Sutra Navigation: Pragnapana ( પ્રજ્ઞાપના ઉપાંગ સૂત્ર )

Search Details

Mool File Details

Anuvad File Details

Sr No : 1106839
Scripture Name( English ): Pragnapana Translated Scripture Name : પ્રજ્ઞાપના ઉપાંગ સૂત્ર
Mool Language : Ardha-Magadhi Translated Language : Gujarati
Chapter :

पद-२३ कर्मप्रकृति

 Translated Chapter :

પદ-૨૩ કર્મપ્રકૃતિ
Section : उद्देशक-१ Translated Section : ઉદ્દેશક-૧
Sutra Number : 539 Category : Upang-04
Gatha or Sutra : Sutra Sutra Anuyog :
Author : Deepratnasagar Original Author : Gandhar
 
Century : Sect : Svetambara1
Source :
 
Mool Sutra : [सूत्र] नाणावरणिज्जस्स णं भंते! कम्मस्स जीवेणं बद्धस्स पुट्ठस्स बद्ध-फास-पुट्ठस्स संचियस्स चियस्स उवचियस्स आवागपत्तस्स विवागपत्तस्स फलपत्तस्स उदयपत्तस्स जीवेणं कडस्स जीवेणं निव्वत्तियस्स जीवेणं परिणामियस्स सयं वा उदिण्णस्स परेण वा उदीरियस्स तदुभएण वा उदीरिज्जमाणस्स गतिं पप्प ठितिं पप्प भवं पप्प पोग्गलं पप्प पोग्गलपरिणामं पप्प कतिविहे अनुभावे पन्नत्ते? गोयमा! नाणावरणिज्जस्स णं कम्मस्स जीवेणं बद्धस्स जाव पोग्गलपरिणामं पप्प दसविहे अनुभावे पन्नत्ते, तं जहा–सोयावरणे सोयाविण्णाणावरणे णेत्तावरणे णेत्तविण्णाणावरणे घाणावरणे घाणविण्णाणावरणे रसावरणे रसविण्णाणावरणे फासावरणे फासविण्णाणावरणे। जं वेदेति पोग्गलं वा पोग्गले वा पोग्गलपरिणामं वा वीससा वा पोग्गलाणं परिणामं, तेसिं वा उदएणं जाणियव्वं न जाणइ, जाणिउकामे वि न याणति, जाणित्ता वि न याणति, उच्छण्णनाणी यावि भवति नाणावरणिज्जस्स कम्मस्स उदएणं। एस णं गोयमा! नाणावरणिज्जे कम्मे। एस णं गोयमा! नाणावरणिज्जस्स कम्मस्स जीवेणं बद्धस्स जाव पोग्गलपरिणामं पप्प दसविहे अनुभावे पन्नत्ते। दरिसणावरणिज्जस्स णं भंते! कम्मस्स जीवेणं बद्धस्स पुट्ठस्स बद्ध-फास-पुट्ठस्स संचियस्स चियस्स उवचियस्स आवागपत्तस्स विवागपत्तस्स फलपत्तस्स उदयपत्तस्स जीवेणं कडस्स जीवेणं निव्वत्तियस्स जीवेणं परिणामियस्स सयं व उदिणस्स परेणं वा उदीरियस्स तदुभएण वा उदीरिज्जमाणस्स गतिं पप्प ठितिं पप्प भवं पप्प पोग्गलं पप्प पोग्गलपरिणामं पप्प कतिविहे अनुभावे पन्नत्ते? गोयमा! दरिसणावरणिज्जस्स णं कम्मस्स जीवेणं बद्धस्स जाव पोग्गलपरिणामं पप्प नवविहे अनुभावे पन्नत्ते, तं जहा–निद्दा निद्दानिद्दा पयला पयलापयला थीणद्धी चक्खु-दंसणावरणे अचक्खुदंसणावरणे ओहिदंसणावरणे केवलदंसणावरणे। जं वेदेति पोग्गलं वा पोग्गले वा पोग्गलपरिणामं वा वीससा वा पोग्गलाणं परिणामं, तेसिं वा उदएणं पासियव्वं न पासति, पासिउकामे वि न पासति, पासित्ता वि न पासति, उच्छन्नदंसणी यावि भवति दरिसणावरणिज्जस्स कम्मस्स उदएणं। एस णं गोयमा! दरिसणावरणिज्जे कम्मे। एस णं गोयमा! दरिसणावरणिज्जस्स कम्मस्स जीवेणं बद्धस्स जाव पोग्गलपरिणामं पप्प नवविहे अनुभावे पन्नत्ते। सातावेदणिज्जस्स णं भंते! कम्मस्स जीवेणं बद्धस्स पुट्ठस्स बद्ध-फास-पुट्ठस्स संचियस्स चियस्स उवचियस्स आवागपत्तस्स विवागपत्तस्स फलपत्तस्स उदयपत्तस्स जीवेणं कडस्स जीवेणं निव्वत्तियस्स जीवेणं परिणामियस्स सयं वा उदिण्णस्स परेण वा उदीरियस्स तदुभएण वा उदीरिज्जमाणस्स गतिं पप्प ठितिं पप्प भवं पप्प पोग्गलं पप्प