Sutra Navigation: Prashnavyakaran ( પ્રશ્નવ્યાપકરણાંગ સૂત્ર )

Search Details

Mool File Details

Anuvad File Details

Sr No : 1105436
Scripture Name( English ): Prashnavyakaran Translated Scripture Name : પ્રશ્નવ્યાપકરણાંગ સૂત્ર
Mool Language : Ardha-Magadhi Translated Language : Gujarati
Chapter :

संवर द्वार श्रुतस्कंध-२

अध्ययन-२ सत्य

 Translated Chapter :

સંવર દ્વાર શ્રુતસ્કંધ-૨

અધ્યયન-૨ સત્ય
Section : Translated Section :
Sutra Number : 36 Category : Ang-10
Gatha or Sutra : Sutra Sutra Anuyog :
Author : Deepratnasagar Original Author : Gandhar
 
Century : Sect : Svetambara1
Source :
 
Mool Sutra : [सूत्र] जंबू! बितियं च सच्चवयणं–सुद्धं सुइयं सिवं सुजायं सुभासियं सुव्वयं सुकहियं सुदिट्ठं सुपतिट्ठियं सुपतिट्ठियजसं सुसंजमियवयणबुइयं सुरवर नरवसभ पवर बलवग सुविहियजण बहुमयं परमसाहु-धम्मचरणं तव नियम परिग्गहियं सुगतिपहदेसगं च लोगुत्तमं वयमिणं विज्जाहरगगणगमणविज्जाण साहकं सग्गमग्गसिद्धिपहदेसकं अवितहं, तं सच्चं उज्जुयं अकुडिलं भूयत्थं, अत्थतो विसुद्धं उज्जोयकरं पभासकं भवति सव्वभावाण जीवलोगे अविसंवादि जहत्थमधुरं पच्चक्खं दइवयं व जं तं अच्छेरकारकं अवत्थंतरेसु बहुएसु माणुसाणं। सच्चेण महासमुद्दमज्झे चिट्ठंति, न निमज्जंति मूढाणिया वि पोया। सच्चेण य उदगसंभमंसि वि न बुज्झइ, न य मरंति, थाहं च ते लभंति। सच्चेण य अगनिसंभमंमि वि न डज्झंति उज्जुगा मनूसा। सच्चेण य तत्ततेल्ल-तउय-लोह-सीसकाइं छिवंति धरेंति, न य डज्झंति मणूसा। पव्वयकडकाहिं मुच्चंते, न य मरंति सच्चेण य परिग्गहिया। असिपंजरगया समराओ वि निइंति अणहा य सच्चवादी। वहबंधभियोगवेरघोरेहिं पमुच्चंति य, अमित्तमज्झाहिं निइंति अणहा य सच्चवादी। सादेव्वाणि य देवयाओ करेंति सच्चवयणे रताणं। तं सच्चं भगवं तित्थगरसुभासियं दसविहं चोद्दसपुव्वीहिं पाहुडत्थविदितंमहरिसीण य समयप्पदिन्नं देविंद-नरिंद -भासियत्थं वेमाणियसाहियं महत्थं मंतोसहिविज्जसाहणट्ठं चारणगण समण सिद्धविज्जं मनुयगणाणं च वंदणिज्जंअमरगणाणं च अच्चणिज्जं असुरगणाणं च पूयणिज्जं, अनेगपासंड परिग्गहियं, जं तं लोकम्मि सारभूयं। गंभीरतरं महासमुद्दाओ, थिरतरगं मेरुपव्वयाओ। सोमतरं चंदमंडलाओ, दित्तत्तरं सूरमंडलाओ। विमलतरं सरयनहयलाओ, सुरभितरं गंधमादणाओ। जे वि य लोगम्मि अपरिसेसा मंता जोगा जवा य विज्जा य जंभका य अत्थाणि य सत्थाणि य सिक्खाओ य आगमा य सव्वाणि वि ताइं सच्चे पइट्ठियाइं। सच्चंपि य संजमस्स उवरोहकारकं किंचि न वत्तव्वं–हिंसा सावज्जसंपउत्तं भेय विकहकारकं अनत्थवाय कलहकारकं अणज्जं अववाय विवायसंपउत्तं वेलंबं ओजधेज्जबहुलं निल्लज्जं लोयगरहणिज्जं दुद्दिट्ठं दुस्सुयं दुम्मुणियं। अप्पणो थवणा, परेसु निंदा– नसि मेहावी, न तंसि धण्णो। नसि पियधम्मो, न तं कुलीणो। नसि दानपती, न तंसि सूरो। नसि पडिरूवो, न तंसि लट्ठो। न पंडिओ, न बहुस्सुओ, न वि य तं तवस्सी। न यावि परलोगणिच्छियमतीऽसि सव्वकालं, जाति कुल रूव वाहि रोगेण वा वि जं होइ वज्जणिज्जं दुहिलं उवयारमतिकंतं–एवंविहं सच्चंपि न वत्तव्वं। अह केरिसकं पुणाइं सच्चं तु भासियव्वं? जं तं दव्वेहिं पज्जवेहिं य गुणेहिं कम्मेहिं सिप्पेहिं आगमेहि य नामक्खाय निवाओवसग्ग तद्धिय समास संधि पद हेउ जोगिय उणादि किरियाविहाण धातु सर विभत्ति वण्णजुत्तं तिकल्लं दसविहं पि सच्चं जह भणियं तह य कम्मुणा होइ। दुवालसविहा होइ भासा, वयणंपि य होइ सोलसविहं। एवं अरहंतमणुन्नायं समिक्खियं संजएणं कालम्मि य वत्तव्वं।
