધુરતાથી કાર્યની જરૂર પૂરતો અલ્પ, અગર્વિત, અતુચ્છ, નિર્દોષ, સમગ્ર લોકોના મનને આનંદ કરાવનાર, આલોક – પરલોકને હિતકારી થાય તેવો પ્રત્યુત્તર ન આપે તો અવંદનીય. અભિગ્રહ ગ્રહણ કર્યો ન હોય તેવો સાધુ ૧૬ દોષ રહિત પણ સાવદ્યયુક્ત વચન બોલે તો ઉપસ્થાપન, બહુ બોલે તો ઉપસ્થાપન, કષાયયુક્ત વચન બોલે તો અવંદનીય. કષાય ઉદીરતો સાથે ભોજન કરે કે રાત્રે સાથે વાસ કરે તો એક માસ સુધી મૌન, અવંદનીય અને ઉપસ્થાપન, બીજા કોઈને કષાયનું નિમિત્ત આપી કષાયની ઉદીરણા કરાવે, અલ્પ કષાયીને કષાયની વૃદ્ધિ કરાવે, કોઈની ગુપ્ત વાતો ઉઘાડી પાડે, તે બધામાં ગચ્છ બહાર કરવો. કઠોર વચન બોલે તો પાંચ ઉપવાસ, આકરા શબ્દ બોલે તો પાંચ ઉપવાસ, ખર – કઠોર – આકરા – નિષ્ઠુર – અનિષ્ટ વચનો બોલે તો ઉપસ્થાપન, ગાળો આપે તો ઉપવાસ, કકડાટ કરતા કલણ કજીયા તોફાન લડાઈ કરે તો ગચ્છ બહાર કરવો. મકાર – ચકાર – જકારાદિ અપશબ્દો બોલે તો ઉપવાસ, બીજી વખત બોલે તો અવંદનીય, વધ કરે તો સંઘ બહાર કરવો, હણે તો સંઘ બહાર કરવો. ખોદતો હોય, ભાંગતો હોય, લપસતો હોય – લડતો હોય – અગ્નિ સળગાવતો હોય – સળગાવડાવતો હોય, રાંધતો – રંધાવતો હોય તો દરેકમાં સંઘ બહાર કરવો. ગુરુને પણ સામા ફાવે તેવા શબ્દો સંભળાવે. ગચ્છનાયકોની કોઈ પ્રકારે હલકાઈ – લઘુતા કરે, ગચ્છના આચારો કે સંઘના આચારો વંદન, પ્રતિક્રમણાદિ માંડલીનું ઉલ્લંઘન કરે, અવિધિ વડે દીક્ષા આપે, વડી દીક્ષા આપે, અયોગ્યને સૂત્ર, અર્થ કે તદુભયની પ્રરૂપણા કરે, અવિધિથી સારણા, ચોયણા, પડિચોયણા કરે અથવા વિધિથી સારણાદિ ન કરે, ઉન્માર્ગે જતાને યથાવિધિ સારણાદિ ન કરે યાવત્‌ સમગ્ર લોકના સાંનિધ્યમાં પોતાના પક્ષને ગુણ કરનાર હિત વચન ક્રમપૂર્વક ન કહે તો આ દરેકમાં અનુક્રમે કુળ, ગણ, સંઘની બહાર કરવો. આ સર્વ સ્થાનકોને વિશે દરેકને કુળ – ગણ – સંઘ બહાર કરવા. કદાચ કુલ, ગણ, સંઘની બહાર કર્યા પછી પણ તે અત્યંત ઘોર વીર તપનું અનુષ્ઠાન કરવામાં અતિશય અનુરાગવાળો થઈ જાય તો પણ હે ગૌતમ ! તે ન જોવા લાયક છે, માટે કુલ, ગણ, સંઘની બહાર કરેલા તેની પાસે ક્ષણ, અર્ધક્ષણ, ઘડી કે અર્ધઘડી જેટલો સમય પણ ન રહેવું. આંખની નજર કર્યા વિના અર્થાત્‌ પરઠવવાના સ્થાને દૃષ્ટિ પ્રતિલેખના કર્યા વિના મળ, મૂત્ર, બળખા, નાસિકા, મેલ, શ્લેષ્મ, શરીરનો મેલ પરઠવે, બેસતા સંડાસા – સાંધા સહિત ન પ્રમાર્જે, તો તેને અનુક્રમે નીવિ અને આયંબિલનું પ્રાયશ્ચિત્ત. પાત્રા, માત્રક કે કોઈ ઉપકરણ દાંડો વગેરે સ્થાપન કરતા, મૂકતા, લેતા, ગ્રહણ કરતા, આપતા અવિધિથી સ્થાપે, મૂકે, લે, ગ્રહણ કરે કે આપે, આ બધું જો અભાવિત ક્ષેત્રમાં કરે તો ચાર આયંબિલ, ભાવિત ક્ષેત્રમાં ઉપસ્થાપના. દાંડો, રજોહરણ, પાદપ્રૌંછનક, સુતરાઉ કપડો, ચોલપટ્ટો, વર્ષાકલ્પ – કામળી યાવત્‌ મુહપત્તિ કે બીજા કોઈ પણ સંયમોપયોગી એવા દરેક ઉપકરણો પ્રતિલેખન કર્યા વિના કે દુષ્પ્રતિલેખિત કરેલ હોય, શાસ્ત્રોક્ત પ્રમાણથી ઓછા કે અધિક વાપરે તો દરેક સ્થાનમાં ઉપવાસનું પ્રાયશ્ચિત્ત આવે. ઉપરના ભાગે પહેરવાનો કપડો, રજોહરણ, દાંડો અવિધિથી વાપરે તો ઉપવાસ, રજોહરણ કુહાડી માફક ખભે સ્થાપે તો ઉપસ્થાપન, શરીરના અંગો કે ઉપાંગો મર્દન કરાવે તો ઉપવાસ, રજોહરણ અનાદરથી પકડે તો ઉપવાસ, પ્રમત્ત ભિક્ષુની બેકાળજીથી અણધારી મુહપત્તિ આદિ કોઈ પણ સંયમના ઉપકરણ ખોવાઈ જાય, નાશ પામે તો તેને ઉપવાસથી માંડીને ઉપસ્થાપન, યથાયોગ્ય ગવેષણા કરી શોધે, મિચ્છામિ દુક્કડમ્‌ આપે, ન મળે તો વોસિરાવે, મળે તો ફરી ગ્રહણ કરે. ભિક્ષુઓને અગ્નિકાય, અપ્‌કાયના સંઘટ્ટનાદિ એકાંતે નિષેધેલ છે. જે કોઈને જ્યોતિ કે આકાશમાંથી પડતા વરસાદ બિંદુઓ વડે ઉપયોગ રહિત કે ઉપયોગ રહિતપણે અણધાર્યા સ્પર્શ થઈ જાય તો તે માટે આયંબિલ કહેલું છે. સ્ત્રીઓના અંગના અવયવોને લગીર પણ હાથ, પગ કે દંડ વડે, હાથમાં પકડેલા તણખલાના અગ્રભાગથી કે ખભાથી સંઘટ્ટો કરે તો પારંચિત પ્રાયશ્ચિત્ત સાધુને હોય. બાકીના ફરી પણ પોતાના સ્થાને વિસ્તારથી કહેવાશે.
Mool Sutra Transliteration : [sutra] je nam padikkamanam na padikkamejja, se nam tassotthavanam niddisejja. Baittha-padikkamane khamanam. Sunnasunnie anovauttapamatto va padikkamanam karejja, duvalasam. Padikkamana-kalassa chukkai, chauttham. Akale padikkamanam karejja, chauttham. Kalena va padikkamanam no karejja, chauttham. Samtharagao va samtharagovavittho va padikkamanam karejja, duvalasam. Mamdalie na padikka-mejja, uvatthavanam. Kusilehim samam padi-kkamanam karejja, uvatthavanam. Paribbhattha bambhachera vaehim samam padikkamejja, paramchiyam. Savvassa samanasamghassa tiviham tivihena khamana-mari samanam akaunam padikkamanam karejja, uvatthavanam. Payam paenavichchameliya padikkamana suttam na payattejja, chauttham. Padikkamanam