Sutra Navigation: Jivajivabhigam ( જીવાભિગમ ઉપાંગ સૂત્ર )

Search Details

Mool File Details

Anuvad File Details

Sr No : 1105849
Scripture Name( English ): Jivajivabhigam Translated Scripture Name : જીવાભિગમ ઉપાંગ સૂત્ર
Mool Language : Ardha-Magadhi Translated Language : Gujarati
Chapter :

द्विविध जीव प्रतिपत्ति

 Translated Chapter :

દ્વિવિધ જીવ પ્રતિપત્તિ
Section : Translated Section :
Sutra Number : 49 Category : Upang-03
Gatha or Sutra : Sutra Sutra Anuyog :
Author : Deepratnasagar Original Author : Gandhar
 
Century : Sect : Svetambara1
Source :
 
Mool Sutra : [सूत्र] से किं तं मनुस्सा? मनुस्सा दुविहा पन्नत्ता, तं जहा–संमुच्छिममनुस्सा य गब्भवक्कंतियमनुस्सा य। कहि णं भंते! संमुच्छिममनुस्सा संमुच्छंति? गोयमा! अंतो मनुस्सखेत्ते जाव अंतोमुहुत्ताउया चेव कालं करेंति। तेसि णं भंते! जीवाणं कति सरीरगा पन्नत्ता? गोयमा! तिन्नि सरीरगा पन्नत्ता, तं जहा–ओरालिए तेयए कम्मए। संघयण संठाण कसाय सण्णा लेसा जहा बेइंदियाणं, इंदिया पंच, समुग्घाया तिन्नि, असन्नी, नपुंसगा, अपज्जत्तीओ पंच, दिट्ठिदंसण अन्नाण जोग उवओगा जहा पुढविकाइयाणं, आधारो जहा बेइंदियाणं, उववातो नेरइय देव तेउ वाउ असंखाउवज्जो, अंतोमुहुत्तं ठिती, समोहतावि असमोहतावि मरंति, कहिं गच्छंति? नेरइय देव असंखेज्जाउवज्जेसु, दुआगतिया दुगतिया, परित्ता असंखेज्जा पन्नत्ता समणाउसो! से तं संमुच्छिममनुस्सा। से किं तं गब्भवक्कंतियमनुस्सा? गब्भवक्कंतियमनुस्सा तिविहा पन्नत्ता, तं जहा–कम्म-भूमगा अकम्मभूमगा अंतरदीवगा। एवं मनुस्सभेदो भाणियव्वो जहा पन्नवणाए जाव छउमत्था य केवली य। ते समासओ दुविहा पन्नत्ता, तं जहा–पज्जत्तगा य अपज्जत्तगा य। तेसिं णं भंते! जीवाणं कति सरीरगा पन्नत्ता? गोयमा! पंच सरीरगा पन्नत्ता, तं जहा–ओरालिए जाव कम्मए सरीरोगाहणा जहन्नेणं अंगुलस्स असंखेज्जइभागं, उक्कोसेणं तिन्नि गाउयाइं। छच्चेव संघयणी, छच्चेव संठिया। ते णं भंते! जीवा किं कोहकसाई जाव लोभकसाई? अकसाई? गोयमा! सव्वेवि। ते णं भंते! जीवा किं आहारसण्णोवउत्ता जाव नोसण्णोवउत्ता? गोयमा! सव्वेवि। ते णं भंते! जीवा किं कण्हलेसा जाव अलेसा? गोयमा! सव्वेवि। सोइंदियोवउत्ता जाव नोइंदियोवउत्तावि, सत्त समुग्घाया, तं जहा–वेयणा-समुग्घाए जाव केवलिसमुग्घाए। सन्नीवि नोसन्नीनोअसन्नीवि, इत्थिवेयावि जाव अवेयावि, पंच पज्जत्ती पंच अपज्जत्ती तिविहावि दिट्ठी, चत्तारि दंसणा, नाणी वि अन्नाणी वि–जे नाणी ते अत्थेगतिया दुनाणी अत्थेगतिया तिनाणी अत्थेगतिया चउनाणी अत्थेगतिया एगनाणी जे दुन्नाणी ते नियमा आभिनिबोहियनाणी सुयनाणी य, जे तिन्नाणी ते आभिनिबोहियनाणी सुयनाणी ओहिनाणी य, अहवा आभिनिबोहियनाणी सुयनाणी मणपज्जवनाणी य, जे चउनाणी ते नियमा आभिनिबोहिय नाणी सुयनाणी ओहिनाणी मनपज्जवनाणी य, जे एगनाणी ते नियमा केवलनाणी, एवं अन्नाणीवि दुअन्नाणी तिअन्नाणी। मनजोगीवि वइकायजोगीवि अजोगीवि। दुविहे उवओगे। आहारो छद्दिसिं उववाओ अहेसत्तम तेउवाउअसंखेज्जवासाउयवज्जेहिं। ठिती जहन्नेणं अंतोमुहुत्तं, उक्कोसेणं तिन्नि पलिओवमाइं। दुविहावि मरंति। उव्वट्टित्ता नेरइयाइसु जाव अनुत्तरोववाइएसु, अत्थेगतिया सिज्झंति बुज्झंति मुच्चंति परिनिणिव्वायंति सव्वदुक्खाणं अंतं करेंति। ते णं भंते! जीवा कतिगतिया कतिआगतिया पन्नत्ता? गोयमा! पंचगतिया चउआगतिया, परित्ता संखेज्जा पन्नत्ता। सेत्तं मनुस्सा।