Sutra Meaning : હે જંબૂ ! બીજું સંવર – સત્ય વચન છે. તે શુદ્ધ, શુચિ, શિવ, સુજાત, સુ – ભાષિત, સુવ્રત, સુકથિત, સુદૃષ્ટ, સુપ્રતિષ્ઠિત, સુપ્રતિષ્ઠિતયશ, સુસંયમિત વચનથી કહેવાયેલ છે. તે સુરવર, નર વૃષભ, પ્રવર બલધારી અને સુવિહિત લોકોને બહુમત છે. પરમ સાધુજનનું ધર્મ અનુષ્ઠાન, તપ – નિયમથી પરિગૃહીત, સુગતિના પથનું પ્રદર્શક અને લોકમાં ઉત્તમ આ વ્રત છે. વિદ્યાધરની ગગનગમન વિદ્યાનું સાધક છે, સ્વર્ગ અને મુક્તિમાર્ગનું પ્રદર્શક છે, અવિતથ છે. તે સત્ય ઋજુ, અકુટિલ, યથાર્થ પદાર્થ પ્રતિપાદક, વિશુદ્ધ, ઉદ્યોતકર, પ્રભાસક છે. જીવલોકમાં અવિસંવાદી, યથાર્થ હોવાથી મધુર, પ્રત્યક્ષ દેવના સમાન, વિવિધ અવસ્થામાં ઘણા મનુષ્યોને આશ્ચર્યકારી છે. મહાસમુદ્ર મધ્યે પણ મૂઢધી થઈ ગયેલ, દિશાભ્રમથી ગ્રસ્ત થયેલના વહાણ પણ સત્યના પ્રભાવથી રોકાઈ જાય છે, અથાહ જળમાં પણ ડૂબતા કે મરતા નથી, પણ સત્યથી થાહ પામે છે. અગ્નિના સંભ્રમમાં પણ બળતા નથી, ઋજુ મનુષ્યો સત્ય પ્રભાવે ઉકળતા તેલ – રાંગા – લોઢા – શીશાને સ્પર્શે, પકડે તો પણ બળતા નથી. પર્વતની ટોચેથી ફેંકવા છતાં મરતા નથી, સત્ય વડે પરિગૃહીત તલવારના પીંજરામાં ઘેરાય તો પણ સંગ્રામમાંથી અક્ષત શરીરે નીકળી જાય છે. સત્યવાદી વધ, બંધન, અભિયોગ, ઘોર વૈરી મધ્યેથી બચી નીકળે છે. શત્રુઓના મધ્યેથી પણ અક્ષત શરીરે સત્યવાદી નીકળી જાય છે, સત્યવચનમાં અનુરાગીનું દેવતા પણ સાન્નિધ્ય કરે છે, સહાય કરે છે. તે સત્ય તીર્થંકર ભગવંતે દશ પ્રકારે કહેલ છે. ચૌદપૂર્વીએ તે પ્રાભૃતોથી જાણેલ છે, મહર્ષિઓને સિદ્ધાંતરૂપે દેવાયેલ છે, દેવેન્દ્ર – નરેન્દ્રોને અર્થરૂપે કહેલ છે. વૈમાનિકો દ્વારા સમર્થિત છે, મહાર્થ છે. મંત્ર – ઔષધી – વિદ્યાની સિદ્ધિનું કારણ છે, ચારણગણ આદિ શ્રમણોને વિદ્યા સિદ્ધ કરાવનાર છે, મનુષ્યગણ દ્વારા વંદનીય છે. સત્યવાદીઓ દેવગણોને અર્ચનીય, અસુરગણોને પૂજનીય, અનેક પાખંડી દ્વારા સ્વીકૃત છે. આ પ્રકારના મહીમાથી મંડિત આ સત્ય લોકમાં સારભૂત છે, મહાસાગરથી પણ ગંભીર છે, મેરુ પર્વતથી પણ અધિક સ્થિર છે, ચંદ્રમંડળથી અધિક સૌમ્ય છે, સૂર્યમંડળથી અધિક દીપ્ત છે. શરત્‌કાલીન આકાશ – તલથી પણ અધિક વિમલ, ગંધમાદનથી પણ અધિક સુરભિ સંપન્ન છે. લોકમાં જે પણ સમસ્ત મંત્ર, યોગ, જપ, વિદ્યા છે, જૃંભક દેવ છે. અસ્ત્ર, શસ્ત્ર, શિક્ષા અને આગમ છે, તે બધા સત્યમાં પ્રતિષ્ઠિત છે. જે સત્ય સંયમમાં બાધક થાય, તેવું સત્ય જરા પણ ન બોલવું જોઈએ. જે સત્ય હિંસારૂપ પાપથી યુક્ત હોય, જે ભેદભાવ ઉત્પન્ન કરાવનાર હોય, વિકથાકારક, અનર્થવાદ કલહકારક હોય, અનાર્ય, અપવાદ વિવાદયુક્ત હોય,, વિડંબના કરનાર, જોશ અને ધૃષ્ટતાથી પરિપૂર્ણ હોય, નિર્લજ્જ, લોક – ગર્હણીય, દુર્દિષ્ટ, દુઃશ્રુત, ન જાણેલ હોય, તેવું