kaunam samtharage i va, phalahage i va, tuyattejja, khamanam. Diya tuyattejja, duvalasam. Padikkamanam kaum guru-pamulam vasahim samdisavettanam na pachchuppehei, chauttham. Vasahim pachchuppehiunam na sampaveejja chhattham, vasahim asampaveettanam rayaharanam pachchuppehejja, purivaddham. Rayaharanam vihie pachchuppehettanam guru-pamulam muhanamtagam pachchuppehiya uvahim na samdisavejja, purivaddham. Muhanamtagenam apachchuppehienam uvahim samdisavejja, purivaddham. Asamdisaviyam uvahim pachchuppehejja, purivaddham. Anuvautto vasahim va uvahim va pachchuppehe, duvalasam. Avihie vasahim, va uvahim va annayaram va bhamda-mattovagarana jayam kimchi anovautta pamatto pachchuppehejja, duvalasam. Vasahim va uvahim va bhamda-mattovagaranam va apadilehiyam va duppadilehiyam va paribhumjejja duvalasam. Vasahim, va uvahim, va bhamda-mattovagaranam, va na pachchuppehejja, uvatthavanam. Evam vasahim uvahim pachchuppehettanam jamhi paese samtharayam jamhi u paese uvahie pachchuppehanam kayam, tam thanam niunam haluya haluyam damdapumchhanagena, va rayaharanena, va saharettanam tam cha kayavaram pachchuppehittu chhappaiyao na padigahejja, duvalasam. Chhappaiyao padigahettanam tam cha kayavaram paritthaveunam iriyam na padikkamejja, chauttham. Apachchuppehiyam kayavaram paritthavejja, uvattha-vanam. Jai nam chhappaiyao havejja, aha nam natthi, tao duvalasam. Evam vasahim uvahim pachchuppehiunam samahim khairollagam cha na pari-tthavejja, chauttham. Anuggae surie samahim va khairollagam va paritthavejja, ayambilam hariyakaya samsatte, i va biyakaya samsatte, i va tasakaya-beimdiyaiehim, va samsatte thamdile samahim, va khairollagam, va paritthave annayaram, va uchcharaiyam vosirejja, purivaddhekkasanagayambilam ahakkamenam. Jai nam no uddavanam sambhavejja, aha nam uddavana sambhavie, tao khamanam. Tam cha thamdilam punaravi padijagareunam nisamkam kaunam punaravi aloettanam jaha–jogam payachchhittam na padigahejja tao uva-tthavanam. Samahim paritthavemano sagarienam samchikkhiyae samchikkhiyamano va paritthavejja, khavanam. Apachchuvehie thamdille jam kimchi vosirejja, tatthovatthanam. Evam cha vasahim uvahim pachchupehettanam samahi khairollagam cha paritthavettanam egagga manaso autto vihie suttattham anu-saremano iriyam na padikkamejja, ekkasanagam, muhanamtagenam vina iriyam padikkamejja vamdana padikkamanam va karejja jambhaejja va sajjhayam va karejja vayanadi, savvattha purivaddham. Evam cha iriyam padikkamittanam sukumala pamhala achoppada avikkitthenam aviddha damdenam damda puchchhanagenam vasahim na pamajje, ekkasa-nagam. Bohariyae va vasahim voharejja, uvatthavanam. Vasahie damda puchchhanagam daunam kayavaram na paritthavejja, chauttham. Apachchupehiyam kayavaram paritthavejja, duvalasam. Jai nam chhappaiyao na havejja, aha nam havejja tao nam uvatthavanam. Vasahi samtiyam kayavaram pachchuppehamane nam jao chhappaiyao tattha annesiunam annesiunam, samuchchiniya samuchchiniya padigahiya, tao jai nam na savvesim bhikkhunam samvibhaiunam dejja, tao ekkasanagam. Jai sayameva attano tao chhappaiyao padigahejja, aha nam na samvibhaium dijja na ya attano padigahejja, tao paramchiyam. Evam vasahim damda puchchhanagenam vihie pamajjiunam kayavaram pachchuppeheunam chhappaiyao samvibhatiunam cha tam cha kayavaram na paritthavejja paritthavittana cha sammam vihie achchamtovautte egagga-manasena payampaenam tu suttattho bhayam saramane je nam bhikkhu na iriyam padikkamejja, tassa ya ayambila khamanam pachchhittam niddisejja, evam tu aikkamejja nam goyama kimchunagam divaddham ghadigam puvvanhigassa nam padhama-jamassa. Eyavasaramhi u goyama je nam bhikkhu gurunam purao vihie sajjhayam samdisaveunam egagga-chitte suyautte dadham dhiie ghadiguna padhama porisim javajjivabhiggahenam anudiyaham apuvva nana gahanam na karejja, tassa duvalasamam pachchhittam niddisejja. Apuvva nanahijjanassa asaim jam eva puvva-hijjiyam tam suttatthobhayam nusaramano egaggamanase