Sutra Navigation: Jivajivabhigam ( જીવાભિગમ ઉપાંગ સૂત્ર )

Search Details

Mool File Details

Anuvad File Details

Sr No : 1105905
Scripture Name( English ): Jivajivabhigam Translated Scripture Name : જીવાભિગમ ઉપાંગ સૂત્ર
Mool Language : Ardha-Magadhi Translated Language : Gujarati
Chapter :

चतुर्विध जीव प्रतिपत्ति

 Translated Chapter :

ચતુર્વિધ જીવ પ્રતિપત્તિ
Section : नैरयिक उद्देशक-२ Translated Section : નૈરયિક ઉદ્દેશક-૨
Sutra Number : 105 Category : Upang-03
Gatha or Sutra : Sutra Sutra Anuyog :
Author : Deepratnasagar Original Author : Gandhar
 
Century : Sect : Svetambara1
Source :
 
Mool Sutra : [सूत्र] इमीसे णं भंते! रयणप्पभाए पुढवीए नेरइया केरिसयं खुहप्पिवासं पच्चणुब्भवमाणा विहरंति? गोयमा! एगमेगस्स णं रयणप्पभापुढविनेरइयस्स असब्भावपट्ठवणाए सव्वोदधी वा सव्व-पोग्गले वा आसगंसि पक्खिवेज्जा नो चेव णं से रयणप्पभाए पुढवीए नेरइए तित्ते वा सिता वितण्हे वा सिता, एरिसया णं गोयमा! रयणप्पभाए नेरइया खुधप्पिवासं पच्चणुब्भवमाणा विहरंति। एवं जाव अधेसत्तमाए। इमीसे णं भंते! रयणप्पभाए पुढवीए नेरइया किं एकत्तं पभू विउव्वित्तए? पुहुत्तंपि पभू विउव्वित्तए? गोयमा! एगत्तंपि पभू विउव्वित्तए। एगत्तं विउव्वेमाणा एगं महं मोग्गररूवं वा मुसुंढिरूवं वा, एवं– मोग्गरमुसुंढिकरवतअसिसत्तीहलगतामुसलचक्का। नारायकुंततोमरसूललउडभिंडमाला य। जाव भिंडमालरूवं वा पुहत्तं विउव्वेमाणा मोग्गररूवाणि वा जाव भिंडमालरूवाणि वा ताइं संखेज्जाइं नो असंखेज्जाइं संबद्धाइं नो असंबद्धाइं सरिसाइं नो असरिसाइं विउव्वंति, विउव्वित्ता अन्नमन्नस्स कायं अभिहणमाणाअभिहणमाणा वेयणं उदीरेंति –उज्जलं विउलं पगाढं कक्कसं कडुयं फरुसं निट्ठुरं चंडं तिव्वं दुक्खं दुग्गं दुरहियासं। एवं जाव धूमप्पभाए पुढवीए। छट्ठसत्तमासु णं पुढवीसु नेरइया बहू महंताइं लोहियकुंथुरूवाइं वइरामयतुंडाइं गोमय-कीडसमाणाइं विउव्वंति, विउव्वित्ता अन्नमन्नस्स कायं समतुरंगेमाणासमतुरंगेमाणा खायमाणा-खायमाणा सयपोरागकिमिया विव चालेमाणाचालेमाणा अंतोअंतो अनुप्पविसमाणा-अनुप्पवि-समाणा वेदनं उदीरेंति–उज्जलं जाव दुरहियासं। इमीसे णं भंते! रयणप्पभाए पुढवीए नेरइया किं सीतवेदनं वेदेंति? उसिणवेदनं वेदेंति? सीओसिणवेदनं वेदेंति? गोयमा! नो सीयं वेदनं वेदेंति, उसिणं वेदेंति, नो सीतोसिणं वेदनं वेदेंति। एवं जाव वालुयप्पभाए। पंकप्पभाए पुच्छा। गोयमा! सीयंपि वेदनं वेदेंति, उसिणंपि वेदनं वेदेंति, नो सीओसिणवेदनं वेदेंति। ते बहुतरगा जे उसिणं वेदनं वेदेंति, ते थोवतरगा जे सीतं वेदनं वेदेंति। धूमप्पभाए पुच्छा। गोयमा! सीतंपि वेदनं वेदेंति, उसिणंपि वेदनं वेदेंति, नो सीओसिणवेदनं वेदेंति। ते बहुतरगा जे सीतवेदनं वेदेंति, ते थोवतरका जे उसिणवेदनं वेदेंति। तमाए पुच्छा। गोयमा! सीयं वेदनं वेदेंति, नो उसिणं वेदनं वेदेंति, नो सीतोसिणं वेदनं वेदेंति। एवं अहेसत्तमाए, नवरं–परमसीयं। इमीसे णं भंते! रयणप्पभाए पुढवीए नेरइया केरिसयं निरयभवं पच्चणुभवमाणा विहरंति? गोयमा! ते णं तत्थ निच्चं भीता निच्चं छुहिया निच्चं तत्था निच्चं तसिता निच्चं उव्विग्गा निच्चं उप-प्पुआ निच्चं परममसुभमउलमणुबद्धं निरयभवं पच्चणुभवमाणा विहरंति। एवं जाव अधेसत्तमाए। अहेसत्तमाए णं पुढवीए पंच अनुत्तरा