Sutra Navigation: Prashnavyakaran ( પ્રશ્નવ્યાપકરણાંગ સૂત્ર )

Search Details

Mool File Details

Anuvad File Details

Sr No : 1105437
Scripture Name( English ): Prashnavyakaran Translated Scripture Name : પ્રશ્નવ્યાપકરણાંગ સૂત્ર
Mool Language : Ardha-Magadhi Translated Language : Gujarati
Chapter :

संवर द्वार श्रुतस्कंध-२

अध्ययन-२ सत्य

 Translated Chapter :

સંવર દ્વાર શ્રુતસ્કંધ-૨

અધ્યયન-૨ સત્ય
Section : Translated Section :
Sutra Number : 37 Category : Ang-10
Gatha or Sutra : Sutra Sutra Anuyog :
Author : Deepratnasagar Original Author : Gandhar
 
Century : Sect : Svetambara1
Source :
 
Mool Sutra : [सूत्र] इमं च अलिय पिसुण फरुस कडुय चवल वयण परिरक्खणट्ठयाए पावयणं भगवया सुकहियं अत्तहियं पेच्चाभाविकं आगमेसिभद्दं सुद्धं नेयाउयं अकुडिलं अणुत्तरं सव्वदुक्खपावाणं विओसमणं। तस्स इमा पंच भावणाओ बितियस्स वयस्स अलियवयणवेरमण परिरक्खणट्ठयाए। पढमं–सोऊणं संवरट्ठं परमट्ठं, सुट्ठु जाणिऊण न वेगियं न तुरियं न चवलं न कडुयं न फरुसं न साहसं न य परस्स पीलाकरं सावज्जं, सच्चं च हियं च मियं चगाहकं च सुद्धं संगयमकाहलं च समिक्खितं संजतेण कालम्मि य वत्तव्वं। एवं अणुवीइसमितिजोगेण भाविओ भवति अंतरप्पा, संजय कर चरण नयण वयणो सूरो सच्चज्जवसंपण्णो। बितियं–कोहो ण सेवियव्वो। कुद्धो चंडिक्किओ मणूसो अलियं भणेज्ज, पिसुणं भणेज्ज, फरुसं भणेज्ज, अलियं पिसुणं फरुसं भणेज्ज। कलहं करेज्ज, वेरं करेज्ज, विकहं करेज्ज, कलहं वेरं विकहं करेज्ज। सच्चं हणेज्ज, सीलं हणेज्ज, विणयं हणेज्ज, सच्चं सीलं विणयं हणेज्ज। वेसो भवेज्ज, वत्थुं भवेज्ज, गम्मो भवेज्ज, वेसो वत्थुं गम्मो भवेज्ज। एयं अन्नं च एवमादियं भणेज्ज कोहग्गि-संपलित्तो, तम्हा कोहो न सेवियव्वो। एवं खंतीए भाविओ भवति अंतरप्पा, संजय कर चरण नयण वयणो सूरो सच्चज्जवसंपण्णो। ततियं–लोभो न सेवियव्वो। लुद्धो लीलो भणेज्ज अलियं खेत्तस्स व वत्थुस्स व कतेण। लुद्धो लीलो भणेज्ज अलियं कित्तीए व लोभस्स व कएण। लुद्धो लीलो भणेज्ज अलियं इड्ढीए य सोक्खस्स व कएण। लुद्धो लीलो भणेज्ज अलियं भत्तस्स व पाणस्स व कएण। लुद्धो लीलो भणेज्ज अलियं पीढस्स व फलगस्स व कएण। लुद्धो लीलो भणेज्ज अलियं सेज्जाए व संथारकस्स व कएण। लुद्धो लीलो भणेज्ज अलियं वत्थस्स व पत्तस्स व कएण। लुद्धो लीलो भणेज्ज अलियं कंबलस्स व पायपुंछणस्स व कएण। लुद्धो लीलो भणेज्ज अलियं सीसस्स व सिस्सिणीए व कएण। अन्नेसु य एवमादिएसु बहुसु कारणसतेसु लुद्धो लीलो भणेज्ज अलियं, तम्हा लोभो न सेवियव्वो। एवं मुत्तीए भाविओ भवति अंतरप्पा, संजय कर चरण नयण वयणो सूरो सच्चज्जवसंपण्णो। चउत्थं–न भाइयव्वं। भीतं खु मया अइंति लहुयं, भीतो अबितिज्जओ मणूसो, भीतो भूतेहिं व धेपेज्जा, भीतो अण्णं पि हु भेसेज्जा, भीतो तव संजमं पि हु मुएज्जा, भीतो य भरं न नित्थरेज्जा, सप्पुरिसनिसेवियं च मग्गं भीतो न समत्थो अणु-चरिउं। तम्हा न