na paravattejja, bhattitthi raya takkara janavayai vichitta-vigahasu nam abhiramejja, avamdanijje. Jesim cha nam puvvahiyam suttam na atthe va, auvva nana gahanassa nam asambhavo va, tesim avi ghadiguna padhama porisie pamchamamgalam puno puno paravattaniyam. Aha nam no paravattiya vigaham kuvviya va nisamiya va, se nam avamde. Evam ghadigunae padhama porisie je nam bhikkhu egagga chitto sajjhayam kaunam tao pattaga mattaga kamadhagaim bhamdovagaranassanam avvakkhittautto vihie pachchuppehenam na karejja, tassa nam chauttham pachchhittam niddisejja. Bhikkhu saddo pachchhitta saddo ya, ime savvattha pai payam jo janie, jai nam tam bhamdovagaranam na bhumjiya, aha nam paribhumje, duvalasam Evam aikkamta padhama porisi. Biya porisie atthagahanam na karejja, purivaddham. Jai nam vakkhanassa nam abhavo, aha nam vakkhanam attha eva, tam na sunejja, avamde. Vakkhanassasambhave kalavelam java vayanai sajjhayam na karejja, duvalasam. Evam pattae kalavelae jam kimchi aiya raiya devasiya aiyare nimdie garahie aloie padikkamte, jam kimchi kaigam, va vaigam, va manasigam va ussuttayaranena, va ummaggayaranena, va akappasevanena, va akaranijja samayaranena, va dujjaena, va duchimtiena, va anayara samayaranena, va anichchhiyavva samayaranena, va asamana paogga samayaranena, va nane damsane charitte sue samaie tinham guttiyadinam chaunham kasayadinam pamchanham mahavvayadinam chhanham jivanikayadinam [sattanham panesanamainam] sattanham pimdesanainam atthanham pavayanamainam navanham bambhachera guttadinam dasavihassa nam samanadhammassa evam tu.. .. Java nam emai anegalavagamainam khandane virahane va agamakusalehim nam guruhim payachchhittam uvaittham, tam nimittenam jaha sattie aniguhiya bala viriya purisayara parakkame asadhattae-adinamanase anasanai sabajjham-taram duvalasaviham tavokammam gurunam amtie punaravi nittamkiunam supariphudam kaunam taha tti abhinamdittanam khamdakhamdi vibhattam va ega-pimda-tthiyam va na sammam anuchitthejja, se nam avamde. Se bhayavam ke nam atthenam khamdakhamdie kaumanuchetthejja goyama je nam bhikkhu samvachchharaddham chaumasa khamanam va ekko laggam kaunam na sakkunoi, se nam chhattha tthama dasama duvalasaddha masa khamanehim nam tam payachchhittam anupavesei annamavi jam kim chi payachchhittanuyam. Ete nam atthenam khanda-khandie samanuchetthe,. Evam tu samogadham kimchunam purivaddham. Eyavasarammi u je nam padikkamamte, i va vamdamte, i va sajjhayam karamte, i va samcharate i va paribhamamte, i va gae, i va thie, i va baitthallage, i va utthiyallage, i va teu-kaena phusiyallage bhavejja, se nam ayambilam. Na samvarejja, tao chauttham Annesim tu jaha joggam jaheva payachchhittani pavisamti, taha sa-sattie tavo-kammam nanutthiei, tao chaugunam paya-chchhittam. Tam eva biya diyahe uvaisejja. Jesim cha nam vamdamtana, va padikkamamtana, va diham va majjaram, va chhimdiunam gayam havejja, tesim cha nam loya-karanam annatthagamanam, tam manam ugga-tavabhiramanam. Eyaim na kuvvamti, tao gachchha bajjhe. Je nam tu tam mahovasagga-sahagam uppaigam dunnimittam amamgalavaham haviya. Je nam padhama porisie, va biya porisie, va chamkamaniyae parisakkirejja agalasannie, i va chhaddikade, i va, se nam jai chauvvihenam na samcharejja, tao chhattham. Diya thamdille padilehie rao sannam vosirejja, samahie i va, egasanagam gilanassa, annesim tu chhattham eva. Jai nam diya na thamdillam pachchuppehiyam, no nam samahi samjamiya, apachchuppehie thamdille apachchuppehiyae cheva samahie rayanie sannam va kaiyam va vosirejja, egasanagam gilanassa, sesanam duvalasam, aha nam gilanassa michchhukkadam va. Evam padhama porisie biya porisie va suttattha ahijjanam mottunam je nam itthi-kaham, va bhatta-kaham, va desa-kaham, va raya-kaham, va tena-kaham, va garatthiya-kaham, va annam, va asambaddham roddattajjhano-dirana kaham patthavejja, va udirejja, va kahejja, kahavejja va se nam samvachchharam java avamde. Aha nam padhama biya porisie jai