સત્ય બોલવું ન જોઈએ. એ જ પ્રમાણે –. પોતાની સ્તવના, બીજાની નિંદા – જેમ કે તું મેઘાવી નથી, તું ધન્ય નથી કે દરિદ્ર છે, તું ધર્મપ્રિય નથી, કુલિત નથી, દાનપતિ નથી, શૂરવીર નથી, સુંદર નથી, ભાગ્યવાન્‌ નથી, પંડિત નથી, બહુશ્રુત નથી, તપસ્વી નથી, પરલોકસંબંધી નિશ્ચયકારી બુદ્ધિ નથી. જે વચન સર્વકાળ જાતિ, કુળ, રૂપ, વ્યાધિ, રોગથી સંબંધિત હોય. જે પીડાકારી અને નીંદનીય હોવાથી વર્જનીય હોય, ઉપચારથી રહિત હોય. આવા પ્રકારનું સત્ય ન બોલવું જોઈએ. તો કેવા પ્રકારનું સત્ય બોલવું જોઈએ ? જે વચન દ્રવ્ય – પર્યાય – ગુણોથી, ક્રિયાથી, બહુવિધ શિલ્પોથી, આગમથી યુક્ત હોય, સંજ્ઞા – આખ્યાત – નિપાત – ઉપસર્ગ – તદ્ધિત – સમાસ – સંધિપદ, હેતુ, યૌગિક, ઉણાદિ, ક્રિયાવિધાન, ધાતુ, સ્વર, વિભક્તિ, વર્ણયુક્ત હોય એવું સત્ય બોલવું જોઈએ. ત્રિકાળ વિષયક સત્ય દશ પ્રકારે છે. તે જ કથન અનુસાર અમલ કરવાથી સત્ય પ્રગટ થાય છે. અરહંત દ્વારા અનુજ્ઞાત ભાષા બાર પ્રકારે થાય છે, વચન અને સોળ ભેદે થાય છે. સંયમીએ આ પ્રમાણે આ સત્ય વચન યોગ્ય કાળે જ બોલવું જોઈએ.
Mool Sutra Transliteration : [sutra] jambu! Bitiyam cha sachchavayanam–suddham suiyam sivam sujayam subhasiyam suvvayam sukahiyam sudittham supatitthiyam supatitthiyajasam susamjamiyavayanabuiyam suravara naravasabha pavara balavaga suvihiyajana bahumayam paramasahu-dhammacharanam tava niyama pariggahiyam sugatipahadesagam cha loguttamam vayaminam vijjaharagaganagamanavijjana sahakam saggamaggasiddhipahadesakam avitaham, tam sachcham ujjuyam akudilam bhuyattham, atthato visuddham ujjoyakaram pabhasakam bhavati savvabhavana jivaloge avisamvadi jahatthamadhuram pachchakkham daivayam va jam tam achchherakarakam avatthamtaresu bahuesu manusanam. Sachchena mahasamuddamajjhe chitthamti, na nimajjamti mudhaniya vi poya. Sachchena ya udagasambhamamsi vi na bujjhai, na ya maramti, thaham cha te labhamti. Sachchena ya aganisambhamammi vi na dajjhamti ujjuga manusa. Sachchena ya tattatella-tauya-loha-sisakaim chhivamti dharemti, na ya dajjhamti manusa. Pavvayakadakahim muchchamte, na ya maramti sachchena ya pariggahiya. Asipamjaragaya samarao vi niimti anaha ya sachchavadi. Vahabamdhabhiyogaveraghorehim pamuchchamti ya, amittamajjhahim niimti anaha ya sachchavadi. Sadevvani ya devayao karemti sachchavayane ratanam. Tam sachcham bhagavam titthagarasubhasiyam dasaviham choddasapuvvihim pahudatthaviditammaharisina ya samayappadinnam devimda-narimda -bhasiyattham vemaniyasahiyam mahattham mamtosahivijjasahanattham charanagana samana siddhavijjam manuyagananam cha vamdanijjamamaragananam cha achchanijjam asuragananam cha puyanijjam, Anegapasamda pariggahiyam, jam tam lokammi sarabhuyam. Gambhirataram mahasamuddao, thirataragam merupavvayao. Somataram chamdamamdalao, dittattaram