महतिमहालया महानरगा पन्नत्ता, तं जहा–काले महाकाले रोरुए महारोरुए अप्पतिट्ठाणे। तत्थ इमे पंच महापुरिसा अनुत्तरेहिं दंडसमादाणेहिं कालमासे कालं किच्चा अप्पतिट्ठाणे नरए नेरइयत्ताए उववन्ना, तं जहा–रामे जमदग्गिपुत्ते दाढाऊलेच्छतिपुत्ते, वसू उवरिचरे, सुभूमे कोरव्वे, बंभदत्ते चुलणिसुते। ते णं तत्थ वेदनं वेदेंति–उज्जलं विउलं जाव दुरहियासं। उसिणवेदणिज्जेसु णं भंते! नरएसु नेरइया केरिसयं उसिणवेदनं पच्चणुब्भवमाणा विहरति? गोयमा! से जहानामए– कम्मारदारए सिता तरुणे बलवं जुगवं जुवाणे अप्पायंके थिरग्गहत्थे दढ-पाणि पाय पास पिट्ठंतरोरुपरिणए घननिचियवलियवट्टखंधे चम्मेट्ठग दुघण मुट्ठिय समाहयनिचिय-गायगत्ते उरस्सबलसमन्नागए तलजमलजुयलबाहू लंघण पवण जवण पमद्दणसमत्थे छेए पट्ठे कुसले मेहावी निउणसिप्पोवगए एगं महं अयपिंडं उदगवारगसमाणं गहाय तं तावियताविय कोट्टियकोट्टिय जाव एगाहं वा दुयाहं वा तियाहं वा उक्कोसेणं अद्धमासं साहणेज्जा, से णं तं सीतं सीतीभूतं अओमएणं संडासएणं गहाय असब्भावपट्ठवणाए उसिणवेदणिज्जेसु नरएसु पक्खिवेज्जा, ... ...से णं तं उम्मिसियणिमिसियंतरेणं पुनरवि पच्चुद्धरिस्सामित्तिकट्टु पविरायमेव पासेज्जा पविलीणमेव पासेज्जा पविद्धत्थमेव पासेज्जा नो चेव णं संचाएति अविरायं वा अविलीणं वा अविद्धत्थं वा पुनरवि पच्चुद्धरित्तए। से जहा वा मत्तमातंगे दुपाए कुंजरे सट्ठिहायणे पढमसरयकालसमयंसि वा चरमनिदाघकाल-समयंसि वा उण्हाभिहए तण्हाभिहए दवग्गिजालाभिहए आउरे झूसिए पिवासिए नुब्बले किलंते एक्कं महं पुक्खरिणिं पासेज्जाचाउक्कोणं समतीरं अनुपुव्वसुजायवप्पगंभीरसीतलजलं संछन्न-पत्तभिसमुणालं बहुउप्पल कुमुद नलिन सुभग सोगंधिय पुंडरीय सयपत्त सहस्सपत्त केसर फुल्लो-वचियं छप्पयपरिभुज्जमाणकमलं अच्छविमलसलिलपुण्णं परिहत्थभमंतमच्छकच्छभं अनेगसउण-गणमिहुणय विरचिय सद्दुन्नइयमहुरसरनाइयं तं पासइ, पासित्ता तं ओगाहइ, ओगाहित्ता से णं तत्थ उण्हंपि पविणेज्जा तण्हंपि पविणेज्जा खुहंपि पविणेज्जा जरंपि पविणेज्जा दाहंपि पविणेज्जा निद्दाएज्ज वा पयलाएज्ज वा सतिं वा रतिं वा धितिं वा मतिं वा उवलभेज्जा, सीए सीयभूए संकसमाणेसंकसमाणे सायासोक्खबहुले यावि विहरेज्जा, एवामेव गोयमा! असब्भावपट्ठवणाए उसिणवेदणिज्जेहिंतो नरएहिंतो नेरइए उव्वट्टिए समाणे जाइं इमाइं मनुस्सलोयंसि भवंति, तं जहा– गोलियालिंछाणि वा सोंडियालिंछाणि वा भंडियालिंछाणि वा तिलागणीति वा तुसागणीति वा भुसागणीति वा नलागणीति वा अयागराणि वा तंबागराणि वा तउयागराणि वा सीसागराणि वा रुप्पागराणि वा सुवण्णागराणि वा इट्टावाएति वा कुंभारावाएति वा कवेल्लुयावाएति वा लोहारंब-रिसेति वा जंतवाडचुल्लीति वा–तत्ताइं समजोतिभूयाइं फुल्लकिंसुयसमाणाइं उक्कासहस्साइं विणिम्मुयमाणाइं जालासहस्साइं पमुच्चमाणाइं इंगालसहस्साइं पविक्खिरमाणाइं अंतोअंतो हुहुयमाणाइं चिट्ठंति ताइं पासइ, पासित्ता ताइं ओगाहइ, ओगाहित्ता से णं तत्थ उण्हंपि पविणेज्जा तण्हंपि पविणेज्जा खुहंपि पविणेज्जा जरंपि पविणेज्जा दाहंपि पविणेज्जा निद्दाएज्ज वा पयला-एज्ज वा सतिं वा रतिं वा धिइं वा मतिं वा उवलभेज्जा, सीए सीयभूए संकसमाणे-संकसमाणे सायासोक्खबहुले यावि विहरेज्जा, भवेयारूवे सिया? नो इणट्ठे समट्ठे, गोयमा! उसिणवेदणिज्जेसु नरएसु नेरइया एत्तो अनिट्ठतरियं चेव उसिणवेदनं पच्चणुभवमाणा विहरंति। सीयवेदणिज्जेसु णं