Sutra Meaning : ભગવન્‌ ! તે મનુષ્યો શું છે ? મનુષ્યો બે ભેદે કહ્યા છે. સંમૂર્ચ્છિમ મનુષ્યો અને ગર્ભવ્યુત્ક્રાંતિક મનુષ્યો. ભગવન્‌ ! સંમૂર્ચ્છિમ મનુષ્યો ક્યાં સંમૂર્છે છે ? ગૌતમ ! મનુષ્ય ક્ષેત્રની અંદર ઉત્પન્ન થાય છે યાવત્‌ અંતર્મુહુર્તનું આયુષ્ય પૂર્ણ કરીને મૃત્યુ પામે છે. ભગવન્‌ ! તે જીવોને કેટલા શરીરો કહ્યા છે ? ગૌતમ ! ત્રણ શરીરો છે, તે આ – ઔદારિક, તૈજસ, કાર્મણ. તે આ સંમૂર્ચ્છિમ મનુષ્યો છે. ભગવન્‌ ! તે ગર્ભવ્યુત્ક્રાંતિક મનુષ્યો શું છે ? ગર્ભજ મનુષ્યો ત્રણ ભેદે કહ્યા છે – કર્મભૂમક, અકર્મભૂમક અને અંતર્દ્વીપજ. એ પ્રમાણે મનુષ્યના ભેદો, જેમ પ્રજ્ઞાપનામાં કહ્યાછે, તેમ છદ્મસ્થ અને કેવલી સુધી નિરવશેષ કહેવા. તે સંક્ષેપથી બે ભેદે કહ્યા છે – પર્યાપ્તા અને અપર્યાપ્તા. ભગવન્‌ ! તે જીવોના કેટલા શરીરો છે ? ગૌતમ ! પાંચ શરીરો છે. ઔદારિક યાવત્‌ કાર્મણ. શરીરાવગાહના જઘન્યથી અંગુલનો અસંખ્યાત ભાગ અને ઉત્કૃષ્ટથી ત્રણ ગાઉ. તેમને છ સંઘયણ અને છ સંસ્થાન છે. ભગવન્‌ ! તે જીવો શું ક્રોધકષાયી યાવત્‌ લોભકષાયી છે કે અકષાયી ? ગૌતમ ! બધા જ હોય છે. ભગવન્‌ ! તે જીવો શું આહારસંજ્ઞોપયુક્ત યાવત્‌ લોભસંજ્ઞોપયુક્ત છે કે નોસંજ્ઞોપયુક્ત છે ? ગૌતમ! પાંચે છે. ભગવન્‌ ! તે જીવો શું કૃષ્ણલેશ્યી છે કે યાવત્‌ અલેશ્યી છે ? ગૌતમ ! તે સાતે છે. શ્રોત્રેન્દ્રિયોપયુક્ત યાવત્‌ નોઇન્દ્રિયોપયુક્ત છે. બધા સમુદ્‌ઘાતો – વેદના યાવત્‌ કેવલી સમુદ્‌ઘાત છે. સંજ્ઞી પણ છે, નોસંજ્ઞી પણ છે, અસંજ્ઞી પણ છે. સ્ત્રીવેદવાળા યાવત્‌ અવેદી પણ છે. પાંચે પર્યાપ્તિ, ત્રણે દષ્ટિ, ચાર દર્શનો છે, જ્ઞાની પણ છે – અજ્ઞાની પણ છે. જે જ્ઞાની છે, તેમાં કોઈક બે જ્ઞાની, કોઈક ત્રણ જ્ઞાની, કોઈક ચાર જ્ઞાની, કોઈક એક જ્ઞાની છે તેમાં જે બે જ્ઞાનવાળા છે, તે નિયમા આભિનિબોધિક જ્ઞાની અને શ્રુતજ્ઞાની છે. જે ત્રણ જ્ઞાનવાળા છે તે આભિનિબોધિક જ્ઞાની, શ્રુતજ્ઞાની, અવધિજ્ઞાની છે અથવા આભિનિબોધિક જ્ઞાની, શ્રુતજ્ઞાની, મનઃપર્યવજ્ઞાની છે. જે ચાર જ્ઞાની છે તે – આભિનિબોધિક, શ્રુત, અવધિ, મનઃપર્યવજ્ઞાની છે જે એક જ્ઞાની છે તે નિયમા કેવળજ્ઞાની છે. એ પ્રમાણે અજ્ઞાની પણ જાણવા. બે અજ્ઞાની કે ત્રણ અજ્ઞાની છે. તેઓ મનોયોગી, વચનયોગી, કાયયોગી અને, અયોગી પણ છે. તેમને ઉપયોગ બે ભેદે છે. આહાર છ દિશાથી ગ્રહણ કરે છે. ઉપપાત – અધઃસપ્તમીને વર્જીન બાકીના નૈરયિકોમાંથી આવે. અસંખ્યાત વર્ષાયુષ્કને વર્જીને બાકીના તિર્યંચોમાંથી, અકર્મભૂમિજ – અંતર્દ્વીપજ – અસંખ્યાત વર્ષાયુ સિવાયના મનુષ્યોમાંથી આવે, બધા દેવોમાંથી આવીને ઉપજે. સ્થિતિ – જઘન્યથી અંતર્મુહૂર્ત્ત, ઉત્કૃષ્ટથી ત્રણ પલ્યોપમ, બંને રીતે મરે છે. ઉદ્વર્તીને નૈરયિકાદિમાં યાવત્‌ અનુત્તરોપપાતિકોમાં ઉપજે, કોઈક સિદ્ધ થાય યાવત્‌ દુઃખોનો અંત કરે છે. ભગવન્‌ ! તે જીવોની કેટલી ગતિ, કેટલી આગતિ છે ? ગૌતમ ! તેમને પાંચ ગતિ અને ચાર આગતિ છે, તેઓ પ્રત્યેક શરીરી અને સંખ્યાતા કહ્યા છે.