पोग्गलपरिणामं पप्प कतिविहे अनुभावे पन्नत्ते? गोयमा! सायावेदणिज्जस्स णं कम्मस्स जीवेणं बद्धस्स जाव पोग्गलपरिणामं पप्प अट्ठविहे अनुभावे पन्नत्ते, तं जहा–मणुण्णा सद्दा मणुण्णा रूवा मणुण्णा गंधा मणुण्णा रसा मणुण्णा फासा मनोसुहता वइसुहता कायसुहता। जं वेएइ पोग्गलं वा पोग्गले वा पोग्गलपरिणामं वा वीससा वा पोग्गलाणं परिणामं, तेसिं वा उदएणं सातावेदणिज्जं कम्मं वेदेति। एस णं गोयमा! सातावेदणिज्जे कम्मे। एस णं गोयमा! सातावेयणिज्जस्स कम्मस्स जीवेणं बद्धस्स जाव पोग्गलपरिणामं पप्प अट्ठविहे अनुभावे पन्नत्ते। अस्सातावेयणिज्जस्स णं भंते! कम्मस्स जीवेणं बद्धस्स पुट्ठस्स बद्ध-फास-पुट्ठस्स संचियस्स चियस्स उवचियस्स आवागपत्तस्स विवागपत्तस्स फलपत्तस्स उदयपत्तस्स जीवेणं कडस्स जीवेणं निव्वत्तियस्स जीवेणं परिणामियस्स सयं वा उदिण्णस्स परेण वा उदीरियस्स तदुभएण वा उदीरिज्जमाणस्स गतिं पप्प ठितिं पप्प भवं पप्प पोग्गलं पप्प पोग्गलपरिणामं पप्प कतिविहे अनुभावे पन्नत्ते? गोयमा! अस्सातावेदणिज्जस्स णं कम्मस्स जीवेणं बद्धस्स जाव पोग्गलपरिणामं पप्प अट्ठविहे अनुभावे पन्नत्ते तं जहा–अमणुण्णा सद्दा अमणुण्णा रूवा अमणुण्णा गंधा अमणुण्णा रसा अमणुण्णा फासा मनोदुहता वइदुहता कायदुहता। जं वेएइ पोग्गलं वा पोग्गले वा पोग्गलपरिणामं वा वीससा वा पोग्गलाणं परिणामं, तेसिं वा उदएणं असायावेयणिज्जं कम्मं वेदेति। एस णं गोयमा! असायावेदणिज्जे कम्मे। एस णं गोयमा! असायावेयणिज्जस्स कम्मस्स जीवेणं बद्धस्स जाव पोग्गलपरिणामं पप्प अट्ठविहे अनुभावे पन्नत्ते। मोहणिज्जस्स णं भंते! कम्मस्स जीवेणं बद्धस्स पुट्ठस्स बद्ध-फास-पुट्ठस्स संचियस्स चियस्स उवचियस्स आवागपत्तस्स विवागपत्तस्स फलपत्तस्स उदयपत्तस्स जीवेणं कडस्स जीवेणं निव्वत्ति-यस्स जीवेणं परिणामियस्स सयं वा उदिण्णस्स परेण वा उदीरियस्स तदुभएण वा उदीरिज्जमाणस्स गतिं पप्प ठितिं पप्प भवं पप्प पोग्गलं पप्प पोग्गलपरिणामं पप्प कतिविहे अनुभावे पन्नत्ते? गोयमा! मोहणिज्जस्स णं कम्मस्स जीवेणं बद्धस्स जाव पोग्गलपरिणामं पप्प पंचविहे अनुभावे पन्नत्ते, तं जहा–सम्मत्तवेयणिज्जे मिच्छत्तवेयणिज्जे सम्मामिच्छत्तवेयणिज्जे कसायवेयणिज्जे नोकसाय-वेयणिज्जे। जं वेदेति पोग्गलं वा पोग्गले वा पोग्गलपरिणामं वा वीससा वा पोग्गलाणं परिणामं, तेसिं वा उदएणं मोहणिज्जं कम्मं वेदेति एस णं गोयमा! मोहणिज्जे कम्मे। एस णं गोयमा! मोहणिज्जस्स कम्मस्स जीवेणं बद्धस्स जाव पोग्गलपरिणामं पप्प पंचविहे अनुभावे पन्नत्ते। आउयस्स णं भंते! कम्मस्स जीवेणं बद्धस्स पुट्ठस्स बद्ध-फास-पुट्ठस्स संचियस्स चियस्स उवचियस्स आवागपत्तस्स विवागपत्तस्स फलपत्तस्स उदयपत्तस्स जीवेणं कडस्स जीवेणं निव्वत्तियस्स जीवेणं परिणामियस्स सयं वा उदिण्णस्स परेण वा उदीरियस्स तदुभएण वा उदीरिज्जमाणस्स गतिं पप्प ठितिं पप्प भवं पप्प पोग्गलं पप्प पोग्गलपरिणामं पप्प कतिविहे अनुभावे पन्नत्ते? गोयमा! आउयस्स णं कम्मस्स जीवेणं बद्धस्स जाव पोग्गलपरिणामं पप्प चउविहे अनुभावे पन्नत्ते, तं जहा–नेरइयाउए तिरियाउए मनुयाउए देवाउए। जं वेइए पोग्गलं वा पोग्गले वा पोग्गलपरिणामं वा वीससा वा पोग्गलाणं परिणामं, तेसिं वा उदएणं आउयं कम्मं वेदेति। एस णं गोयमा! आउए कम्मे। एस णं गोयमा! आउयस्स