भंते! नरएसु नेरइया केरिसयं सीयवेदनं पच्चणुब्भवमाणा विहरंति? गोयमा! से जहानामए कम्मारदारए सिया तरुणे जुगवं बलवं जाव णिउणसिप्पोवगते एगं महं अयपिंडं दगवारसमाणं गहाय तावियंतावियं कोट्टियकोट्टिय जाव एगाहं वा दुयाहं वा तियाहं वा उक्कोसेणं मासं साहणेज्जा, से णं तं उसिणं उसिणभूतं अयोमएणं संडासएणं गहाय असब्भावपट्ठवणाए सीयवेदणिज्जेसु नरएसु पक्खिवेज्जा, से तं उम्मिसियनिमिसियंतरेण पुनरवि पच्चुद्धरिस्सामीति कट्टु पविरायमेव पासेज्जा पविलीणमेव पासेज्जा पविद्धत्थमेव पासेज्जा नो चेव णं संचाएज्जा पुनरवि पच्चुद्धरित्तए। से जहानामए मत्तमायंगे दुपाए कुंजरे सट्टिहायणे पढमसरयकालसमयंसि वा चरमनिदाघ-कालसमयंसि वा उण्हाभिहए तण्हाभिहए दवग्गिजालाभिहए आउरे झुसिए पिवासिए दुब्बले किलंते एक्कं महं पुक्खरिणिं पासेज्जा–चाउक्कोणं समतीरं अनुपुव्वसुजायवप्पगंभीर सीतलजलं संछण्णपत्तभिसमुणालं बहुउप्पल कुमुद नलिन सुभग सोगंधिय पुंडरीय महापुंडरीय सयपत्त सहस्सपत्त केसर फुल्लोवचियं छप्पयपरिभुज्जमाणकमलं अच्छविमलसलिलपुण्णं परिहत्थभमंत-मच्छकच्छभं अनेगसउणगणमिहुणय विचरिय सद्दुन्नइय महुरसरनाइयं तं पासइ, पासित्त तं ओगाहइ, ओगाहित्ता से णं तत्थ उण्हंपि पविणेज्जा तण्हंपि पविणेज्जा खुहंपि पविणेज्जा जरंपि पविणेज्जा दाहंपि पविणेज्जा णिद्दाएज्ज वा पयलाएज्ज वा सतिं वा रतिं वा धितिं वा मतिं वा उवलभेज्जा, सीए सीयभूए संकसमाणे-संकसमाणे सायासोक्खबहुले यावि विहरेज्जा, एवामेव गोयमा! असब्भावपट्ठवणाए सीतवेदणेहिंतो नरएहिंतो नेरइए उव्वट्टिए समाणे जाइं इमाइं इहं माणुस्सलोए हवंति, तं जहा–हिमाणि वा हिमपुंजाणि वा हिमपडलाणि वा हिमकूडाणि वा सीयाणि वा सीयपुंजाणि वा सीयपडलाणि वा सीयकूडाणि वा तुसाराणि वा तुसारपुंजाणि वा तुसारपडलाणि वा तुसारकूडाणि वा ताइं पासति, पासित्ता ताइं ओगाहति, ओगाहित्ता से णं तत्थ सीतंपि पविणेज्जा तण्हंपि पविणेज्जा खुहंपि पविणेज्जा जरंपि पविणेज्जा दाहंपि पविणेज्जा निद्दाएज्ज वा पयलाएज्ज वा सतिं वा रतिं वा धितिं वा मतिं वा उवलभेज्जा, उसिणे उसिणभूए संकसमाणेसंकसमाणे सायासोक्खबहुले यावि विहरेज्जा, गोयमा! सीयवेयणिज्जेसु नरएसु नेरइया एत्तो अनिट्ठतरियं चेव सीतवेदनं पच्चणुभवमाणा विहरंति।
Sutra Meaning : ભગવન્‌ ! આ રત્નપ્રભા પૃથ્વી નૈરયિકો કેવી ભૂખ – તરસ અનુભવતા રહે છે ? ગૌતમ ! અસત્‌ કલ્પનાથી માનો કે જો કોઈ એક રત્નપ્રભા પૃથ્વી નૈરયિકને બધાં સમુદ્રોનું જળ તથા બધા ખાદ્ય પુદ્‌ગલો તેના મુખમાં નાંખવામાં આવે, તો પણ તે રત્નપ્રભા પૃથ્વી નૈરયિકની ભૂખ કે તરસ શાંત ન થઈ શકે. ગૌતમ ! રત્નપ્રભા નૈરયિકો આવી ભૂખ – તરસ અનુભવે છે. આ રીતે સાતમી અધઃસપ્તમી પૃથ્વી સુધી જાણવું. ભગવન્‌ ! આ રત્નપ્રભા પૃથ્વી નૈરયિક, એક રૂપ વિકુર્વવા કે પૃથક્‌ રૂપ વિકુર્વવા સમર્થ છે ? ગૌતમ ! એક અને પૃથક્‌ બંને પ્રકારે વિકુર્વવા સમર્થ છે. એક રૂપ વિકુર્વતા એક મોટું મુદ્‌ગર રૂપ વિકુર્વવા સમર્થ છે. એ પ્રમાણે મુસુંઢી, કરવત, તલવાર, શક્તિ, હળ, ગદા, મૂસલ, ચક્ર, બાણ, તોમર, શૂલ, લાઠી, ભિંડમાલ રૂપ વિકુર્વે છે. ઘણા રૂપ વિકુર્વતા મુદ્‌ગર યાવત્‌ ભિંડમાલરૂપ વિકુર્વે છે. વિકુર્વણા કરતા તેઓ સંખ્યાતની કરે – અસંખ્યાતની નહીં, સંબદ્ધની કરે – અસંબદ્ધની નહીં, સદૃશની કરે – અસદૃશની નહીં. વિકુર્વીને પરસ્પર કાયાને હણતા – હણતા વેદનાને ઉદીરે છે, તે વેદના