भाइयव्वं भयस्स वा वाहिस्स वा रोगस्स वा जराए वा मच्चुस्स वा अण्णस्स वा एवमादियस्स। एवं धेज्जेण भाविओ भवति अंतरप्पा, संजय कर चरण नयण वयणो सूरो सच्चज्जवसंपण्णो। पंचमकं–हासं न सेवियव्वं। अलियाइं असंतकाइं जंपंति हासइत्ता। परपरिभवकारणं च हासं, परपरिवायप्पियं च हासं, परपीलाकारगं च हासं, भेदविमुत्तिकारकं च हासं, अण्णोण्णजणियं च होज्ज हासं, अण्णोण्णगमणं च होज्ज मम्मं, अण्णो-ण्णगमणं च होज्ज कम्मं, कंदप्पाभिओगगमणं च होज्ज हासं, आसुरियं किव्विसत्तं च जणेज्ज हासं, तम्हा हासं न सेवियव्वं। एवं मोणेण भाविओ भवइ अंतरप्पा, संजय कर चरण नयण वयणो सूरो सच्चज्जवसंपण्णो। एवमिणं संवरस्स दारं सम्मं संवरियं होइ सुप्पणिहियं इमेहिं पंचहि वि कारणेहिं मण वयण काय परिरक्खिएहिं। निच्चं आमरणंतं च एस जोगो नेयव्वो धितिमया मतिमया अणासवो अकलुसो अच्छिद्दो अपरिस्सावी असंकिलिट्ठो सुद्धो सव्वजिणमणुन्नाओ। एवं बितियं संवरदारं फासियं पालियं सोहियं तीरियं किट्टियंआराहियं आणाए अणुपालियं भवति। एवं नायमुणिणा भगवया पन्नवियं परूवियं पसिद्धं सिद्धवरसासणमिणं आघवितं सुदेसितं पसत्थं। बितियं संवरदारं समत्तं।
Sutra Meaning : આ અલિક, પિશુન, કઠોર, કટુક, ચપળ વચનોથી રક્ષણ કરવા માટે ભગવંતે આ પ્રવચન સારી રીતે કહેલ છે, જે આત્મહિતકર, જન્માંતરમાં શુભ ભાવના યુક્ત, ભાવિમાં કલ્યાણકર, શુદ્ધ, નૈયાયિક, અકુટિલ, અનુત્તર, સર્વદુઃખ અને પાપનું ઉપશામક છે. તેની આ પાંચ ભાવના છે, જે અસત્યવચન વિરમણ – બીજા વ્રતના રક્ષણાર્થે છે – ૧. અનુવીચિભાષણ – સંવરનો અર્થ સાંભળીને, પરમાર્થ સારી રીતે જાણીને વેગથી, ત્વરિત, ચપળ, કટુક, કઠોર, સહસા, બીજાને પીડાકર એવું સાવદ્ય વચન બોલવું ન જોઈએ. પણ સત્ય, હિતકારી, મિત, ગ્રાહક, શુદ્ધ, સંગત, પૂર્વાપર અવિરોધી, સમિક્ષિત – સમ્યક્‌ પ્રકારે વિચારેલ વચન સાધુએ અવસરે યતનાપૂર્વક બોલવું. આ રીતે અનુવીચિ – સમિતિ યોગથી અંતરાત્મા ભાવિત હોય છે, તે અને જે હાથ – પગ – નયન – વદન ઉપર સંયમ રાખનાર, શૂરવીર હોય છે તે સત્ય અને આર્જવ ધર્મ સંપન્ન હોય છે.. ૨. ક્રોધનિગ્રહ – ક્રોધનું સેવન ન કરવું, ક્રોધી – ચંડ – રૌદ્ર મનુષ્ય અસત્ય બોલે છે, ચુગલી કરે છે, કઠોર ભાષણ કરે છે, અસત્ય – પૈશુન્ય – કઠોર બોલે છે. કલહ – વૈર – વિકથા કે આ ત્રણે સાથે કરે છે. સત્ય – શીલ – વિનયને હણે છે અથવા આ ત્રણેને હણે છે. દ્વેષ – દોષ – અનાદરનું પાત્ર થાય છે અથવા આ ત્રણેનું પાત્ર થાય છે. ક્રોધાગ્નિથી પ્રજ્વલિત હૃદય મનુષ્ય આવા અને આ પ્રકારના અન્ય સાવદ્ય વચન બોલે છે. તેથી ક્રોધનું સેવન ન કરવું. આ રીતે ક્ષમાથી ભાવિત અંતરાત્મા વાળા હાથ, પગ, નેત્ર અને મુખના સંયમથી યુક્ત સાધુ શૂરવીર હોય છે, તે સત્ય અને આર્જવ ધર્મ સંપન્ન હોય છે. ૩. લોભનિગ્રહ – લોભને ન સેવવો. લુબ્ધ મનુષ્ય લોલુપ થઈને – ક્ષેત્ર, વાસ્તુને માટે અસત્ય બોલે છે. કીર્તિ અને લોભને માટે અસત્ય બોલે છે. વૈભવ અને સુખને માટે અસત્ય બોલે છે. પીઠ અને ફલક માટે અસત્ય બોલે છે. શય્યા અને સંથારા માટે અસત્ય બોલે