Mool Sutra Transliteration : [sutra] se kim tam manussa? Manussa duviha pannatta, tam jaha–sammuchchhimamanussa ya gabbhavakkamtiyamanussa ya. Kahi nam bhamte! Sammuchchhimamanussa sammuchchhamti? Goyama! Amto manussakhette java amtomuhuttauya cheva kalam karemti. Tesi nam bhamte! Jivanam kati sariraga pannatta? Goyama! Tinni sariraga pannatta, tam jaha–oralie teyae kammae. Samghayana samthana kasaya sanna lesa jaha beimdiyanam, imdiya pamcha, samugghaya tinni, asanni, napumsaga, apajjattio pamcha, ditthidamsana annana joga uvaoga jaha pudhavikaiyanam, adharo jaha beimdiyanam, uvavato neraiya deva teu vau asamkhauvajjo, amtomuhuttam thiti, samohatavi asamohatavi maramti, kahim gachchhamti? Neraiya deva asamkhejjauvajjesu, duagatiya dugatiya, paritta asamkhejja pannatta samanauso! Se tam sammuchchhimamanussa. Se kim tam gabbhavakkamtiyamanussa? Gabbhavakkamtiyamanussa tiviha pannatta, tam jaha–kamma-bhumaga akammabhumaga amtaradivaga. Evam manussabhedo bhaniyavvo jaha pannavanae java chhaumattha ya kevali ya. Te samasao duviha pannatta, tam jaha–pajjattaga ya apajjattaga ya. Tesim nam bhamte! Jivanam kati sariraga pannatta? Goyama! Pamcha sariraga pannatta, tam jaha–oralie java kammae sarirogahana jahannenam amgulassa asamkhejjaibhagam, ukkosenam tinni gauyaim. Chhachcheva samghayani, chhachcheva samthiya. Te nam bhamte! Jiva kim kohakasai java lobhakasai? Akasai? Goyama! Savvevi. Te nam bhamte! Jiva kim aharasannovautta java nosannovautta? Goyama! Savvevi. Te nam bhamte! Jiva kim kanhalesa java alesa? Goyama! Savvevi. Soimdiyovautta java noimdiyovauttavi, satta samugghaya, tam jaha–veyana-samugghae java kevalisamugghae. Sannivi nosanninoasannivi, itthiveyavi java aveyavi, pamcha pajjatti pamcha apajjatti tivihavi ditthi, chattari damsana, nani vi annani vi–je nani te atthegatiya dunani atthegatiya tinani atthegatiya chaunani atthegatiya eganani je dunnani te niyama abhinibohiyanani suyanani ya, je tinnani te abhinibohiyanani suyanani ohinani ya, ahava abhinibohiyanani suyanani manapajjavanani ya, je chaunani te niyama abhinibohiya nani suyanani ohinani manapajjavanani ya, je eganani te niyama kevalanani, evam annanivi duannani tiannani. Manajogivi vaikayajogivi ajogivi. Duvihe uvaoge. Aharo chhaddisim uvavao ahesattama teuvauasamkhejjavasauyavajjehim. Thiti jahannenam amtomuhuttam, ukkosenam tinni paliovamaim. Duvihavi maramti. Uvvattitta neraiyaisu java anuttarovavaiesu, atthegatiya sijjhamti bujjhamti muchchamti parininivvayamti savvadukkhanam amtam karemti. Te nam bhamte! Jiva katigatiya katiagatiya pannatta? Goyama! Pamchagatiya chauagatiya, paritta samkhejja pannatta. Settam manussa.