ઉજ્જવલ, વિપુલ, પ્રગાઢ, કર્કશ, કટુક, કઠોર, નિષ્ઠુર, ચંડ, તીવ્ર, દુઃખ, દુર્ગ, દુરાધ્યાસ હોય છે. આ પ્રમાણે પાંચમી ધૂમપ્રભા પૃથ્વી સુધી જાણવું. છઠ્ઠી – સાતમી પૃથ્વીમાં નૈરયિકો ઘણા મોટા લાલ કૂંથુ રૂપોને વિકુર્વે છે. જે વજ્રમય મુખવાળા, છાણના કીડા જેવા હોય છે. તે વિકુર્વીને એકબીજાના શરીરની ઉપર ચઢતા, ખાતા – ખાતા સો પર્વવાળા ઇક્ષુના કીડાની માફક અંદર જ અંદર પ્રવેશ કરતા કરતા ઉજ્જવલ યાવત્‌ અસહ્ય વેદના ઉત્પન્ન કરે છે. ભગવન્‌ ! આ રત્નપ્રભાપૃથ્વી નૈરયિક શું શીત વેદના વેદે છે, ઉષ્ણ વેદના વેદે છે કે શીતોષ્ણ વેદના વેદે છે? ગૌતમ ! ઉષ્ણ વેદના વેદે છે, શીત કે શીતોષ્ણ વેદના નહીં. તેઓ અલ્પતર ઉષ્ણયોનિક વેદે છે એ પ્રમાણે ત્રીજી વાલુકાપ્રભા પૃથ્વી સુધી જાણવુ. પંકપ્રભાની વેદનાની પૃચ્છા – ગૌતમ ! તેઓ શીત અને ઉષ્ણ વેદના વેદે છે, શીતોષ્ણ વેદના નહીં. તેમાં ઉષ્ણ વેદના ઘણા વેદે છે, શીત વેદના વેદનાર થોડા છે. ધૂમપ્રભાની વેદનાની પૃચ્છા – ગૌતમ ! શીત વેદના પણ વેદે, ઉષ્ણ પણ વેદે. શીતોષ્ણ ન વેદે. શીત વેદના વેદનાર વધુ છે, ઉષ્ણ વેદના વેદક થોડાં છે. તમસ્‌પ્રભા વેદનાની પૃચ્છા – માત્ર શીત વેદના વેદે છે, ઉષ્ણ કે શીતોષ્ણ વેદના નહીં, અને તમસ્તમપ્રભા નામક સાતમી પૃથ્વીના નૈરયિકો પરમ શીત વેદના વેદે છે, ઉષ્ણ કે શીતોષ્ણ વેદના નહીં. ભગવન્‌ ! આ રત્નપ્રભાપૃથ્વી નૈરયિક કેવા નરક ભવને અનુભવતા વિચરે છે ? ગૌતમ ! તેઓ ત્યાં નિત્ય ડરેલ, નિત્ય ત્રસિત, નિત્ય ભૂખ્યા, નિત્ય ઉદ્વિગ્ન, નિત્ય ઉપદ્રવગ્રસ્ત, નિત્ય વધિક, નિત્ય પરમ અશુભ – અતુલ – અનુબદ્ધ નરક ભવને અનુભવતા વિચરે છે. એ રીતે સાતમી અધઃસપ્તમી પૃથ્વી સુધી કહેવું. સાતમી પૃથ્વીમાં પાંચ અનુત્તરો – અતિ વિશાળ મહાનરકો કહ્યા છે – કાળ, મહાકાળ, રૌરવ, મહારૌરવ, અપ્રતિષ્ઠાન. તેમાં આ પાંચ મહાપુરુષો અનુત્તર દંડ સમાદાન(સર્વોત્કૃષ્ટ હિંસાદિ પાપકર્મો)થી કાળ માસે કાળ કરીને અપ્રતિષ્ઠાન નરકમાં નૈરયિકપણે ઉત્પન્ન થયા છે. જમદગ્નિપુત્ર રામ, લેચ્છવિપુત્ર દૃઢાયુ, ઉપરિચર વસુ, કૌરવ્ય સુભૂમ, ચુલનિપુત્ર બ્રહ્મદત્ત. તેઓ ત્યાં કાળા, કાળી આભાવાળા યાવત્‌ વર્ણથી પરમકૃષ્ણ છે. તેઓ ત્યાં ઉજ્જવલ – વિપુલ – અસહ્ય વેદના વેદે છે. ભગવન્‌ ! ઉષ્ણ વેદનાવાળા નરકોમાં નૈરયિકો કેવી ઉષ્ણ વેદના અનુભવતા રહે છે ? ગૌતમ ! જેમ કોઈ કર્મારપુત્ર હોય, જે તરુણ – બળવાન – યુગવાન હોય, અલ્પાતંકી – સ્થિરાગ્રહસ્ત – દૃઢ હાથ – પગ – પાંસળી – પીઠ – ઉરુ સંઘાત પરિણત, લંઘન – પ્લવન – જવણ – વલ્ગન – પ્રમર્દણસમર્થ, તલ – યમલ – યુગલ – બહુ સ્ફટિક – પુષ્ટબાહુવાળા, ઘન – નિચિત – વલિત – વૃત્ત સ્કંધવાળા, ચર્મેષ્ટક – દ્રુધણ – મૌષ્ટિક સમાહત નિચિત ગાત્રયુક્ત, અંતરના બળથી યુક્ત, છેક, દક્ષ, પ્રષ્ઠ, કુશલ, નિપુણ, મેધાવી, નિપુણ શિલ્પોપગત એક મોટા લોહપીંડને – પાણીના ઘડા સમાનને લઈને તેને તપાવી – તપાવી, કૂટી – કૂટી, કાપી – કાપીને, ચૂર્ણ બનાવી – બનાવીને યાવત્‌ એક, બે કે ત્રણ દિનમાં, ઉત્કૃષ્ટથી અર્ધમાસ આવું કરતા રહે. તે તેને ઠંડા કરે, તે ઠંડા લોહ ઘડાને સાણસીથી ગ્રહણ કરી અસત્ર કલ્પનાથી ઉષ્ણ વેદનાવાળા નરકમાં રાખી દે. તે વિચારે કે તેને ઉન્મેષ – નિમેષ અંતરમાં ફરી બહાર કાઢી લઈશ. પણ તે ક્ષણમાત્રમાં જ તેને કૂટતો એવો જુએ છે. પીગળતો જુએ છે, ભસ્મીભૂત થતો જુએ છે પણ તેને અસ્ફુટિત, અગલિત અને અવિધ્વસ્ત રૂપે ફરી કાઢવામાં સમર્થ થતો નથી. જેમ કોઈ મત્ત માતંગ હાથી