છે. વસ્ત્ર અને પાત્ર માટે અસત્ય બોલે છે. કંબલ અને પાદપ્રોંછન માટે અસત્ય બોલે છે. શિષ્ય અને શિષ્યા માટે અસત્ય બોલે છે. ભોજન અને પાન માટે અસત્ય બોલે છે. આ નવ કારણ તથા આવા અન્ય કારણોથી લોભી – લાલચી મનુષ્ય અસત્ય ભાષણ કરે છે. તેથી લોભનું સેવન ન કરવું. આ પ્રકારે મુક્તિ – નિર્લોભતાથી ભાવિત અંતઃકરણવાળા સાધુ હાથ – પગ – નેત્ર – મુખના સંયમથી યુક્ત સાધુ શૂરવીર હોય છે, તે સત્ય અને આર્જવ ધર્મ સંપન્ન હોય છે. ૪. નિર્ભયતા – ભયભીત ન થવું જોઈએ. ભયભીતને અનેક ભય શીઘ્ર જકડી લે છે. ભયભીત મનુષ્ય – અસહાય રહે છે, ભૂત – પ્રેત દ્વારા આક્રાંત કરાય છે. બીજાને પણ ડરાવી દે છે. તપ – સંયમ પણ છોડી દે છે. ભારનો નિર્વાહ કરી શકતો નથી. સત્પુરુષો સેવિત માર્ગનું અનુસરણ કરવા સમર્થ થતો નથી. તેથી ભય, વ્યાધિ, રોગ, જરા, મૃત્યુ વડે અથવા આવા પ્રકારના અન્ય ભયથી ડરવું જોઈએ નહીં. આ રીતે ધૈર્યથી ભાવિત અંતરાત્માવાળા સાધુ હાથ – પગ – નેત્ર – મુખના સંયમથી યુક્ત સાધુ શૂરવીર હોય છે, તે સત્ય અને આર્જવ ધર્મ સંપન્ન હોય છે. ૫. પરિહાસવર્જન – હાસ્યને સેવવું ન જોઈએ. તે સેવનાર. અસત્ય અને અસત્‌ વચન બોલે છે. પરિહાસ, પરપરિભવ – પર – પરિવાદ – પરપીડાકારક તથા ભેદ અને વિમુક્તિનું કારક બને છે. હાસ્ય અન્યોન્ય જનિત હોય છે, અન્યોન્ય ગમનનું કારણ બને છે, અન્યોન્ય મર્મોને પ્રકાશિત કરનાર બને છે, હાસ્ય કર્મ – કંદર્પ – અભિયોગ ગમનનું કારણ બને છે. અસુરતા અને કિલ્બિષિકત્વનું જનક છે. તેથી હાસ્ય ન સેવવું. એ રીતે મૌનથી ભાવિત અંતરાત્મા વાળા સાધુ હાથ – પગ – નેત્ર – મુખના સંયમથી યુક્ત સાધુ શૂરવીર હોય છે, તે સત્ય અને આર્જવ ધર્મ સંપન્ન હોય છે. આ રીતે આ સંવરદ્વાર સમ્યક્‌ સંવરિત અને સુપ્રણિહિત થાય છે. આ પાંચ કારણોથી – ભાવનાથી, મન – વચન – કાયથી પૂર્ણરૂપે સુરક્ષિત થાય છે. તેથી ધૈર્યવાન્‌ અને મતિમાન સાધકે અનાશ્રવ, અકલુષ, નિશ્છિદ્ર, અપરિસ્રાવી, અસંક્લિષ્ટ તથા સર્વજિનેશ્વરો વડે અનુજ્ઞાત આ યોગને આમરણાંત જીવનમાં ઊતારવો જોઈએ. આ પ્રમાણે બીજું સંવરદ્વાર સ્પર્શિત(યથા સમયે વિધિપૂર્વક સ્વીકારેલ), પાલિત(નિરંતર ઉપયોગપૂર્વક આચરિત), શોધિત(અતિચાર રહિત પાલન કરેલ), તિરિત(વ્રતને પરિપૂર્ણ કરેલ હોવું), કીર્તિત(બીજાને ઉપદિષ્ટ કરાયેલ હોય), આરાધિત હોય. આજ્ઞા વડે અનુપાલિત થાય છે. એવું જ્ઞાતમુનિ, ભગવંતે પ્રજ્ઞાપિત, પ્રરૂપિત કરેલ છે. સિદ્ધવરશાસન પ્રસિદ્ધ છે. આઘવિત – સુદેશિત – પ્રશસ્ત છે – તેમ હું કહું છું.
Mool Sutra Transliteration : [sutra] imam cha aliya pisuna pharusa kaduya chavala vayana parirakkhanatthayae pavayanam bhagavaya sukahiyam attahiyam pechchabhavikam agamesibhaddam suddham neyauyam akudilam anuttaram savvadukkhapavanam viosamanam. Tassa ima pamcha bhavanao bitiyassa vayassa aliyavayanaveramana parirakkhanatthayae. Padhamam–sounam samvarattham paramattham, sutthu janiuna na vegiyam na turiyam na chavalam na kaduyam na pharusam na sahasam na