कम्मस्स जीवेणं बद्धस्स जाव पोग्गलपरिणामं पप्प चउव्विहे अनुभावे पन्नत्ते। सुभनामस्स णं भंते! कम्मस्स जीवेणं बद्धस्स पुट्ठस्स बद्ध-फास-पुट्ठस्स संचियस्स चियस्स उवचियस्स आवागपत्तस्स विवागपत्तस्स फलपत्तस्स उदयपत्तस्स जीवेणं कडस्स जीवेणं निव्वत्ति-यस्स जीवेणं परिणामियस्स सयं वा उदिण्णस्स परेण वा उदीरियस्स तदुभएण वा उदीरिज्जमाणस्स गतिं पप्प ठितिं पप्प भवं पप्प पोग्गलं पप्प पोग्गलपरिणामं पप्प कतिविहे अनुभावे पन्नत्ते? गोयमा! सुभनामस्स णं कम्मस्स जीवेणं बद्धस्स जाव पोग्गलपरिणामं पप्प चोद्दसविहे अनुभावे पन्नत्ते, तं जहा–इट्ठा सद्दा इट्ठा रूवा इट्ठा गंधा इट्ठा रसा इट्ठा फासा इट्ठा गती इट्ठा ठिती इट्ठे लावण्णे इट्ठा जसोकित्ती इट्ठे उट्ठाण-कम्म-बल-वीरिय पुरि-सक्कार-परक्कमे इट्ठस्सरता कंतस्सरता पियस्सरता मणुन्नस्सरता। जं वेइए पोग्गलं वा पोग्गले वा पोग्गलपरिणामं वा वीससा वा पोग्गलाणं परिणामं, तेसिं वा उदएणं सुभणामं कम्मं वेदेति। एस णं गोयमा! सुभणामे कम्मे। एस णं गोयमा! सुभनामस्स कम्मस्स जीवेणं बद्धस्स जाव पोग्गलपरिणामं पप्प चोद्दसविहे अनुभावे पन्नत्ते। दुहनामस्स णं भंते! कम्मस्स जीवेणं बद्धस्स पुट्ठस्स बद्ध-फास-पुट्ठस्स संचियस्स चियस्स उवचियस्स आवागपत्तस्स विवागपत्तस्स फलपत्तस्स उदयपत्तस्स जीवेणं कडस्स जीवेणं निव्वत्ति-यस्स जीवेणं परिणामियस्स सयं वा उदिण्णस्स परेण वा उदीरियस्स तदुभएण वा उदीरिज्जमाणस्स गतिं पप्प ठितिं पप्प भवं पप्प पोग्गलं पप्प पोग्गलपरिणामं पप्प कतिविहे अनुभावे पन्नत्ते? गोयमा! दुहनामस्स णं कम्मस्स जीवेणं बद्धस्स जाव पोग्गलपरिणामं पप्प चोद्दसविहे अनुभावे पन्नत्ते, तं जहा–अनिट्ठा सद्दा अनिट्ठा रूवा अनिट्ठा गंधा अनिट्ठा रसा अनिट्ठा फासा अनिट्ठा गती अनिट्ठा ठिती अणिट्ठे लावण्णे अनिट्ठा जसोकित्ती अनिट्ठे उट्ठाण-कम्म-बल-वीरिय-पुरिसक्कार-परक्कमे हीनस्सरता दीनस्सरता अनिट्ठस्सरता अकंतस्सरता। जं वेएइ पोग्गलं वा पोग्गले वा पोग्गलपरिणामं वा वीससा वा पोग्गलाणं परिणामं, तेसिं वा उदएणं दुहनामं कम्मं वेदेति। एस णं गोयमा! दुहणामे कम्मे। एस णं गोयमा! दुहनामस्स कम्मस्स जीवेणं बद्धस्स जाव पोग्गलपरिणामं पप्प चोद्दसविहे अनुभावे पन्नत्ते। उच्चागोयस्स णं भंते! कम्मस्स जीवेणं बद्धस्स पुट्ठस्स बद्ध-फास-पुट्ठस्स संचियस्स चियस्स उवचियस्स आवागपत्तस्स विवागपत्तस्स फलपत्तस्स उदयपत्तस्स जीवेणं कडस्स जीवेणं निव्वत्ति-यस्स जीवेणं परिणामियस्स सयं वा उदिण्णस्स परेण वा उदीरियस्स तदुभएण वा उदीरिज्जमाणस्स गतिं पप्प ठितिं पप्प भवं पप्प पोग्गलं पप्प पोग्गलपरिणामं पप्प कतिविहे अनुभावे पन्नत्ते? गोयमा! उच्चागोयस्स णं कम्मस्स जीवेणं बद्धस्स जाव पोग्गलपरिणामं पप्प अट्ठविहे अनुभावे पन्नत्ते, तं जहा– जातिविसिट्ठया कुलविसिट्ठया बलविसिट्ठया रूवविसिट्ठया तवविसिट्ठया सुयविसिट्ठया लाभविसिट्ठया इस्सरियविसिट्ठया। जं वेदेति पोग्गलं वा पोग्गले वा पोग्गलपरिणामं वा वीससा वा पोग्गलाणं परिणामं, तेसिं वा उदएणं उच्चागोयं कम्मं वेदेति एस णं गोयमा! उच्चागोए कम्मे। एस णं गोयमा! उच्चागोयस्स कम्मस्स जीवेणं बद्धस्स जाव पोग्गलपरिणामं पप्प अट्ठविहे अनुभावे पन्नत्ते। नीयागोयस्स णं भंते! कम्मस्स जीवेणं बद्धस्स पुट्ठस्स