nam kayaim mahaya karanavasenam addha ghadigam ghadigam va sajjhayam na kayam, tattha michchhukkadam gilanassa, annesim nivvigaiyam dadha nitthuram. Tena va gilanena va jai nam kahim chi kenai karanenam jaenam asaim giyattha-guruna ananunnaenam sahasa kayai baittha-padikkamanam kayam havejja, tao masam, java avamde chaumase java munavvayam cha. Je nam padhama-porisie anaikkamtae taiya-porisie aikkamtae bhattam, va panam, va padigahejja, va paribhumjejja va tassa nam puravaddhanam. Cheiehim avamdiehim uvaogam karejja, purivaddham. Guruno amtie na uvaogam karejja, chauttham. Akaenam uvaogenam jam kimchi padigahejja, chauttham. Avihie uvaogam karejja, khavanam. Bhattatthae, va panatthae, va bhesajjatthae, va sakajjena, va guru kajjena, va bahira bhumie niggachchhamte nam guruno pae uttimamgena samghattettanam avassiyam na karejja, pavisamte ghamghasalaisu nam vasahi duvare nisihiyam na karejja, purivaddham. Sattanham karana jayanam asai vasahie bahim nigachchhe, gachchha-bajjho. Ego gachchhe, uvatthavanam. Agiyatthassa giyatthassa, va samkanijjassa, va bhattam va panam va bhesajjam, va vattham, va pattam, va damdagam, va avihie padigahejja gurunam cha na aloejja taiya vayassa chhedam, masam java avamde munavvayam cha. Bhattatthae, va panatthae, va bhesajjatthae, va sakajjena, va guru kajjena, va pavittho game, nagare, va rayahanie, va tiya chaukka chachchara parisa gihe i va tattha kaham va vikaham va patthavejja, uvatthavanam. Sovahano parisakkejja uvatthanam. Uvahanao na padigahejja, khavanam. Tarise nam sa vihanage uvahanao na paribhumjejja, khavanam. Gao va thio va kenai puttho niunam mahuram thovam kajjavadiyam agavviyam atuchchham niddosam sayala janamananamda karayam iha para loga suhavaham vayanam na bhasejja, avamde. Jai nam nabhiggahio solasa dosa virahiyam pi sa savajjam bhasejja, uvatthavanam. Bahu bhase, uvatthavanam. Padiniyam bhase, uva-tthavanam. Kasaehim jijje, avamde. Kasaehim samuinnehim bhumje rayanim va parivasejja, masam java munavvae avamde ya uvatthanam cha. Parassa va kassai kasae samuire-jja dara kasayassa va kasaya vuddhim karejja, mammam va kimchi bolejja, etesum gachchha-bajjho. Pharusam bhase, duvalasam. Kakkasam bhase, duvalasam. Khara pharusa kakkasa nitthuramanittham bhase, uvatthavanam. Dubbollam dei, khamanam. Kalim kilikimcham kalaham jham jham, damaram va karejja, gachchha-bajjho. Magara-jagaram va bolle khamanam, biya-varae avamde. Vahamto samgha-bajjho, hanamto samgha-bajjho, evam khanamto lhasamto ludamto jalemto jalavemto payamto payavemto, etesum savvesum pattegam samgha-bajjho. Gurum padisurejja annam va mayaharaiyam kahim chi hilejja, gachchhayaram, va samghayaram, va vamdana-padikkamanamai mamdali-dhammam, va aikkamejja, avihie pavvavejja, va uvatthavejja, va aoggassa, va suttam va attham va ubhayam, va paruvejja, avihie sarejja, va varejja, va choejja, va vihie va sarana varana choyanam na karejja, ummagga patthiyassa, va jaha vihie java nam sayala-jana sannijjham parivadie na bhasejja hiyam bhasam sa pakkha gunavaham, etesum savvesum pattegam kula gana samgha-bajjho. Kula gana samgha-bajjhikayassa nam achchamta ghora vira tavanutthanabhirayassa vi nam goyama appehi, tamha kula gana samgha bajjhika-yassa nam khana khana ddhaghadiga ghadigaddham va na chittheyavvam ti. Appuchchuppehie thamdille uchcharam, va pasavanam, va khellam va simghanam, va jallam, va paritthavejja, nisiyamto samdasage na pamajjejja, nivvigaiyayambilam ahakkamenam. Bhamda mattovagarana jayam jam kimchi damdagai thavamte i va nikkhivamte, i va saharamte, i va padisaharamte, i va ginhamte, i va padiginhamte, i va avihie thavejja, va nikkhivejja va saharejja va padisaharejja va ginhejja, va padiginhejja, va etesum asamsatta khette pattegam chauro ayambile, samsattakhette, uvatthanam. Damdagam, va rayaharanam, va paya-puchchhanam, va amtarakappagam, va cholapattagam, va vasakappam, va java nam muhanamtagam, va annayaram, kim chi