ya parassa pilakaram savajjam, sachcham cha hiyam cha miyam chagahakam cha suddham samgayamakahalam cha samikkhitam samjatena kalammi ya vattavvam. Evam anuviisamitijogena bhavio bhavati amtarappa, samjaya kara charana nayana vayano suro sachchajjavasampanno. Bitiyam–koho na seviyavvo. Kuddho chamdikkio manuso aliyam bhanejja, pisunam bhanejja, pharusam bhanejja, aliyam pisunam pharusam bhanejja. Kalaham karejja, veram karejja, vikaham karejja, kalaham veram vikaham karejja. Sachcham hanejja, silam hanejja, vinayam hanejja, sachcham silam vinayam hanejja. Veso bhavejja, vatthum bhavejja, gammo bhavejja, veso vatthum gammo bhavejja. Eyam annam cha evamadiyam bhanejja kohaggi-sampalitto, tamha koho na seviyavvo. Evam khamtie bhavio bhavati amtarappa, samjaya kara charana nayana vayano suro sachchajjavasampanno. Tatiyam–lobho na seviyavvo. Luddho lilo bhanejja aliyam khettassa va vatthussa va katena. Luddho lilo bhanejja aliyam kittie va lobhassa va kaena. Luddho lilo bhanejja aliyam iddhie ya sokkhassa va kaena. Luddho lilo bhanejja aliyam bhattassa va panassa va kaena. Luddho lilo bhanejja aliyam pidhassa va phalagassa va kaena. Luddho lilo bhanejja aliyam sejjae va samtharakassa va kaena. Luddho lilo bhanejja aliyam vatthassa va pattassa va kaena. Luddho lilo bhanejja aliyam kambalassa va payapumchhanassa va kaena. Luddho lilo bhanejja aliyam sisassa va sissinie va kaena. Annesu ya evamadiesu bahusu karanasatesu luddho lilo bhanejja aliyam, tamha lobho na seviyavvo. Evam muttie bhavio bhavati amtarappa, samjaya kara charana nayana vayano suro sachchajjavasampanno. Chauttham–na bhaiyavvam. Bhitam khu maya aimti lahuyam, bhito abitijjao manuso, bhito bhutehim va dhepejja, bhito annam pi hu bhesejja, bhito tava samjamam pi hu muejja, bhito ya bharam na nittharejja, sappurisaniseviyam cha maggam bhito na samattho anu-charium. Tamha na bhaiyavvam bhayassa va vahissa va rogassa va jarae va machchussa va annassa va evamadiyassa. Evam dhejjena bhavio bhavati amtarappa, samjaya kara charana nayana vayano suro sachchajjavasampanno. Pamchamakam–hasam na seviyavvam. Aliyaim asamtakaim jampamti hasaitta. Paraparibhavakaranam cha hasam, paraparivayappiyam cha hasam, parapilakaragam cha hasam, bhedavimuttikarakam cha hasam, annonnajaniyam cha hojja hasam, annonnagamanam cha hojja mammam, anno-nnagamanam cha hojja kammam, kamdappabhiogagamanam cha hojja hasam, asuriyam kivvisattam cha janejja hasam, tamha hasam na seviyavvam. Evam monena bhavio bhavai