बद्ध-फास-पुट्ठस्स संचियस्स चियस्स उवचियस्स आवागपत्तस्स विवागपत्तस्स फलपत्तस्स उदयपत्तस्स जीवेणं कडस्स जीवेणं निव्वत्ति-यस्स जीवेणं परिणामियस्स सयं वा उदिण्णस्स परेण वा उदीरियस्स तदुभएण वा उदीरिज्जमाणस्स गतिं पप्प ठितिं पप्प भवं पप्प पोग्गलं पप्प पोग्गलपरिणामं पप्प कतिविहे अनुभावे पन्नत्ते? गोयमा! नीयागोयस्स णं कम्मस्स जीवेणं बद्धस्स जाव पोग्गलपरिणामं पप्प अट्ठविहे अनुभावे पन्नत्ते, तं जहा–जाति विहीनया कुलविहीनया बलविहीनया रूवविहीनया तवविहीनया सुयविहीनया लाभ-विहीनया इस्सरियविहीनया। जं वेदेति पोग्गलं वा पोग्गले वा पोग्गलपरिणामं वा वीससा वा पोग्गलाणं परिणामं तेसिं वा उदएणंनी कम्मं वेदेति। एस णं गोयमा! णीयागोए कम्मे। एस णं गोयमा! नीयागोयस्स कम्मस्स जीवेणं बद्धस्स जाव पोग्गलपरिणामं पप्प अट्ठविहे अनुभावे पन्नत्ते। अंतराइयस्स णं भंते! कम्मस्स जीवेणं बद्धस्स पुट्ठस्स बद्ध-फास-पुट्ठस्स संचियस्स चियस्स उवचियस्स आवागपत्तस्स विवागपत्तस्स फलपत्तस्स उदयपत्तस्स जीवेणं कडस्स जीवेणं निव्वत्ति-यस्स जीवेणं परिणामियस्स सयं वा उदिण्णस्स परेण वा उदीरियस्स तदुभएण वा उदीरिज्जमाणस्स गतिं पप्प ठितिं पप्प भवं पप्प पोग्गलं पप्प पोग्गलपरिणामं पप्प कतिविहे अनुभावे पन्नत्ते? गोयमा! अंतराइयस्स णं कम्मस्स जीवेणं बद्धस्स जाव पोग्गलपरिणामं पप्प पंचविहे अनुभावे पन्नत्ते, तं जहा–दानंतराए लाभंतराए भोगंतराए उवभोगंतराए वीरियंतराए। जं वेदेति पोग्गलं वा पोग्गले वा पोग्गलपरिणामं वा वीससा वा पोग्गलाणं परिणामं, तेसिं वा उदएणं अंतराइयं कम्मं वेदेति एस णं गोयमा! अंतराइए कम्मे। एस णं गोयमा! अंतराइयस्स कम्मस्स जीवेणं बद्धस्स जाव पोग्गलपरिणामं पप्प पंचविहे अनुभावे पन्नत्ते।
Sutra Meaning : ભગવન્‌ ! જીવે બાંધેલ, સ્પર્શેલ, ગાઢ સ્પર્શથી સ્પૃષ્ટ, સંચિત, ચિત, ઉપચિત આપાક પ્રાપ્ત, વિપાક પ્રાપ્ત, ફળ પ્રાપ્ત, ઉદય પ્રાપ્ત, જીવે કરેલ, જીવે નિર્વર્તિત, જીવે પરિણમાવેલ, સ્વયં ઉદય પ્રાપ્ત, પરનિમિત્તે ઉદય પ્રાપ્ત, તદુભય ઉદય પ્રાપ્ત, જ્ઞાનાવરણીય કર્મની ગતિને – સ્થિતિને – ભવને – પુદ્‌ગલના પરિણામને પામીને કેટલા પ્રકારનો વિપાક કહ્યો છે ? ગૌતમ ! જીવે બાંધેલ જ્ઞાનાવરણ કર્મનો યાવત્‌ પુદ્‌ગલ પરિણામને પામી દશ પ્રકારનો અનુભાવ કહ્યો છે. તે આ પ્રમાણે – શ્રોત્રાવરણ, શ્રોત્રવિજ્ઞાનાવરણ, નેત્રાવરણ, નેત્રવિજ્ઞાનાવરણ, ઘ્રાણાવરણ, ઘ્રાણવિજ્ઞાનાવરણ, રસાવરણ, રસ – વિજ્ઞાનાવરણ, સ્પર્શાવરણ, સ્પર્શવિજ્ઞાનાવરણ. જે પુદ્‌ગલને, પુદ્‌ગલોને, પુદ્‌ગલ પરિણામને અને વિસ્રસા વડે પુદ્‌ગલોના પરિણામને વેદે છે, તેઓના ઉદય વડે જાણવા યોગ્ય જાણતો નથી, જાણવાની ઇચ્છાવાળો છતાં જાણતો નથી. જાણીને પછી પણ જાણતો નથી. જ્ઞાનાવરણીય કર્મના ઉદયથી આચ્છાદિત જ્ઞાનવાળો પણ થાય છે. ગૌતમ! એ જ્ઞાનાવરણીય કર્મ છે. હે ગૌતમ! જીવે બાંધેલા જ્ઞાનાવરણ કર્મનો યાવત્‌ પુદ્‌ગલ પરિણામ પામી દશ પ્રકારનો અનુભાવ કહ્યો છે. ભગવન્‌ ! જીવે બાંધેલ દર્શનાવરણ કર્મનો યાવત્‌ પુદ્‌ગલ પરિણામને પામી કેટલા પ્રકારનો વિપાક કહ્યો છે? જીવે બાંધેલા દર્શનાવરણ કર્મ યાવત્‌ પુદ્‌ગલ પરિણામને પામી નવ પ્રકારનો વિપાક કહ્યો છે – નિદ્રા, નિદ્રાનિદ્રા, પ્રચલા, પ્રચલાપ્રચલા, સ્ત્યાનર્દ્ધિ, ચક્ષુદર્શનાવરણ, અચક્ષુદર્શનાવરણ, અવધિદર્શનાવરણ, કેવળદર્શનાવરણ. જે