samjamovagarana-jayam appadilehiyam, va duppadilehiyam, va unairittam gananae pamanenam va paribhumje, khavanam. Savvattha pattegam avihie niyamsanuttariyam rayaharanam damdagam va paribhumje, chauttham. Sahasa rayaharanam khave nikkhivai, uvatthavanam. Amgam va uvamgam va sambahavejja, khavanam. Rayaharana susamghatte, chauttham. Pamattassa sahasa muhanamtagai kim chi samjamovagaranam vippanasse, tattha nam java khamanotthavanam jaha jogam gavesanam michchhukkada-vosiranam padigahanam cha. Aukaya teukayassa nam samghattanai egamtenam nisiddhe. Jo una joie amtalikkhabimduvarehim, va autto, va anautto, va sahasa, phusejja, tassa nam pakahiyam cha evayambilam. Itthinam amgavayavam kimchi hatthena, va paena, va damdagena, va kara dhariya kusaggena, va chalanakkhevena, va samghate, paramchiyam. Sesam puno vi satthane pabamdhena bhanihai. Evam tu agayam bhikkha-kalam. Eyavasamhi u goyama je nam bhikkhu pimdesanabhihienam vihina adina-manaso.
Sutra Meaning Transliteration : Pratikramana na kare tene upasthapana prayashchitta. Betha betha kare tene upavasa, shunyashunyapane arthat anupayogathi pramattapane pratikramana kare to pamcha upavasa, mamdalimam pratikramana na kare to upasthapana, kushila sathe kare to upasthapana, brahmacharyavratathi bhrashta sathe kare to paramchita prayashchitta apavum. Sarve shramanasamghane trividha – trividhe khame ke khamave nahim, kshama na ape ane pratikramana kare to upasthapana prayashchitta. Pade pada spashta ane chhuta na bole, eka bija padamam bhalela aksharovala pratikramana sutro bole, to chothabhakta, Pratikramana karya vina samtharo kare, pata upara lambo thaya, padakhum pherave to upavasa, divase suve to pamcha upavasa. Pratikramana karine guruna charanakamalamam vasatini ajnya melavine te drishtithi avalokana na kare. Vasati avaloki gurune nivedana na kare to chhaththa, Vidhipurvaka rajoharanane padilehine guru pase muhapatti padilehya vina upadhi padilehavano ‘samdisau’no adesha svayam magi le to purimaddha ‘upadhi samdisau’ni ajnya melavya vina upadhi padilehe to purimaddha, upayoga rahita upadhi ke vasatinum pratilekhana kare to pamcha upavasa. Avidhithi vasati ke bijum kamipana patraka matraka upakarana vagere lagira pana anupayoga ke pramadathi pratilekhana kare to lagalagata pamcha upavasa, Vasati patra matraka upakaranane koi pana pratilekhana karya vina ke dushpratilekhana karine vapare to pamcha upavasa. Vasati upadhi, patradi upakarananum pratilekhana ja na kare to upasthapana, E pramane vasati, upadhini pratilekhana kari hoya te sthane nipunatathi halave halave damda puchchhanaka ke rajoharanathi kajo ekatho karine drishtithi na jue, kajamam jum ke jivatane chhuta padine ekamta nirbhaya sthane na muke to pamcha upavasa, jum ke koi jivane grahana karine kajo parathavine iriyavahi na padikame to eka upavasa. Sthana joya vina kajo parathave to upasthapana. Kajamam jo shatpadika hoya ane tethi tema kaho to pamcha upavasa, E pramane vasati, upadhi padilehine samadhi purvaka vikshubdha thaya vina parathave to pana ayambila, hastikaya – vanaspatiyukta bijakayayukta, trasakaya beindriyadi jivo yukta sthanamam samadhisaha vikshubdha thaya sivaya pana parathave ke teva sthanamam bijum kami ke mala – mutradi parathave, vosirave to purimaddha, ekasanu, ayambilanum prayashchitta anukrame janavum. Paramtu jo tyam koi jivano upadrava sambhave, jo mrityu sivayana duhkharupa upadravani sambhavana hoya to upavasa. Te sthamdila phari pana barabara tapasine jivarahita chhe, ema nihshamka banine, phari pana teni alochana karine yatha yogya prayashchitta grahana kare nahim to upasthapana, samadhipurvaka parathave to pana sagari raheto hoya ke rahevano hoya chhatam parathave to upavasa. Pratilekhana na kareli jagyae je kamipana vosirave to upasthapana. E pramane vasati – upadhine padilehine samadhipurvaka kshubdha thaya vina parathavine ekagra manavalo savadhanapurvaka vidhithi sutra ane arthane anusarata iriyavahiyam na