suramamdalao. Vimalataram sarayanahayalao, surabhitaram gamdhamadanao. Je vi ya logammi aparisesa mamta joga java ya vijja ya jambhaka ya atthani ya satthani ya sikkhao ya agama ya savvani vi taim sachche paitthiyaim. Sachchampi ya samjamassa uvarohakarakam kimchi na vattavvam–himsa savajjasampauttam bheya vikahakarakam anatthavaya kalahakarakam anajjam avavaya vivayasampauttam velambam ojadhejjabahulam nillajjam loyagarahanijjam duddittham dussuyam dummuniyam. Appano thavana, paresu nimda– Nasi mehavi, na tamsi dhanno. Nasi piyadhammo, na tam kulino. Nasi danapati, na tamsi suro. Nasi padiruvo, na tamsi lattho. Na pamdio, na bahussuo, na vi ya tam tavassi. Na yavi paraloganichchhiyamatisi savvakalam, jati kula ruva vahi rogena va vi jam hoi vajjanijjam duhilam uvayaramatikamtam–evamviham sachchampi na vattavvam. Aha kerisakam punaim sachcham tu bhasiyavvam? Jam tam davvehim pajjavehim ya gunehim kammehim sippehim agamehi ya namakkhaya nivaovasagga taddhiya samasa samdhi pada heu jogiya unadi kiriyavihana dhatu sara vibhatti vannajuttam tikallam dasaviham pi sachcham jaha bhaniyam taha ya kammuna hoi. Duvalasaviha hoi bhasa, vayanampi ya hoi solasaviham. Evam arahamtamanunnayam samikkhiyam samjaenam kalammi ya vattavvam.
Sutra Meaning Transliteration : He jambu ! Bijum samvara – satya vachana chhe. Te shuddha, shuchi, shiva, sujata, su – bhashita, suvrata, sukathita, sudrishta, supratishthita, supratishthitayasha, susamyamita vachanathi kahevayela chhe. Te suravara, nara vrishabha, pravara baladhari ane suvihita lokone bahumata chhe. Parama sadhujananum dharma anushthana, tapa – niyamathi parigrihita, sugatina pathanum pradarshaka ane lokamam uttama a vrata chhe. Vidyadharani gaganagamana vidyanum sadhaka chhe, svarga ane muktimarganum pradarshaka chhe, avitatha chhe. Te satya riju, akutila, yathartha padartha pratipadaka, vishuddha, udyotakara, prabhasaka chhe. Jivalokamam avisamvadi, yathartha hovathi madhura, pratyaksha devana samana, vividha avasthamam ghana manushyone ashcharyakari chhe. Mahasamudra madhye pana mudhadhi thai gayela, dishabhramathi grasta thayelana vahana pana satyana prabhavathi rokai jaya chhe, athaha jalamam pana dubata ke marata nathi, pana satyathi thaha pame chhe. Agnina sambhramamam pana balata nathi, riju manushyo satya prabhave ukalata tela – ramga – lodha – shishane sparshe, pakade to pana balata nathi. Parvatani tochethi phemkava chhatam marata nathi, satya vade parigrihita talavarana pimjaramam gheraya to pana samgramamamthi akshata sharire nikali jaya chhe. Satyavadi vadha, bamdhana, abhiyoga, ghora