પુદ્‌ગલ પુદ્‌ગલો, પુદ્‌ગલ પરિણામ કે સ્વભાવ વડે થયેલા પુદ્‌ગલ પરિણામને વેદે છે, તેઓના ઉદય વડે જોવા યોગ્ય વસ્તુને જોતો નથી. જોવાની ઇચ્છા છતાં જોતો નથી, જોયા પછી જોતો નથી. દર્શનાવરણીય કર્મના ઉદયથી આચ્છાદિત દર્શનવાળો થાય છે. એ દર્શનાવરણીય કર્મ છે. એ જીવે બાંધેલ દર્શનાવરણ કર્મનો યાવત્‌ પુદ્‌ગલ પરિણામી વિપાક છે. ભગવન્‌ ! જીવે બાંધેલા સાતા વેદનીય કર્મ યાવત્‌ પુદ્‌ગલ પરિણામને પામી કેટલા પ્રકારે વિપાક છે ? યાવત્‌ આઠ પ્રકારનો વિપાક કહ્યો છે. તે આ રીતે – મનોજ્ઞશબ્દ, મનોજ્ઞ રૂપ, મનોજ્ઞ ગંધ, મનોજ્ઞ રસ, મનોજ્ઞ સ્પર્શ, મન સુખતા, વચન સુખતા, કાય સુખતા. જે પુદ્‌ગલ, પુદ્‌ગલો, પુદ્‌ગલ પરિણામ, વિસ્રસા પુદ્‌ગલ પરિણામને વેદે છે, તેઓના ઉદય વડે શાતાકર્મનીય વેદે છે. ગૌતમ ! તે સાતાવેદનીય કર્મ છે. યાવત્‌ વિપાક છે. ભગવન્‌ ! અસાતા વેદનીય કર્મનો પ્રશ્ન – ઉત્તર તેમ જ છે. પરંતુ અમનોજ્ઞ શબ્દો યાવત્‌ શરીર સંબંધી દુઃખ. એ અસાતા વેદનીય કર્મ છે. એ અસાતા વેદનીય કર્મનો વિપાક છે. ભગવન્‌ ! જીવે બાંધેલ મોહનીય કર્મનો યાવત્‌ કેટલા પ્રકારે વિપાક છે ? ગૌતમ ! પાંચ પ્રકારે છે – સમ્યક્ત્વ વેદનીય, મિથ્યાત્વ વેદનીય, મિશ્ર વેદનીય, કષાય વેદનીય અને નોકષાય વેદનીય. જે પુદ્‌ગલ, પુદ્‌ગલો – પુદ્‌ગલ પરિણામ – વિસ્રસા પુદ્‌ગલને વેદે છે, તેઓના ઉદય વડે મોહનીય કર્મને વેદે છે. એ મોહનીય કર્મનો યાવત્‌ પાંચ પ્રકારનો વિપાક કહ્યો છે. જીવે બાંધેલ આયુકર્મના વિપાકની પૃચ્છા – ગૌતમ ! યાવત્‌ ચાર પ્રકારે વિપાક છે – નૈરયિકાયુ, તિર્યંચાયુ, મનુષ્યાયુ, દેવાયુ. જે પુદ્‌ગલ, પુદ્‌ગલો, પુદ્‌ગલપરિણામ, વિસ્રસા પુદ્‌ગલ પરિણામોને વેદે છે, તેઓના ઉદય વડે આયુ કર્મને વેદે છે. એ આયુકર્મ છે. એ આયુષ કર્મનો ચાર ભેદે વિપાક છે. જીવે બાંધેલ શુભનામકર્મની પૃચ્છા – શુભનામકર્મનો ચૌદ પ્રકારે વિપાક છે – ઇષ્ટ શબ્દ, ઇષ્ટ રૂપ, ઇષ્ટ ગંધ, ઇષ્ટ રસ, ઇષ્ટ સ્પર્શ, ઇષ્ટ ગતિ, ઇષ્ટ સ્થિતિ, ઇષ્ટ લાવણ્ય, ઇષ્ટ યશોકીર્તિ, ઇષ્ટ બળ – વીર્ય – પુરુષકાર પરાક્રમ, ઇષ્ટ સ્વર, કાંત સ્વર, પ્રિય સ્વર અને મનોજ્ઞ સ્વર. જે પુદ્‌ગલ, પુદ્‌ગલો, પુદ્‌ગલ પરિણામ, વિસ્રસા પુદ્‌ગલ પરિણામને વેદે છે, તેમા ઉદય વડે શુભનામકર્મ વેદે છે. એ શુભનામકર્મ, એ શુભનામકર્મનો ચૌદ પ્રકારે વિપાક છે. દુઃખ નામકર્મની પૃચ્છા – એ પ્રમાણે છે. વિશેષ આ – અનિષ્ટ શબ્દ યાવત્‌ હીનસ્વર, દીનસ્વર, અકાંત સ્વર. જે વેદે છે ઇત્યાદિ બધું તેમજ છે. યાવત્‌ વિપાક છે. ઉચ્ચ ગોત્રકર્મની પૃચ્છા – જીવે બાંધેલ ઉચ્ચગોત્ર કર્મનો આઠ પ્રકારે વિપાક છે – જાતિ, કુળ, બલ, રૂપ, તપ, શ્રુત, લાભ અને ઐશ્વર્ય વિશેષતા. જે પુદ્‌ગલ, પુદ્‌ગલો, પુદ્‌ગલ પરિણામ કે વિસ્રસા પુદ્‌ગલોના પરિણામને વેદે છે, તેના ઉદય વડે – યાવત્‌ – આઠ પ્રકારે ઉચ્ચ ગોત્રનો વિપાક કહ્યો. નીચ ગોત્રકર્મની પૃચ્છા – એમ જ જાણવું. પણ જાતિ યાવત્‌ ઐશ્વર્યનું હીનપણું યાવત્‌ આઠ પ્રકારે વિપાક કહ્યો. અંતરાયકર્મની પૃચ્છા – જીવે બાંધેલ અંતરાયકર્મનો યાવત્‌ પાંચ પ્રકારે વિપાક કહ્યો – દાનાંતરાય, લાભાંતરાય, ભોગાંતરાય, ઉપભોગાંતરાય, વીર્યાંતરાય. જે પુદ્‌ગલને યાવત્‌ વિસ્રસા પુદ્‌ગલના પરિણામને વેદે છે, તેઓના ઉદય વડે અંતરાય કર્મને વેદે છે. એ અંતરાય કર્મ છે. એ અંતરાયકર્મનો પાંચ પ્રકારે વિપાક છે.