pratikrame to ekasanu, Muhapatti vina iriya pratikramana, vamdana pratikramana kare, muhapatti rakhya vina bagasum khaya, svadhyaya kare, vamchana ape ityadi sarve sthanamam purimaddha. E pramane iriya pratikrami sukumala sumvali dasiyukta chikasha rahita, sakhata na hoya tevi sari dasivala, kidithi kana na padela, akhamda damdivala damdapumchhanathi vasatini pramarjana na kare to ekasanu savaranithi vasatino kacharo sapha kare to upasthapana, Vasatimam damda puchchhanaka apine ekatho karelo kajo supadimam laine na parathave to upavasa, pratyuprekshana vina kacharo parathave to pamcha upavasa, pana jum ke koi jiva hoya athava koi jiva na hoya to upasthapana, Vasatimam rahela kamane avalokato jo temam jum adi hoya tene shodhi – shodhine chhuti padine ekathi kari karine grahana kari hoya tevum prayashchitta sarve bhikshu vachche vibhaga karine vahemchi apavum. Tema na kare to ekasanu, jo pote jate jum adi grahana kari prayashchitta vibhagapurvaka na ape ke paraspara na svikare to paramchita. E pramane vasati damda pumchhanakathi vidhipurvaka pramarjana karine kajane barabara avalokana karine ju vagerene kajamamthi judi karine kajo parathave. Parathavine samyag vidhithi, atyamta upayoga ane ekagra manasavalo sutra, artha ane tadubhayane smarato evo bhikshu je iriyavahi na pratikrame tene ayambila ane upavasa prayashchitta. E pramane he gautama ! A have janavishum tenum pratikramana kare – divasana pahelam praharano dodha ghadi nyuna eva samaye je bhikshu guru pase vidhi sahita ‘sajjhaya samdisaum’ ema kahine ekagra chittathi shrutamam upayogavalo dridha dyuti purvaka eka ghadi nyuna paheli porisimam javajjivana abhigraha sahita dararoja apurvajnyana grahana na kare tene pamcha upavasa prayashchitta. Apurvajnyana bhanavanum na bani shake to pahelanum bhanelum hoya te sutra, artha, tadubhayane yada karato ekagra manathi paravartana na kare ane bhakta varga, stri, raja, chora, desha vagereni vichitra vikatha karavamam samaya pasara kari anamda manave to te vamdana yogya na ganaya. Jeo pahelam bhanela nathi, apurvajnyana grahana karavum asambhava chhe, temane pana eka ghatika nyuna evi paheli porisimam pamchamamgalanum paravartana karavum. Jo tema na kare ane vikatha karya kare ke nirarthaka baharani pamchato sambhalya kare te bhikshu avamdaniya janavo. E pramane eka ghadi nyuna paheli porisimam je bhikshu ekagra chitte svadhyaya karine pachhi patra, matraka, vastra vishesha, bhajana, upakaranadi avyakulapane upayoga saha vidhithi pratilekhana na kare to tene upavasanum prayashchitta janavavu. Have dareka padamam bhikshu ane prayashchitta shabda jodava. Jo te bhajana upakarana vaparya na hoya to upavasa, paramtu avyakulapane upayoga vidhithi pratilekhana karya vina vapare to pamcha upavasa. A krame paheli porisi purna kari. Biji porisimam artha grahana na kare to purimaddha prayashchitta, jo vyakhyana na hoya to. Jo vyakhyana hoya ane te shravana na kare to avamdaniya, vyakhyana abhave kala vela sudhi vachanadi svadhyaya na kare to pamcha upavasa prayashchitta. Ema karatam kala vela prapta thaya te samaye.\... Daivasika aticharamam janavela je kami aticharo sevana thaya hoya tenum nimdana, grahana, alochana, pratikramana karava chhatam pana je kami kayika, vachika, manasika utsutra acharana karavathi, unmarga acharana karavathi, akalpa sevanathi, akaraniyanum samacharana karavathi, durdhyana ke dushta chimtavanathi, anachara sevavathi, anichchhaniyana acharanathi, ashramana prayogya vartanathi, jnyana – darshana – charitra – shruta – samayikane vishe – Trana gupti, chara kashayo, pamcha mahavrato, chha jivanikayo, sata pimdaishanadi, atha pravachana mata, nava brahmacharya gupti, dashavidha shramanadharma, te vagere tatha bija aneka alava adimam janavela khamdana – viradhana thayum hoya, te nimitte agamakushala gitartha gurue kahela prayashchitta yathashakti potanum bala, virya, purushartha parakrama chhupavya vina ashathapane, dinatarahita manasathi