Sutra Meaning Transliteration : Bhagavan ! Te manushyo shum chhe\? Manushyo be bhede kahya chhe. Sammurchchhima manushyo ane garbhavyutkramtika manushyo. Bhagavan ! Sammurchchhima manushyo kyam sammurchhe chhe\? Gautama ! Manushya kshetrani amdara utpanna thaya chhe yavat amtarmuhurtanum ayushya purna karine mrityu pame chhe. Bhagavan ! Te jivone ketala shariro kahya chhe\? Gautama ! Trana shariro chhe, te a – audarika, taijasa, karmana. Te a sammurchchhima manushyo chhe. Bhagavan ! Te garbhavyutkramtika manushyo shum chhe\? Garbhaja manushyo trana bhede kahya chhe – karmabhumaka, akarmabhumaka ane amtardvipaja. E pramane manushyana bhedo, jema prajnyapanamam kahyachhe, tema chhadmastha ane kevali sudhi niravashesha kaheva. Te samkshepathi be bhede kahya chhe – paryapta ane aparyapta. Bhagavan ! Te jivona ketala shariro chhe\? Gautama ! Pamcha shariro chhe. Audarika yavat karmana. Shariravagahana jaghanyathi amgulano asamkhyata bhaga ane utkrishtathi trana gau. Temane chha samghayana ane chha samsthana chhe. Bhagavan ! Te jivo shum krodhakashayi yavat lobhakashayi chhe ke akashayi\? Gautama ! Badha ja hoya chhe. Bhagavan ! Te jivo shum aharasamjnyopayukta yavat lobhasamjnyopayukta chhe ke nosamjnyopayukta chhe\? Gautama! Pamche chhe. Bhagavan ! Te jivo shum krishnaleshyi chhe ke yavat aleshyi chhe\? Gautama ! Te sate chhe. Shrotrendriyopayukta yavat noindriyopayukta chhe. Badha samudghato – vedana yavat kevali samudghata chhe. Samjnyi pana chhe, nosamjnyi pana chhe, asamjnyi pana chhe. Strivedavala yavat avedi pana chhe. Pamche paryapti, trane dashti, chara darshano chhe, jnyani pana chhe – ajnyani pana chhe. Je jnyani chhe, temam koika be jnyani, koika trana jnyani, koika chara jnyani, koika eka jnyani chhe temam je be jnyanavala chhe, te niyama abhinibodhika jnyani ane shrutajnyani chhe. Je trana jnyanavala chhe te abhinibodhika jnyani, shrutajnyani, avadhijnyani chhe athava abhinibodhika jnyani, shrutajnyani, manahparyavajnyani chhe. Je chara jnyani chhe te – abhinibodhika, shruta, avadhi, manahparyavajnyani chhe je eka jnyani chhe te niyama kevalajnyani chhe. E pramane ajnyani pana janava. Be ajnyani ke trana ajnyani chhe. Teo manoyogi, vachanayogi, kayayogi ane, ayogi pana chhe. Temane upayoga be bhede chhe. Ahara chha dishathi grahana kare chhe. Upapata – adhahsaptamine varjina bakina nairayikomamthi ave. Asamkhyata varshayushkane varjine bakina tiryamchomamthi, akarmabhumija – amtardvipaja – asamkhyata varshayu sivayana manushyomamthi ave, badha devomamthi avine upaje. Sthiti – jaghanyathi amtarmuhurtta, utkrishtathi trana palyopama, bamne rite mare chhe. Udvartine nairayikadimam yavat anuttaropapatikomam upaje, koika siddha thaya yavat duhkhono amta kare chhe. Bhagavan ! Te jivoni ketali gati, ketali agati chhe\? Gautama ! Temane pamcha gati ane chara agati chhe, teo pratyeka shariri ane samkhyata kahya chhe.