Mool Sutra Transliteration : [sutra] nanavaranijjassa nam bhamte! Kammassa jivenam baddhassa putthassa baddha-phasa-putthassa samchiyassa chiyassa uvachiyassa avagapattassa vivagapattassa phalapattassa udayapattassa jivenam kadassa jivenam nivvattiyassa jivenam parinamiyassa sayam va udinnassa parena va udiriyassa tadubhaena va udirijjamanassa gatim pappa thitim pappa bhavam pappa poggalam pappa poggalaparinamam pappa kativihe anubhave pannatte? Goyama! Nanavaranijjassa nam kammassa jivenam baddhassa java poggalaparinamam pappa dasavihe anubhave pannatte, tam jaha–soyavarane soyavinnanavarane nettavarane nettavinnanavarane ghanavarane ghanavinnanavarane rasavarane rasavinnanavarane phasavarane phasavinnanavarane. Jam vedeti poggalam va poggale va poggalaparinamam va visasa va poggalanam parinamam, tesim va udaenam janiyavvam na janai, janiukame vi na yanati, janitta vi na yanati, uchchhannanani yavi bhavati nanavaranijjassa kammassa udaenam. Esa nam goyama! Nanavaranijje kamme. Esa nam goyama! Nanavaranijjassa kammassa jivenam baddhassa java poggalaparinamam pappa dasavihe anubhave pannatte. Darisanavaranijjassa nam bhamte! Kammassa jivenam baddhassa putthassa baddha-phasa-putthassa samchiyassa chiyassa uvachiyassa avagapattassa vivagapattassa phalapattassa udayapattassa jivenam kadassa jivenam nivvattiyassa jivenam parinamiyassa sayam va udinassa parenam va udiriyassa tadubhaena va udirijjamanassa gatim pappa thitim pappa bhavam pappa poggalam pappa poggalaparinamam pappa kativihe anubhave pannatte? Goyama! Darisanavaranijjassa nam kammassa jivenam baddhassa java poggalaparinamam pappa navavihe anubhave pannatte, tam jaha–nidda niddanidda payala payalapayala thinaddhi chakkhu-damsanavarane achakkhudamsanavarane ohidamsanavarane kevaladamsanavarane. Jam vedeti poggalam va poggale va poggalaparinamam va visasa va poggalanam parinamam, tesim va udaenam pasiyavvam na pasati, pasiukame vi na pasati, pasitta vi na pasati, uchchhannadamsani yavi bhavati darisanavaranijjassa kammassa udaenam. Esa nam goyama! Darisanavaranijje kamme. Esa nam goyama! Darisanavaranijjassa kammassa jivenam baddhassa java poggalaparinamam pappa navavihe anubhave pannatte. Satavedanijjassa nam bhamte! Kammassa jivenam baddhassa putthassa baddha-phasa-putthassa samchiyassa chiyassa uvachiyassa avagapattassa vivagapattassa phalapattassa udayapattassa jivenam kadassa jivenam nivvattiyassa jivenam parinamiyassa sayam va udinnassa parena va udiriyassa tadubhaena va udirijjamanassa gatim pappa thitim pappa bhavam pappa poggalam pappa poggalaparinamam pappa kativihe anubhave pannatte? Goyama! Sayavedanijjassa nam kammassa jivenam baddhassa java poggalaparinamam pappa atthavihe anubhave pannatte, tam jaha–manunna sadda manunna ruva manunna gamdha manunna rasa manunna phasa manosuhata vaisuhata kayasuhata. Jam veei poggalam va poggale va poggalaparinamam va visasa va poggalanam parinamam, tesim va udaenam satavedanijjam kammam vedeti. Esa nam goyama! Satavedanijje kamme. Esa nam goyama! Sataveyanijjassa kammassa jivenam baddhassa java poggalaparinamam pappa atthavihe anubhave pannatte. Assataveyanijjassa nam bhamte! Kammassa jivenam baddhassa putthassa baddha-phasa-putthassa samchiyassa chiyassa uvachiyassa avagapattassa vivagapattassa phalapattassa udayapattassa jivenam kadassa jivenam nivvattiyassa jivenam parinamiyassa sayam va udinnassa parena va udiriyassa tadubhaena va udirijjamanassa gatim pappa thitim pappa bhavam pappa poggalam pappa poggalaparinamam pappa kativihe anubhave pannatte? Goyama! Assatavedanijjassa nam kammassa jivenam baddhassa java poggalaparinamam pappa atthavihe anubhave pannatte tam jaha–amanunna sadda amanunna ruva amanunna gamdha amanunna rasa amanunna phasa manoduhata vaiduhata kayaduhata. Jam veei poggalam va poggale va poggalaparinamam va visasa va poggalanam parinamam, tesim va udaenam asayaveyanijjam kammam vedeti. Esa nam goyama! Asayavedanijje kamme. Esa nam goyama! Asayaveyanijjassa kammassa jivenam baddhassa java poggalaparinamam pappa atthavihe anubhave pannatte. Mohanijjassa nam bhamte! Kammassa jivenam baddhassa putthassa baddha-phasa-putthassa samchiyassa chiyassa uvachiyassa avagapattassa vivagapattassa phalapattassa udayapattassa jivenam kadassa jivenam nivvatti-yassa jivenam parinamiyassa sayam va udinnassa parena va udiriyassa tadubhaena va udirijjamanassa gatim pappa thitim pappa bhavam pappa poggalam pappa poggalaparinamam pappa kativihe anubhave pannatte? Goyama! Mohanijjassa nam kammassa jivenam baddhassa java poggalaparinamam pappa pamchavihe anubhave pannatte, tam jaha–sammattaveyanijje michchhattaveyanijje sammamichchhattaveyanijje kasayaveyanijje nokasaya-veyanijje. Jam vedeti poggalam va poggale va poggalaparinamam va visasa va poggalanam parinamam, tesim va udaenam mohanijjam kammam vedeti esa nam goyama! Mohanijje kamme. Esa nam goyama! Mohanijjassa kammassa jivenam baddhassa java poggalaparinamam pappa pamchavihe anubhave pannatte. Auyassa nam bhamte! Kammassa jivenam baddhassa putthassa baddha-phasa-putthassa samchiyassa chiyassa uvachiyassa avagapattassa vivagapattassa phalapattassa udayapattassa jivenam kadassa jivenam nivvattiyassa jivenam parinamiyassa sayam va udinnassa parena va udiriyassa tadubhaena va udirijjamanassa gatim pappa thitim