bahya – abhyamtara tapokarmane guru pase phari pana avadharine ati pragatapane ‘tahatti’ ema kahine abhinamde, gurudatta prayashchitta tapane samatum ke tukade tukade vibhaga karavapurvaka samyak prakare na kari ape te bhikshu avamdaniya thaya. Bhagavan ! Kaya karane khamda – khamda tapa karine prayashchitta seve\? Gautama ! Je bhikshu chha masa, chara masa, masakshamana eka sathe karava samartha na hoya te chhaththa, aththama, chara upavasa, pamcha upavasa adi karine pana prayashchitta vali ape. Bijum pana je koi prayashchitta temam samai jatum hoya, e karane khamdakhamdi tapa prayashchitta seve. Ema karata divasana madhyahna samaye thanara purimaddhana samayamam alpakala baki rahyo. Te avasare je koi – pratikramana, vamdana, svadhyaya ke paribhramana karata chalata, jata, ubhata, besata, uthata teukayano sparsha thato hoya ane sadhu tena amgo khemchi na le. Samghatto thato na roke, to upavasa, bijane pana yathayogya prayashchittamam pravesha karave tatha svashakti mujaba tapokarmane seve nahim, to tene bija divase charaganu prayashchitta ave. Jeo vamdata ke pratikramana karata hoya, teoni ada paline sarpa ke biladi jaya to temano locha karavo ke bije sthale chalya jaya. Tena pramanamam ugra tapamam ramanata karavi. A kahela vidhano na kare to gachchha bahara karavo. Je sadhu te maha upasargane siddha karanaro, utpanna karanara, durnimita ane amamgalano dharaka hoya, te gachchha bahara karava yogya janavo. Je paheli ke biji porisimam ahim – tahim bhatakato hoya, gamana karato hoya, anuchita kale pharanara, chhidro jonara evo, jo te choviharana pachchakkhana na kare to chhaththa sthamdila sthana pratilepine ratre jayanapurvaka sthamdila – matra vosirave to glanane ekasanum, bijane chhaththanum ja prayashchitta. Jo sthamdila – sthana divase jivajamtu rahita tapasyum na hoya temaja bhajana pujyu – pramarjyu na hoya, sthana joi lidhum na hoya, matru karavanum bhajana pana jayanathi joyela na hoya ane ratre thallo ke matru parathave to glanane ekasanu, bakinane pamcha upavasa athava glanane ‘michchhami dukkadam.’ E pramane paheli – biji porisimam sutra ane arthanum adhyayana chhodine jeo strikatha, bhaktakatha, deshakatha, raja katha, chare katha, grihasthani pamchata karya kare athava biji asambaddha katha kare. Arta – raudra dhyanani udirana karavanari katha kare, to eka varsha avamdaniya. Koi teva mota karanavasha paheli ke biji porisimam eka ghadi ke adadhi ghadi ochho svadhyaya thayo to glanane michchhami dukkadam, bijane nivvigai, ati nishthuratathi ke glane jo koi prakare koipana karana utpanna thavathi varamvara gitartha guruni manai chhatam akasmata koi vakhata betham betham pratikramana karyum hoya to eka masa avamdaniya ane chara masa sudhi maunavrata tene rakhavum. Jo koi paheli porisi purna thaya pahela ane triji porisi vitya pachhi ahara – pani grahana kare ane vapare to purimaddha, guru sanmukha jaine upayoga na kare to upavasa, upayoga karya vina kami pana le to upavasa, avidhithi upayoga kare to upavasa, ahara – pani ke svakarya mate, guruna karya mate, baharani bhumie nikalata guruna charanamam mastakano samghatto karine ‘avassiae’ pada na kahe, sva – vasatina dvaramam praveshata nisihi na kahe to purimaddha. Bahara javana sata karana sivaya vasatimamthi bahara nikale to gachchha bahara karavo. Ragathi bahara jaya to chhedopasthapaniya. Agitartha ke gitarthane shamka utpanna thaya teva ahara, pani, aushadha, vastra, patra, damdo vagere avidhithi grahana kare ane guru pase tene aloche nahim to trija vratano chheda, eka masa sudhi avamdaniya ane teni sathe maunavrata rakhavum. Ahara, pani, aushadha athava potana ke guruna karya mate gamamam, nagaramam, rajadhanimam, trika – chatushka – chauta ke sabhagrihamam praveshine tyam katha ke vikatha kaheva lage to upasthapana. Pagamam padarakshaka paherine tyam jaya to upasthapana. Jo upanaha grahana kare to upavasa, teva prasamge upanahano upayoga kare to upavasa. Kyamya gayo, ubho rahyo, koike