amtarappa, samjaya kara charana nayana vayano suro sachchajjavasampanno. Evaminam samvarassa daram sammam samvariyam hoi suppanihiyam imehim pamchahi vi karanehim mana vayana kaya parirakkhiehim. Nichcham amaranamtam cha esa jogo neyavvo dhitimaya matimaya anasavo akaluso achchhiddo aparissavi asamkilittho suddho savvajinamanunnao. Evam bitiyam samvaradaram phasiyam paliyam sohiyam tiriyam kittiyamarahiyam anae anupaliyam bhavati. Evam nayamunina bhagavaya pannaviyam paruviyam pasiddham siddhavarasasanaminam aghavitam sudesitam pasattham. Bitiyam samvaradaram samattam.
Sutra Meaning Transliteration : A alika, pishuna, kathora, katuka, chapala vachanothi rakshana karava mate bhagavamte a pravachana sari rite kahela chhe, je atmahitakara, janmamtaramam shubha bhavana yukta, bhavimam kalyanakara, shuddha, naiyayika, akutila, anuttara, sarvaduhkha ane papanum upashamaka chhe. Teni a pamcha bhavana chhe, je asatyavachana viramana – bija vratana rakshanarthe chhe – 1. Anuvichibhashana – samvarano artha sambhaline, paramartha sari rite janine vegathi, tvarita, chapala, katuka, kathora, sahasa, bijane pidakara evum savadya vachana bolavum na joie. Pana satya, hitakari, mita, grahaka, shuddha, samgata, purvapara avirodhi, samikshita – samyak prakare vicharela vachana sadhue avasare yatanapurvaka bolavum. A rite anuvichi – samiti yogathi amtaratma bhavita hoya chhe, te ane je hatha – paga – nayana – vadana upara samyama rakhanara, shuravira hoya chhe te satya ane arjava dharma sampanna hoya chhe.. 2. Krodhanigraha – krodhanum sevana na karavum, krodhi – chamda – raudra manushya asatya bole chhe, chugali kare chhe, kathora bhashana kare chhe, asatya – paishunya – kathora bole chhe. Kalaha – vaira – vikatha ke a trane sathe kare chhe. Satya – shila – vinayane hane chhe athava a tranene hane chhe. Dvesha – dosha – anadaranum patra thaya chhe athava a tranenum patra thaya chhe. Krodhagnithi prajvalita hridaya manushya ava ane a prakarana anya savadya vachana bole chhe. Tethi krodhanum sevana na karavum. A rite kshamathi bhavita amtaratma vala hatha, paga, netra ane mukhana samyamathi yukta sadhu shuravira hoya chhe, te satya ane arjava dharma sampanna hoya chhe. 3. Lobhanigraha – lobhane na sevavo. Lubdha manushya lolupa thaine – kshetra, vastune mate asatya bole chhe. Kirti ane lobhane mate asatya bole chhe. Vaibhava ane sukhane mate asatya bole chhe. Pitha ane phalaka mate asatya bole chhe. Shayya ane samthara mate asatya bole chhe. Vastra