pappa bhavam pappa poggalam pappa poggalaparinamam pappa kativihe anubhave pannatte? Goyama! Auyassa nam kammassa jivenam baddhassa java poggalaparinamam pappa chauvihe anubhave pannatte, tam jaha–neraiyaue tiriyaue manuyaue devaue. Jam veie poggalam va poggale va poggalaparinamam va visasa va poggalanam parinamam, tesim va udaenam auyam kammam vedeti. Esa nam goyama! Aue kamme. Esa nam goyama! Auyassa kammassa jivenam baddhassa java poggalaparinamam pappa chauvvihe anubhave pannatte. Subhanamassa nam bhamte! Kammassa jivenam baddhassa putthassa baddha-phasa-putthassa samchiyassa chiyassa uvachiyassa avagapattassa vivagapattassa phalapattassa udayapattassa jivenam kadassa jivenam nivvatti-yassa jivenam parinamiyassa sayam va udinnassa parena va udiriyassa tadubhaena va udirijjamanassa gatim pappa thitim pappa bhavam pappa poggalam pappa poggalaparinamam pappa kativihe anubhave pannatte? Goyama! Subhanamassa nam kammassa jivenam baddhassa java poggalaparinamam pappa choddasavihe anubhave pannatte, tam jaha–ittha sadda ittha ruva ittha gamdha ittha rasa ittha phasa ittha gati ittha thiti itthe lavanne ittha jasokitti itthe utthana-kamma-bala-viriya puri-sakkara-parakkame itthassarata kamtassarata piyassarata manunnassarata. Jam veie poggalam va poggale va poggalaparinamam va visasa va poggalanam parinamam, tesim va udaenam subhanamam kammam vedeti. Esa nam goyama! Subhaname kamme. Esa nam goyama! Subhanamassa kammassa jivenam baddhassa java poggalaparinamam pappa choddasavihe anubhave pannatte. Duhanamassa nam bhamte! Kammassa jivenam baddhassa putthassa baddha-phasa-putthassa samchiyassa chiyassa uvachiyassa avagapattassa vivagapattassa phalapattassa udayapattassa jivenam kadassa jivenam nivvatti-yassa jivenam parinamiyassa sayam va udinnassa parena va udiriyassa tadubhaena va udirijjamanassa gatim pappa thitim pappa bhavam pappa poggalam pappa poggalaparinamam pappa kativihe anubhave pannatte? Goyama! Duhanamassa nam kammassa jivenam baddhassa java poggalaparinamam pappa choddasavihe anubhave pannatte, tam jaha–anittha sadda anittha ruva anittha gamdha anittha rasa anittha phasa anittha gati anittha thiti anitthe lavanne anittha jasokitti anitthe utthana-kamma-bala-viriya-purisakkara-parakkame hinassarata dinassarata anitthassarata akamtassarata. Jam veei poggalam va poggale va poggalaparinamam va visasa va poggalanam parinamam, tesim va udaenam duhanamam kammam vedeti. Esa nam goyama! Duhaname kamme. Esa nam goyama! Duhanamassa kammassa jivenam baddhassa java poggalaparinamam pappa choddasavihe anubhave pannatte. Uchchagoyassa nam bhamte! Kammassa jivenam baddhassa putthassa baddha-phasa-putthassa samchiyassa chiyassa uvachiyassa avagapattassa vivagapattassa phalapattassa udayapattassa jivenam kadassa jivenam nivvatti-yassa jivenam parinamiyassa sayam va udinnassa parena va udiriyassa tadubhaena va udirijjamanassa gatim pappa thitim pappa bhavam pappa poggalam pappa poggalaparinamam pappa kativihe anubhave pannatte? Goyama! Uchchagoyassa nam kammassa jivenam baddhassa java poggalaparinamam pappa atthavihe anubhave pannatte, tam jaha– jativisitthaya kulavisitthaya balavisitthaya ruvavisitthaya tavavisitthaya suyavisitthaya labhavisitthaya issariyavisitthaya. Jam vedeti poggalam va poggale va poggalaparinamam va visasa va poggalanam parinamam, tesim va udaenam uchchagoyam kammam vedeti esa nam goyama! Uchchagoe kamme. Esa nam goyama! Uchchagoyassa kammassa jivenam baddhassa java poggalaparinamam pappa atthavihe anubhave pannatte. Niyagoyassa nam bhamte! Kammassa jivenam baddhassa putthassa baddha-phasa-putthassa samchiyassa chiyassa uvachiyassa avagapattassa vivagapattassa phalapattassa udayapattassa jivenam kadassa jivenam nivvatti-yassa jivenam parinamiyassa sayam va udinnassa parena va udiriyassa tadubhaena va udirijjamanassa gatim pappa thitim pappa bhavam pappa poggalam pappa poggalaparinamam pappa kativihe anubhave pannatte? Goyama! Niyagoyassa nam kammassa jivenam baddhassa java poggalaparinamam pappa atthavihe anubhave pannatte, tam jaha–jati vihinaya kulavihinaya balavihinaya ruvavihinaya tavavihinaya suyavihinaya labha-vihinaya issariyavihinaya. Jam vedeti poggalam va poggale va poggalaparinamam va visasa va poggalanam parinamam tesim va udaenamni kammam vedeti. Esa nam goyama! Niyagoe kamme. Esa nam goyama! Niyagoyassa kammassa jivenam baddhassa java poggalaparinamam pappa atthavihe anubhave pannatte. Amtaraiyassa nam bhamte! Kammassa jivenam baddhassa putthassa baddha-phasa-putthassa samchiyassa chiyassa uvachiyassa avagapattassa vivagapattassa phalapattassa udayapattassa jivenam kadassa jivenam nivvatti-yassa jivenam parinamiyassa sayam va udinnassa parena va udiriyassa tadubhaena va udirijjamanassa gatim pappa thitim pappa bhavam pappa poggalam pappa poggalaparinamam pappa kativihe anubhave pannatte? Goyama! Amtaraiyassa nam kammassa jivenam baddhassa java poggalaparinamam pappa pamchavihe anubhave pannatte, tam jaha–danamtarae labhamtarae bhogamtarae uvabhogamtarae viriyamtarae. Jam vedeti poggalam va poggale va poggalaparinamam va visasa va poggalanam parinamam, tesim va udaenam amtaraiyam kammam vedeti esa nam goyama! Amtaraie kamme. Esa nam goyama! Amtaraiyassa kammassa jivenam baddhassa java poggalaparinamam pappa pamchavihe anubhave pannatte.