કુંજર જે સાંઈઠ વર્ષનો છે. પ્રથમ શરદકાળ સમયમાં કે ચરમ નિદાઘ કાળ સમયમાં ગરમી – તૃષ્ણા કે દવાગ્નિ જ્વાલાથી હણાઈને આતુર, શુષિત, પિપાસીત, દુર્બળ, કલાંત થઈને એક મોટી પુષ્કરિણીને જુએ, જે ચતુષ્કોણ, સમતીર, અનુક્રમે સુજાત – વપ્ર – ગંભીર – શીતળ જળયુક્ત, કમળપત્ર – કંદ – મૃણાલથી ઢાંકેલ, ઘણા ઉત્પલ – કુમુદ – નલિન – સુભગ – સૌગંધિક – પુંડરીક – મહાપુંડરીક – શતપત્ર – સહસ્રપત્ર – કેસરાદિ યુક્ત છે, જેના કમળો ઉપર ભ્રમર રસપાન કરે છે. જે સ્વચ્છ – નિર્મળ – જળથી પૂર્ણ, જેમાં ઘણા કાચબા – મત્સ્ય અહીં – તહીં ઘૂમે છે, અનેક પક્ષીગણ મિથુનક વિરચિત શબ્દોથી જે મધુર સ્વરે શબ્દાયમાન થઈ રહેલી પુષ્કરિણીને જુએ છે, જોઈને પ્રવેશે છે. પછી ત્યાં ગરમી – તૃષા – ભૂખ – જ્વર – દાહને શાંત કરે. ત્યાં નિદ્રા લે, વધુ નિદ્રા લે, સ્મૃતિ – રતિ – ધૃતિ – મતિને પ્રાપ્ત કરે, ઠંડો થઈને અતિ શાંતિને અનુભવતા, ઘણા શાતા સૌખ્યને અનુભવતા વિચરે આ પ્રમાણે હે ગૌતમ ! અસત્‌ કલ્પનાથી ઉષ્ણ વેદનીય નરકોથી નીકળી કોઈ નૈરયિક જીવ અહીં મનુષ્યલોકમાં ગોળ પકાવવાની, શરાબ બનાવવાની, બકરીની લીંડીવાળી ભઠ્ઠીમાં લોઢું – તાંબું – તરવા – સીસુ – રૂપું – સુવર્ણ – હિરણ્ય – કુંભારની ભઠ્ઠીમાં, મૂસ – ઇંટ – કવેલુ પકાવવાની ભઠ્ઠીનો અગ્નિ, લુહારની ભઠ્ઠી – શેરડીના વાડની ચુલ્લી – તલ તુષ કે વાંસ, આ બધાની અગ્નિનું જે સ્થાન છે, જે તપ્ત છે, તપીને અગ્નિ તુલ્ય થઈ ગયું છે, ફૂલેલા પલાશના ફૂલ માફક લાલ છે, જેમાંથી હજારો ઉલકા નીકળી રહી છે. હજારો જ્વાલા કે અંગારા નીકળે છે, અતિ જાજ્વલ્યમાન છે, અંદર – અંદર ધગધગે છે. તેવા સ્થાનને જોઈને તેમાં નૈરયિક જીવ પ્રવેશ કરે, તો પ્રવેશીને પોતાની ઉષ્ણતા – તૃષા – ક્ષુધા – તાહ આદિને દૂર કરી દે છે, પછી ત્યાં નિદ્રા, ગાઢ નિદ્રા લેતો સ્મૃતિ – રતિ – ધૃતિ – મતિને પામે છે. શીત – શીતીભૂત થઈ, ધીમે – ધીમે ત્યાંથી નીકળતા અત્યંત સુખ – શાંતાનો અનુભવ કરે છે. હે ભગવન્‌ ! શું નારકોની આવી ઉષ્ણ વેદના છે ? ના, આ અર્થ સમર્થ નથી. ગૌતમ ! નરકમાં નૈરયિકની ઉષ્ણ વેદના આનાથી અનિષ્ટતરક આદિને અનુભવતો વિચરે છે. ભગવન્‌ ! શીત વેદનીય નરકોમાં નૈરયિક જીવ કેવી શીત વેદનાનો અનુભવ કરે છે? ગૌતમ ! જેમ કોઈ કર્મારપુત્ર તરુણ, યુગવાન, બલવાન હોય યાવત્‌ કુશળ શિલ્પી નિર્મિત એક મોટા પાણીના ઘડા સમાન લોહપીંડને તપાવી – તપાવી, કુટ્ટી – કુટ્ટી જઘન્યથી એક – બે કે ત્રણ દિન, ઉત્કૃષ્ટથી એક માસ સુધી પૂર્વવત્‌ બધી ક્રિયા કરે, પછી તે ઉષ્ણ – ઉષ્ણીભૂત ગોળાને લોઢાની સાણસીથી પકડી, અસત્‌ કલ્પનાથી તેને શીત વેદનીય નરકમાં નાંખે, ‘હું હમણા ઉન્મેષ – નિમેષ સમય માત્રમાં તેને કાઢી લઈશ.’ એમ વિચારે પણ યાવત્‌ તેને અસ્ફૂટિત રૂપે કાઢવામાં સફળ થતો નથી. ઇત્યાદિ પૂર્વવત્‌. મત્ત હાથીનું દૃષ્ટાંત પણ પૂર્વવત્‌. આ પ્રમાણે હે ગૌતમ ! અસત્‌ કલ્પનાથી શીત વેદનાવાળા નરકોથી નીકળેલ નૈરયિક આ મનુષ્યલોકમાં જે શીતપ્રધાન સ્થાન છે. જેમ કે – હિમ – હિમપુંજ – હિમ પટલ – હિમપટલપુંજ, તુષાર – તુષારપુંજ, હિમકુંડ – હિમકુંડપુંજ આદિને જુએ, જોઈને તેમાં પ્રવેશ કરે. પ્રવેશીને ત્યાં તે પોતાની શીત – તૃષા – ભૂખ – જ્વર – દાહને દૂર કરી શાંતિ અનુભવી નિદ્રા – ગાઢ નિદ્રા લેતો ઉષ્ણ – અતિ ઉષ્ણ થઈ, ત્યાંથી ધીમે – ધીમે નીકળીને શાતા – સુખને અનુભવે છે. હે ગૌતમ ! શીતવેદનીય નરકોમાં નૈરયિક આનાથી પણ અનિષ્ટતર શીતવેદનાને અનુભવે છે.