ane patra mate asatya bole chhe. Kambala ane padapromchhana mate asatya bole chhe. Shishya ane shishya mate asatya bole chhe. Bhojana ane pana mate asatya bole chhe. A nava karana tatha ava anya karanothi lobhi – lalachi manushya asatya bhashana kare chhe. Tethi lobhanum sevana na karavum. A prakare mukti – nirlobhatathi bhavita amtahkaranavala sadhu hatha – paga – netra – mukhana samyamathi yukta sadhu shuravira hoya chhe, te satya ane arjava dharma sampanna hoya chhe. 4. Nirbhayata – bhayabhita na thavum joie. Bhayabhitane aneka bhaya shighra jakadi le chhe. Bhayabhita manushya – asahaya rahe chhe, bhuta – preta dvara akramta karaya chhe. Bijane pana daravi de chhe. Tapa – samyama pana chhodi de chhe. Bharano nirvaha kari shakato nathi. Satpurusho sevita marganum anusarana karava samartha thato nathi. Tethi bhaya, vyadhi, roga, jara, mrityu vade athava ava prakarana anya bhayathi daravum joie nahim. A rite dhairyathi bhavita amtaratmavala sadhu hatha – paga – netra – mukhana samyamathi yukta sadhu shuravira hoya chhe, te satya ane arjava dharma sampanna hoya chhe. 5. Parihasavarjana – hasyane sevavum na joie. Te sevanara. Asatya ane asat vachana bole chhe. Parihasa, paraparibhava – para – parivada – parapidakaraka tatha bheda ane vimuktinum karaka bane chhe. Hasya anyonya janita hoya chhe, anyonya gamananum karana bane chhe, anyonya marmone prakashita karanara bane chhe, hasya karma – kamdarpa – abhiyoga gamananum karana bane chhe. Asurata ane kilbishikatvanum janaka chhe. Tethi hasya na sevavum. E rite maunathi bhavita amtaratma vala sadhu hatha – paga – netra – mukhana samyamathi yukta sadhu shuravira hoya chhe, te satya ane arjava dharma sampanna hoya chhe. A rite a samvaradvara samyak samvarita ane supranihita thaya chhe. A pamcha karanothi – bhavanathi, mana – vachana – kayathi purnarupe surakshita thaya chhe. Tethi dhairyavan ane matimana sadhake anashrava, akalusha, nishchhidra, aparisravi, asamklishta tatha sarvajineshvaro vade anujnyata a yogane amaranamta jivanamam utaravo joie. A pramane bijum samvaradvara sparshita(yatha samaye vidhipurvaka svikarela), palita(niramtara upayogapurvaka acharita), shodhita(atichara rahita palana karela), tirita(vratane paripurna karela hovum), kirtita(bijane upadishta karayela hoya), aradhita hoya. Ajnya vade anupalita thaya chhe. Evum jnyatamuni, bhagavamte prajnyapita, prarupita karela chhe. Siddhavarashasana prasiddha chhe. Aghavita – sudeshita – prashasta chhe – tema hum kahum chhum.