Sutra Meaning Transliteration : Bhagavan ! Jive bamdhela, sparshela, gadha sparshathi sprishta, samchita, chita, upachita apaka prapta, vipaka prapta, phala prapta, udaya prapta, jive karela, jive nirvartita, jive parinamavela, svayam udaya prapta, paranimitte udaya prapta, tadubhaya udaya prapta, jnyanavaraniya karmani gatine – sthitine – bhavane – pudgalana parinamane pamine ketala prakarano vipaka kahyo chhe\? Gautama ! Jive bamdhela jnyanavarana karmano yavat pudgala parinamane pami dasha prakarano anubhava kahyo chhe. Te a pramane – Shrotravarana, shrotravijnyanavarana, netravarana, netravijnyanavarana, ghranavarana, ghranavijnyanavarana, rasavarana, rasa – vijnyanavarana, sparshavarana, sparshavijnyanavarana. Je pudgalane, pudgalone, pudgala parinamane ane visrasa vade pudgalona parinamane vede chhe, teona udaya vade janava yogya janato nathi, janavani ichchhavalo chhatam janato nathi. Janine pachhi pana janato nathi. Jnyanavaraniya karmana udayathi achchhadita jnyanavalo pana thaya chhe. Gautama! E jnyanavaraniya karma chhe. He gautama! Jive bamdhela jnyanavarana karmano yavat pudgala parinama pami dasha prakarano anubhava kahyo chhe. Bhagavan ! Jive bamdhela darshanavarana karmano yavat pudgala parinamane pami ketala prakarano vipaka kahyo chhe? Jive bamdhela darshanavarana karma yavat pudgala parinamane pami nava prakarano vipaka kahyo chhe – nidra, nidranidra, prachala, prachalaprachala, styanarddhi, chakshudarshanavarana, achakshudarshanavarana, avadhidarshanavarana, kevaladarshanavarana. Je pudgala pudgalo, pudgala parinama ke svabhava vade thayela pudgala parinamane vede chhe, teona udaya vade jova yogya vastune joto nathi. Jovani ichchha chhatam joto nathi, joya pachhi joto nathi. Darshanavaraniya karmana udayathi achchhadita darshanavalo thaya chhe. E darshanavaraniya karma chhe. E jive bamdhela darshanavarana karmano yavat pudgala parinami vipaka chhe. Bhagavan ! Jive bamdhela sata vedaniya karma yavat pudgala parinamane pami ketala prakare vipaka chhe\? Yavat atha prakarano vipaka kahyo chhe. Te a rite – manojnyashabda, manojnya rupa, manojnya gamdha, manojnya rasa, manojnya sparsha, mana sukhata, vachana sukhata, kaya sukhata. Je pudgala, pudgalo, pudgala parinama, visrasa pudgala parinamane vede chhe, teona udaya vade shatakarmaniya vede chhe. Gautama ! Te satavedaniya karma chhe. Yavat vipaka chhe. Bhagavan ! Asata vedaniya karmano prashna – uttara tema ja chhe. Paramtu amanojnya shabdo yavat sharira sambamdhi duhkha. E asata vedaniya karma chhe. E asata vedaniya karmano vipaka chhe. Bhagavan ! Jive bamdhela mohaniya karmano yavat ketala prakare vipaka chhe\? Gautama ! Pamcha prakare chhe – samyaktva vedaniya, mithyatva vedaniya, mishra vedaniya, kashaya vedaniya ane nokashaya vedaniya. Je pudgala, pudgalo – pudgala parinama – visrasa pudgalane vede chhe, teona udaya vade mohaniya karmane vede chhe. E mohaniya karmano yavat pamcha prakarano vipaka kahyo chhe. Jive bamdhela ayukarmana vipakani prichchha – gautama ! Yavat chara prakare vipaka chhe – nairayikayu, tiryamchayu, manushyayu, devayu. Je pudgala, pudgalo, pudgalaparinama, visrasa pudgala parinamone vede chhe, teona udaya vade ayu karmane vede chhe. E ayukarma chhe. E ayusha karmano chara bhede vipaka chhe. Jive bamdhela shubhanamakarmani prichchha – shubhanamakarmano chauda prakare vipaka chhe – ishta shabda, ishta rupa, ishta gamdha, ishta rasa, ishta sparsha, ishta gati, ishta sthiti, ishta lavanya, ishta yashokirti, ishta bala – virya – purushakara parakrama, ishta svara, kamta svara, priya svara ane manojnya svara. Je pudgala, pudgalo, pudgala parinama, visrasa pudgala parinamane vede chhe, tema udaya vade shubhanamakarma vede chhe. E shubhanamakarma, e shubhanamakarmano chauda prakare vipaka chhe. Duhkha namakarmani prichchha – e pramane chhe. Vishesha a – anishta shabda yavat hinasvara, dinasvara, akamta svara. Je vede chhe ityadi badhum temaja chhe. Yavat vipaka chhe. Uchcha gotrakarmani prichchha – jive bamdhela uchchagotra karmano atha prakare vipaka chhe – jati, kula, bala, rupa, tapa, shruta, labha ane aishvarya visheshata. Je pudgala, pudgalo, pudgala parinama ke visrasa pudgalona parinamane vede chhe, tena udaya vade – yavat – atha prakare uchcha gotrano vipaka kahyo. Nicha gotrakarmani prichchha – ema ja janavum. Pana jati yavat aishvaryanum hinapanum yavat atha prakare vipaka kahyo. Amtarayakarmani prichchha – jive bamdhela amtarayakarmano yavat pamcha prakare vipaka kahyo – danamtaraya, labhamtaraya, bhogamtaraya, upabhogamtaraya, viryamtaraya. Je pudgalane yavat visrasa pudgalana parinamane vede chhe, teona udaya vade amtaraya karmane vede chhe. E amtaraya karma chhe. E amtarayakarmano pamcha prakare vipaka chhe.