prashna karyo tene kushalata ane madhuratathi karyani jarura purato alpa, agarvita, atuchchha, nirdosha, samagra lokona manane anamda karavanara, aloka – paralokane hitakari thaya tevo pratyuttara na ape to avamdaniya. Abhigraha grahana karyo na hoya tevo sadhu 16 dosha rahita pana savadyayukta vachana bole to upasthapana, bahu bole to upasthapana, kashayayukta vachana bole to avamdaniya. Kashaya udirato sathe bhojana kare ke ratre sathe vasa kare to eka masa sudhi mauna, avamdaniya ane upasthapana, bija koine kashayanum nimitta api kashayani udirana karave, alpa kashayine kashayani vriddhi karave, koini gupta vato ughadi pade, te badhamam gachchha bahara karavo. Kathora vachana bole to pamcha upavasa, akara shabda bole to pamcha upavasa, khara – kathora – akara – nishthura – anishta vachano bole to upasthapana, galo ape to upavasa, kakadata karata kalana kajiya tophana ladai kare to gachchha bahara karavo. Makara – chakara – jakaradi apashabdo bole to upavasa, biji vakhata bole to avamdaniya, vadha kare to samgha bahara karavo, hane to samgha bahara karavo. Khodato hoya, bhamgato hoya, lapasato hoya – ladato hoya – agni salagavato hoya – salagavadavato hoya, ramdhato – ramdhavato hoya to darekamam samgha bahara karavo. Gurune pana sama phave teva shabdo sambhalave. Gachchhanayakoni koi prakare halakai – laghuta kare, gachchhana acharo ke samghana acharo vamdana, pratikramanadi mamdalinum ullamghana kare, avidhi vade diksha ape, vadi diksha ape, ayogyane sutra, artha ke tadubhayani prarupana kare, avidhithi sarana, choyana, padichoyana kare athava vidhithi saranadi na kare, unmarge jatane yathavidhi saranadi na kare yavat samagra lokana samnidhyamam potana pakshane guna karanara hita vachana kramapurvaka na kahe to a darekamam anukrame kula, gana, samghani bahara karavo. A sarva sthanakone vishe darekane kula – gana – samgha bahara karava. Kadacha kula, gana, samghani bahara karya pachhi pana te atyamta ghora vira tapanum anushthana karavamam atishaya anuragavalo thai jaya to pana he gautama ! Te na jova layaka chhe, mate kula, gana, samghani bahara karela teni pase kshana, ardhakshana, ghadi ke ardhaghadi jetalo samaya pana na rahevum. Amkhani najara karya vina arthat parathavavana sthane drishti pratilekhana karya vina mala, mutra, balakha, nasika, mela, shleshma, sharirano mela parathave, besata samdasa – samdha sahita na pramarje, to tene anukrame nivi ane ayambilanum prayashchitta. Patra, matraka ke koi upakarana damdo vagere sthapana karata, mukata, leta, grahana karata, apata avidhithi sthape, muke, le, grahana kare ke ape, a badhum jo abhavita kshetramam kare to chara ayambila, bhavita kshetramam upasthapana. Damdo, rajoharana, padapraumchhanaka, sutarau kapado, cholapatto, varshakalpa – kamali yavat muhapatti ke bija koi pana samyamopayogi eva dareka upakarano pratilekhana karya vina ke dushpratilekhita karela hoya, shastrokta pramanathi ochha ke adhika vapare to dareka sthanamam upavasanum prayashchitta ave. Uparana bhage paheravano kapado, rajoharana, damdo avidhithi vapare to upavasa, rajoharana kuhadi maphaka khabhe sthape to upasthapana, sharirana amgo ke upamgo mardana karave to upavasa, rajoharana anadarathi pakade to upavasa, pramatta bhikshuni bekalajithi anadhari muhapatti adi koi pana samyamana upakarana khovai jaya, nasha pame to tene upavasathi mamdine upasthapana, yathayogya gaveshana kari shodhe, michchhami dukkadam ape, na male to vosirave, male to phari grahana kare. Bhikshuone agnikaya, apkayana samghattanadi ekamte nishedhela chhe. Je koine jyoti ke akashamamthi padata varasada bimduo vade upayoga rahita ke upayoga rahitapane anadharya sparsha thai jaya to te mate ayambila kahelum chhe. Striona amgana avayavone lagira pana hatha, paga ke damda vade, hathamam pakadela tanakhalana agrabhagathi ke khabhathi samghatto kare to paramchita prayashchitta sadhune hoya. Bakina phari pana potana sthane vistarathi kahevashe.