vairi madhyethi bachi nikale chhe. Shatruona madhyethi pana akshata sharire satyavadi nikali jaya chhe, satyavachanamam anuraginum devata pana sannidhya kare chhe, sahaya kare chhe. Te satya tirthamkara bhagavamte dasha prakare kahela chhe. Chaudapurvie te prabhritothi janela chhe, maharshione siddhamtarupe devayela chhe, devendra – narendrone artharupe kahela chhe. Vaimaniko dvara samarthita chhe, mahartha chhe. Mamtra – aushadhi – vidyani siddhinum karana chhe, charanagana adi shramanone vidya siddha karavanara chhe, manushyagana dvara vamdaniya chhe. Satyavadio devaganone archaniya, asuraganone pujaniya, aneka pakhamdi dvara svikrita chhe. A prakarana mahimathi mamdita a satya lokamam sarabhuta chhe, mahasagarathi pana gambhira chhe, meru parvatathi pana adhika sthira chhe, chamdramamdalathi adhika saumya chhe, suryamamdalathi adhika dipta chhe. Sharatkalina akasha – talathi pana adhika vimala, gamdhamadanathi pana adhika surabhi sampanna chhe. Lokamam je pana samasta mamtra, yoga, japa, vidya chhe, jrimbhaka deva chhe. Astra, shastra, shiksha ane agama chhe, te badha satyamam pratishthita chhe. Je satya samyamamam badhaka thaya, tevum satya jara pana na bolavum joie. Je satya himsarupa papathi yukta hoya, je bhedabhava utpanna karavanara hoya, vikathakaraka, anarthavada kalahakaraka hoya, anarya, apavada vivadayukta hoya,, vidambana karanara, josha ane dhrishtatathi paripurna hoya, nirlajja, loka – garhaniya, durdishta, duhshruta, na janela hoya, tevum satya bolavum na joie. E ja pramane –. Potani stavana, bijani nimda – jema ke tum meghavi nathi, tum dhanya nathi ke daridra chhe, tum dharmapriya nathi, kulita nathi, danapati nathi, shuravira nathi, sumdara nathi, bhagyavan nathi, pamdita nathi, bahushruta nathi, tapasvi nathi, paralokasambamdhi nishchayakari buddhi nathi. Je vachana sarvakala jati, kula, rupa, vyadhi, rogathi sambamdhita hoya. Je pidakari ane nimdaniya hovathi varjaniya hoya, upacharathi rahita hoya. Ava prakaranum satya na bolavum joie. To keva prakaranum satya bolavum joie\? Je vachana dravya – paryaya – gunothi, kriyathi, bahuvidha shilpothi, agamathi yukta hoya, samjnya – akhyata – nipata – upasarga – taddhita – samasa – samdhipada, hetu, yaugika, unadi, kriyavidhana, dhatu, svara, vibhakti, varnayukta hoya evum satya bolavum joie. Trikala vishayaka satya dasha prakare chhe. Te ja kathana anusara amala karavathi satya pragata thaya chhe. Arahamta dvara anujnyata bhasha bara prakare thaya chhe, vachana ane sola bhede thaya chhe. Samyamie a pramane a satya vachana yogya kale ja bolavum joie.