Mool Sutra Transliteration : [sutra] imise nam bhamte! Rayanappabhae pudhavie neraiya kerisayam khuhappivasam pachchanubbhavamana viharamti? Goyama! Egamegassa nam rayanappabhapudhavineraiyassa asabbhavapatthavanae savvodadhi va savva-poggale va asagamsi pakkhivejja no cheva nam se rayanappabhae pudhavie neraie titte va sita vitanhe va sita, erisaya nam goyama! Rayanappabhae neraiya khudhappivasam pachchanubbhavamana viharamti. Evam java adhesattamae. Imise nam bhamte! Rayanappabhae pudhavie neraiya kim ekattam pabhu viuvvittae? Puhuttampi pabhu viuvvittae? Goyama! Egattampi pabhu viuvvittae. Egattam viuvvemana egam maham moggararuvam va musumdhiruvam va, evam– moggaramusumdhikaravataasisattihalagatamusalachakka. Narayakumtatomarasulalaudabhimdamala ya. Java bhimdamalaruvam va puhattam viuvvemana moggararuvani va java bhimdamalaruvani va taim samkhejjaim no asamkhejjaim sambaddhaim no asambaddhaim sarisaim no asarisaim viuvvamti, viuvvitta annamannassa kayam abhihanamanaabhihanamana veyanam udiremti –ujjalam viulam pagadham kakkasam kaduyam pharusam nitthuram chamdam tivvam dukkham duggam durahiyasam. Evam java dhumappabhae pudhavie. Chhatthasattamasu nam pudhavisu neraiya bahu mahamtaim lohiyakumthuruvaim vairamayatumdaim gomaya-kidasamanaim viuvvamti, viuvvitta annamannassa kayam samaturamgemanasamaturamgemana khayamana-khayamana sayaporagakimiya viva chalemanachalemana amtoamto anuppavisamana-anuppavi-samana vedanam udiremti–ujjalam java durahiyasam. Imise nam bhamte! Rayanappabhae pudhavie neraiya kim sitavedanam vedemti? Usinavedanam vedemti? Siosinavedanam vedemti? Goyama! No siyam vedanam vedemti, usinam vedemti, no sitosinam vedanam vedemti. Evam java valuyappabhae. Pamkappabhae puchchha. Goyama! Siyampi vedanam vedemti, usinampi vedanam vedemti, no siosinavedanam vedemti. Te bahutaraga je usinam vedanam vedemti, te thovataraga je sitam vedanam vedemti. Dhumappabhae puchchha. Goyama! Sitampi vedanam vedemti, usinampi vedanam vedemti, no siosinavedanam vedemti. Te bahutaraga je sitavedanam vedemti, te thovataraka je usinavedanam vedemti. Tamae puchchha. Goyama! Siyam vedanam vedemti, no usinam vedanam vedemti, no sitosinam vedanam vedemti. Evam ahesattamae, navaram–paramasiyam. Imise nam bhamte! Rayanappabhae pudhavie neraiya kerisayam nirayabhavam pachchanubhavamana viharamti? Goyama! Te nam tattha nichcham bhita nichcham chhuhiya nichcham tattha nichcham tasita nichcham uvvigga nichcham upa-ppua nichcham paramamasubhamaulamanubaddham nirayabhavam pachchanubhavamana viharamti. Evam java adhesattamae. Ahesattamae nam pudhavie pamcha anuttara mahatimahalaya mahanaraga pannatta, tam jaha–kale mahakale rorue maharorue appatitthane. Tattha ime pamcha mahapurisa anuttarehim damdasamadanehim kalamase kalam kichcha appatitthane narae neraiyattae uvavanna, tam jaha–rame jamadaggiputte dadhaulechchhatiputte, vasu uvarichare, subhume koravve, bambhadatte chulanisute. Te nam tattha vedanam vedemti–ujjalam viulam java durahiyasam. Usinavedanijjesu nam bhamte! Naraesu neraiya kerisayam usinavedanam pachchanubbhavamana viharati? Goyama! Se jahanamae– kammaradarae sita tarune balavam jugavam juvane appayamke thiraggahatthe dadha-pani paya pasa pitthamtaroruparinae ghananichiyavaliyavattakhamdhe chammetthaga dughana mutthiya samahayanichiya-gayagatte urassabalasamannagae talajamalajuyalabahu lamghana pavana javana pamaddanasamatthe chhee patthe kusale mehavi niunasippovagae egam maham ayapimdam udagavaragasamanam gahaya tam taviyataviya kottiyakottiya java egaham va duyaham va tiyaham va ukkosenam addhamasam sahanejja, se nam tam sitam sitibhutam aomaenam samdasaenam gahaya asabbhavapatthavanae usinavedanijjesu naraesu pakkhivejja,.. ..Se nam tam ummisiyanimisiyamtarenam punaravi pachchuddharissamittikattu pavirayameva pasejja pavilinameva pasejja paviddhatthameva pasejja no cheva nam samchaeti avirayam va avilinam va aviddhattham va punaravi pachchuddharittae. Se jaha va mattamatamge dupae kumjare satthihayane padhamasarayakalasamayamsi va charamanidaghakala-samayamsi va unhabhihae tanhabhihae davaggijalabhihae aure jhusie pivasie nubbale kilamte ekkam maham pukkharinim pasejjachaukkonam samatiram anupuvvasujayavappagambhirasitalajalam samchhanna-pattabhisamunalam bahuuppala kumuda nalina subhaga sogamdhiya pumdariya sayapatta sahassapatta kesara phullo-vachiyam chhappayaparibhujjamanakamalam achchhavimalasalilapunnam parihatthabhamamtamachchhakachchhabham anegasauna-ganamihunaya virachiya saddunnaiyamahurasaranaiyam tam pasai, pasitta tam ogahai, ogahitta se nam tattha unhampi pavinejja tanhampi pavinejja khuhampi pavinejja jarampi pavinejja dahampi pavinejja niddaejja va payalaejja va satim va ratim va dhitim va matim va uvalabhejja, sie siyabhue samkasamanesamkasamane sayasokkhabahule yavi viharejja, evameva goyama! Asabbhavapatthavanae usinavedanijjehimto naraehimto neraie uvvattie samane jaim imaim manussaloyamsi bhavamti, tam jaha– Goliyalimchhani va somdiyalimchhani va bhamdiyalimchhani va tilaganiti va tusaganiti va bhusaganiti va nalaganiti va ayagarani va tambagarani va tauyagarani va sisagarani va ruppagarani va suvannagarani va ittavaeti va kumbharavaeti va kavelluyavaeti va loharamba-riseti va jamtavadachulliti va–tattaim samajotibhuyaim phullakimsuyasamanaim ukkasahassaim vinimmuyamanaim jalasahassaim pamuchchamanaim imgalasahassaim pavikkhiramanaim amtoamto huhuyamanaim chitthamti taim pasai, pasitta taim ogahai, ogahitta se nam tattha unhampi pavinejja tanhampi pavinejja khuhampi pavinejja jarampi pavinejja dahampi pavinejja niddaejja va payala-ejja va satim va ratim va dhiim va matim va uvalabhejja, sie siyabhue samkasamane-samkasamane sayasokkhabahule yavi viharejja, bhaveyaruve siya? No inatthe samatthe, goyama! Usinavedanijjesu naraesu neraiya etto anitthatariyam cheva usinavedanam pachchanubhavamana viharamti. Siyavedanijjesu nam bhamte! Naraesu neraiya kerisayam siyavedanam pachchanubbhavamana viharamti? Goyama! Se jahanamae kammaradarae siya tarune jugavam balavam java niunasippovagate egam maham ayapimdam dagavarasamanam gahaya taviyamtaviyam kottiyakottiya java egaham va duyaham va tiyaham va ukkosenam masam sahanejja, se nam tam usinam usinabhutam ayomaenam samdasaenam gahaya asabbhavapatthavanae siyavedanijjesu naraesu pakkhivejja, se tam ummisiyanimisiyamtarena punaravi pachchuddharissamiti kattu pavirayameva pasejja pavilinameva pasejja paviddhatthameva pasejja no cheva nam samchaejja punaravi pachchuddharittae. Se jahanamae mattamayamge dupae kumjare sattihayane padhamasarayakalasamayamsi va charamanidagha-kalasamayamsi va unhabhihae tanhabhihae davaggijalabhihae aure jhusie pivasie dubbale kilamte ekkam maham pukkharinim pasejja–chaukkonam samatiram anupuvvasujayavappagambhira sitalajalam samchhannapattabhisamunalam bahuuppala kumuda nalina subhaga sogamdhiya pumdariya mahapumdariya sayapatta sahassapatta kesara phullovachiyam chhappayaparibhujjamanakamalam achchhavimalasalilapunnam parihatthabhamamta-machchhakachchhabham anegasaunaganamihunaya vichariya saddunnaiya mahurasaranaiyam tam pasai, pasitta tam ogahai, ogahitta se nam tattha unhampi pavinejja tanhampi pavinejja khuhampi pavinejja jarampi pavinejja dahampi pavinejja niddaejja va payalaejja va satim va ratim va dhitim va matim va uvalabhejja, sie siyabhue samkasamane-samkasamane sayasokkhabahule yavi viharejja, Evameva goyama! Asabbhavapatthavanae sitavedanehimto naraehimto neraie uvvattie samane jaim imaim iham manussaloe havamti, tam jaha–himani va himapumjani va himapadalani va himakudani va siyani va siyapumjani va siyapadalani va siyakudani va tusarani va tusarapumjani va tusarapadalani va tusarakudani va taim pasati, pasitta taim ogahati, ogahitta se nam tattha sitampi pavinejja tanhampi pavinejja khuhampi pavinejja jarampi pavinejja dahampi pavinejja niddaejja va payalaejja va satim va ratim va dhitim va matim va uvalabhejja, usine usinabhue samkasamanesamkasamane sayasokkhabahule yavi viharejja, goyama! Siyaveyanijjesu naraesu neraiya etto anitthatariyam cheva sitavedanam pachchanubhavamana viharamti.
Sutra Meaning Transliteration : Bhagavan ! A ratnaprabha prithvi nairayiko kevi bhukha – tarasa anubhavata rahe chhe\? Gautama ! Asat kalpanathi mano ke jo koi eka ratnaprabha prithvi nairayikane badham samudronum jala tatha badha khadya pudgalo tena mukhamam namkhavamam ave, to pana te ratnaprabha prithvi nairayikani bhukha ke tarasa shamta na thai shake. Gautama ! Ratnaprabha nairayiko avi bhukha – tarasa anubhave chhe. A rite satami adhahsaptami prithvi sudhi janavum. Bhagavan ! A ratnaprabha prithvi nairayika, eka rupa vikurvava ke prithak rupa vikurvava samartha chhe\? Gautama ! Eka ane prithak bamne prakare vikurvava samartha chhe. Eka rupa vikurvata eka motum mudgara rupa vikurvava samartha chhe. E pramane musumdhi, karavata, talavara, shakti, hala, gada, musala, chakra, bana, tomara, shula, lathi, bhimdamala rupa vikurve chhe. Ghana rupa vikurvata mudgara yavat bhimdamalarupa vikurve chhe. Vikurvana karata teo samkhyatani kare – asamkhyatani nahim, sambaddhani kare – asambaddhani nahim, sadrishani kare – asadrishani nahim. Vikurvine paraspara kayane hanata – hanata vedanane udire chhe, te vedana ujjavala, vipula, pragadha, karkasha, katuka, kathora, nishthura, chamda, tivra, duhkha, durga, duradhyasa hoya chhe. A pramane pamchami dhumaprabha prithvi sudhi janavum. Chhaththi – satami prithvimam nairayiko ghana mota lala kumthu rupone vikurve chhe. Je vajramaya mukhavala, chhanana kida jeva hoya chhe. Te vikurvine ekabijana sharirani upara chadhata, khata – khata so parvavala ikshuna kidani maphaka amdara ja amdara pravesha karata karata ujjavala yavat asahya vedana utpanna kare chhe. Bhagavan ! A ratnaprabhaprithvi nairayika shum shita vedana vede chhe, ushna vedana vede chhe ke shitoshna vedana vede chhe? Gautama ! Ushna vedana vede chhe, shita ke shitoshna vedana nahim. Teo alpatara ushnayonika vede chhe e pramane triji valukaprabha prithvi sudhi janavu. Pamkaprabhani vedanani prichchha – gautama ! Teo shita ane ushna vedana vede chhe, shitoshna vedana nahim. Temam ushna vedana ghana vede chhe, shita vedana vedanara thoda chhe. Dhumaprabhani vedanani prichchha – gautama ! Shita vedana pana vede, ushna pana vede. Shitoshna na vede. Shita vedana vedanara vadhu chhe, ushna vedana vedaka thodam chhe. Tamasprabha vedanani prichchha – matra shita vedana vede chhe, ushna ke shitoshna vedana nahim, ane tamastamaprabha namaka satami prithvina nairayiko parama shita vedana vede chhe, ushna ke shitoshna vedana nahim. Bhagavan ! A ratnaprabhaprithvi nairayika keva naraka bhavane anubhavata vichare chhe\? Gautama ! Teo tyam nitya darela, nitya trasita, nitya bhukhya, nitya udvigna, nitya upadravagrasta, nitya vadhika, nitya parama ashubha – atula – anubaddha naraka bhavane anubhavata vichare chhe. E rite satami adhahsaptami prithvi sudhi kahevum. Satami prithvimam pamcha anuttaro – ati vishala mahanarako kahya chhe – kala, mahakala, raurava, maharaurava, apratishthana. Temam a pamcha mahapurusho anuttara damda samadana(sarvotkrishta himsadi papakarmo)thi kala mase kala karine apratishthana narakamam nairayikapane utpanna thaya chhe. Jamadagniputra rama, lechchhaviputra dridhayu, uparichara vasu, kauravya subhuma, chulaniputra brahmadatta. Teo tyam kala, kali abhavala yavat varnathi paramakrishna chhe. Teo tyam ujjavala – vipula – asahya vedana vede chhe. Bhagavan ! Ushna vedanavala narakomam nairayiko kevi ushna vedana anubhavata rahe chhe\? Gautama ! Jema koi karmaraputra hoya, je taruna – balavana – yugavana hoya, alpatamki – sthiragrahasta – dridha hatha – paga – pamsali – pitha – uru samghata parinata, lamghana – plavana – javana – valgana – pramardanasamartha, tala – yamala – yugala – bahu sphatika – pushtabahuvala, ghana – nichita – valita – vritta skamdhavala, charmeshtaka – drudhana – maushtika samahata nichita gatrayukta, amtarana balathi yukta, chheka, daksha, prashtha, kushala, nipuna, medhavi, nipuna shilpopagata eka mota lohapimdane – panina ghada samanane laine tene tapavi – tapavi, kuti – kuti, kapi – kapine, churna banavi – banavine yavat eka, be ke trana dinamam, utkrishtathi ardhamasa avum karata rahe. Te tene thamda kare, te thamda loha ghadane sanasithi grahana kari asatra kalpanathi ushna vedanavala narakamam rakhi de. Te vichare ke tene unmesha – nimesha amtaramam phari bahara kadhi laisha. Pana te kshanamatramam ja tene kutato evo jue chhe. Pigalato jue chhe, bhasmibhuta thato jue chhe pana tene asphutita, agalita ane avidhvasta rupe phari kadhavamam samartha thato nathi. Jema koi matta matamga hathi kumjara je samitha varshano chhe. Prathama sharadakala samayamam ke charama nidagha kala samayamam garami – trishna ke davagni jvalathi hanaine atura, shushita, pipasita, durbala, kalamta thaine eka moti pushkarinine jue, je chatushkona, samatira, anukrame sujata – vapra – gambhira – shitala jalayukta, kamalapatra – kamda – mrinalathi dhamkela, ghana utpala – kumuda – nalina – subhaga – saugamdhika – pumdarika – mahapumdarika – shatapatra – sahasrapatra – kesaradi yukta chhe, jena kamalo upara bhramara rasapana kare chhe. Je svachchha – nirmala – jalathi purna, jemam ghana kachaba – matsya ahim – tahim ghume chhe, aneka pakshigana mithunaka virachita shabdothi je madhura svare shabdayamana thai raheli pushkarinine jue chhe, joine praveshe chhe. Pachhi tyam garami – trisha – bhukha – jvara – dahane shamta kare. Tyam nidra le, vadhu nidra le, smriti – rati – dhriti – matine prapta kare, thamdo thaine ati shamtine anubhavata, ghana shata saukhyane anubhavata vichare A pramane he gautama ! Asat kalpanathi ushna vedaniya narakothi nikali koi nairayika jiva ahim manushyalokamam gola pakavavani, sharaba banavavani, bakarini limdivali bhaththimam lodhum – tambum – tarava – sisu – rupum – suvarna – hiranya – kumbharani bhaththimam, musa – imta – kavelu pakavavani bhaththino agni, luharani bhaththi – sheradina vadani chulli – tala tusha ke vamsa, a badhani agninum je sthana chhe, je tapta chhe, tapine agni tulya thai gayum chhe, phulela palashana phula maphaka lala chhe, jemamthi hajaro ulaka nikali rahi chhe. Hajaro jvala ke amgara nikale chhe, ati jajvalyamana chhe, amdara – amdara dhagadhage chhe. Teva sthanane joine temam nairayika jiva pravesha kare, to praveshine potani ushnata – trisha – kshudha – taha adine dura kari de chhe, pachhi tyam nidra, gadha nidra leto smriti – rati – dhriti – matine pame chhe. Shita – shitibhuta thai, dhime – dhime tyamthi nikalata atyamta sukha – shamtano anubhava kare chhe. He bhagavan ! Shum narakoni avi ushna vedana chhe\? Na, a artha samartha nathi. Gautama ! Narakamam nairayikani ushna vedana anathi anishtataraka adine anubhavato vichare chhe. Bhagavan ! Shita vedaniya narakomam nairayika jiva kevi shita vedanano anubhava kare chhe? Gautama ! Jema koi karmaraputra taruna, yugavana, balavana hoya yavat kushala shilpi nirmita eka mota panina ghada samana lohapimdane tapavi – tapavi, kutti – kutti jaghanyathi eka – be ke trana dina, utkrishtathi eka masa sudhi purvavat badhi kriya kare, pachhi te ushna – ushnibhuta golane lodhani sanasithi pakadi, asat kalpanathi tene shita vedaniya narakamam namkhe, ‘hum hamana unmesha – nimesha samaya matramam tene kadhi laisha.’ ema vichare pana yavat tene asphutita rupe kadhavamam saphala thato nathi. Ityadi purvavat. Matta hathinum drishtamta pana purvavat. A pramane he gautama ! Asat kalpanathi shita vedanavala narakothi nikalela nairayika a manushyalokamam je shitapradhana sthana chhe. Jema ke – hima – himapumja – hima patala – himapatalapumja, tushara – tusharapumja, himakumda – himakumdapumja adine jue, joine temam pravesha kare. Praveshine tyam te potani shita – trisha – bhukha – jvara – dahane dura kari shamti anubhavi nidra – gadha nidra leto ushna – ati ushna thai, tyamthi dhime – dhime nikaline shata – sukhane anubhave chhe. He gautama ! Shitavedaniya narakomam nairayika anathi pana anishtatara shitavedanane anubhave chhe.