Sutra Navigation: Prashnavyakaran ( પ્રશ્નવ્યાપકરણાંગ સૂત્ર )

Search Details

Mool File Details

Anuvad File Details

Sr No : 1105445
Scripture Name( English ): Prashnavyakaran Translated Scripture Name : પ્રશ્નવ્યાપકરણાંગ સૂત્ર
Mool Language : Ardha-Magadhi Translated Language : Gujarati
Chapter :

संवर द्वार श्रुतस्कंध-२

अध्ययन-५ अपरिग्रह

 Translated Chapter :

સંવર દ્વાર શ્રુતસ્કંધ-૨

અધ્યયન-૫ અપરિગ્રહ
Section : Translated Section :
Sutra Number : 45 Category : Ang-10
Gatha or Sutra : Sutra Sutra Anuyog :
Author : Deepratnasagar Original Author : Gandhar
 
Century : Sect : Svetambara1
Source :
 
Mool Sutra : [सूत्र] जो सो वीरवरवयणविरतिपवित्थर-बहुविहप्पकारो सम्मत्तविसुद्धमूलो धितिकंदो विणयवेइओ निग्गततिलोक्कविपुल-जसनिचियपीणपीवरसुजातखंधो पंचमहव्वयविसालसालो भावणतयंत ज्झाण सुभजोग नाण पल्लववरंकुरधरो बहुगुणकुसुमसमिद्धो सीलसुगंधो अणण्हयफलो पुणो य मोक्खवरबीजसारो मंदरगिरि सिहरचूलिका इव इमस्स मोक्खर मोत्तिमग्गस्स सिहरभूओ संवर-वरपायवो। चरिमं संवरदारं। जत्थ न कप्पइ गामागर नगर खेड कब्बड मडंब दोणमुह पट्टणासमगयं च किंचि अप्पं व बहुं व अणुं व थूलं व तस थावरकाय दव्वजायं मणसा वि परिघेत्तुं। न हिरण्ण सुवण्ण खेत्त वत्थुं, न दासी दास भयक पेस हय गय गवेलगं व, न जाण जुग्ग सयणासणाइं, न छत्तकं न कुंडियान पाणहा न पेहुण वीयण तालियंटका। न यावि अय तउय तंब सीसक कंस रयत जातरूव मणि मुत्ताधारपुडक संख दंतमणि सिंग सेल काय वइर चेल चम्म पत्ताइं महारिहाइं परस्स अज्झोववायलोभजणणाइं परियड्ढिउं गुणवओ। न यावि पुप्फ फल कंद मूलादियाइं, सणसत्तरसाइं सव्वघण्णाइं तिहिं वि जोगेहिं परिघेत्तुं ओसहभेसज्जभोयणट्ठयाए संजएणं। किं कारणं? – अपरिमितणाणदंसणधरेहिं सील गुण विणय तव संजमनायकेहिं तित्थयरेहिं सव्वजग जीव वच्छलेहिं तिलोयमहिएहिं जिणव-रिंदेहिं एस जोणी जगाणं दिट्ठा न कप्पते जोणिसमुच्छेदोत्ति, तेण वज्जंति समणसीहा। जंपि य ओदण कुम्मास गंज तप्पण मंथु भुज्जिय पलल सूप सक्कुलि वेढिम वर सरक चुण्णकोसग पिंड सिहरिणि वट्ट मोयग खीर दहि सप्पि नवनीत तेल्ल गुड खंड मच्छंडिय मधू मज्ज मंस खज्जक वंजणविधिमादिकं पणीयं उवस्सए परधरे व रण्णे न कप्पति तंपि सण्णिहिं काऊण सुविहियाणं। जंपि य उद्दट्ठ ठविय रचितग पज्जवजात पकिण्ण पाउकरण पामिच्चं, मीसक कीयकड पाहुडं वा, दाणट्ठ पुण्णपगडं समण वणीमगट्ठयाए व कयं, पच्छाकम्मं पुरेकम्मं नितिकं मक्खियं अतिरित्तं मोहरं चेव सयंगाहमाहडं मट्टिओवलित्तं, अच्छेज्जं चेव अनीसट्ठं, जं तं तिहीसु जण्णेसु ऊसवेसु य अंतो व्व बहिं व होज्ज समणट्ठयाए ठवियं, हिंसा सावज्ज संपउत्तं न कप्पति तंपि य परिघेत्तुं। अह केरिसयं पुणाइ कप्पति? जं तं एक्कारसपिंडवायसुद्धं किणण हणण पयण कयकारियाणुमोयण नवकोडीहिं सुपरिसुद्धं, दसहि य दोसेहिं विप्पमुक्कं, उग्गम उप्पायणेसणासुद्धं, ववगय चुय चइय चत्तदेहं च फासुयं च ववगय-संजोगमणिंगालं, विगयधूमं, छट्ठाण निमित्तं, छक्कायपरिरक्खणट्ठा हणिहणि फासुकेण भिक्खेण वट्टियव्वं। जंपि य समणस्स सुविहियस्स उ रोगायंके बहुप्पकारंमि समुप्पण्णे, वाताहिक पित्तसिंभा-इरित्तकुविय तहसण्णिवायजाते, उदयपत्ते उज्जल बल विउल तिउल कक्खड पगाढ दुक्खे, असुभ कडुय फरुस चंडफलविवागे महब्भये जीवियंतकरणं सव्व सरीर परितावणकरे न कप्पति तारिसे वि तह अप्पणो परस्स वा ओसहभेसज्जं भत्तपाणं च तंपि सन्निहिकयं। जंपि य समणस्स सुविहियस्स तु पडिग्गहधारिस्स भवति भायण भंडोवहि उवगरणं पडिग्गहो पायबंधणं पायकेसरिया पायठवणं च पडलाइं तिण्णेव, रयत्ताणं च गोच्छओ, तिण्णेव य पच्छाका, रओहरण चोलपट्टक मुहनंतकमादीयं। एयं पि संजमस्स उववूहणट्ठयाए वायायव दंस मसग सीय परिरक्खणट्ठयाए उवगरणं रागदोसरहियं परिहरियव्वं संजएण णिच्चं, पडिलेहण पप्फोडण पमज्जणाए अहो य राओ य अप्पमत्तेण होइ सततं निक्खिवियव्वं च गिण्हियव्वं च भायण भंडोवहि उवगरणं। एवं से संजते विमुत्ते निस्संगे निप्परिग्गहरुई निम्ममे निन्नेह बंधणे सव्वपावविरते वासीचंदण समाणकप्पे सम तिण मणि मुत्त लेट्ठु कंचन समे समे य माणावमाणणाए समियरए समित-रागदोसे, समिए समितीसु, सम्मदिट्ठी, समे य जे सव्वपाण-भूतेसु, से हु समणे, सुयधारते उज्जुए संजते सुसाहू, सरणं सव्वभूयाणं, सव्वजगवच्छले सच्चभासके य, संसारंते ठिते य, संसार-समुच्छिन्ने सततं मरणाणुपारए, पारगे य सव्वेसिं संसयाणं, पवयणमायाहिं अट्ठहिं अट्ठकम्मगंठीविमोयके, अट्ठमय-महणे ससमय-कुसले य भवति सुह दुक्ख निव्विसेसे, अब्भिंतर बाहिरंमि सया तवोवहाणंमि य सुट्ठुज्जुत्ते, खंते दंत य हियनिरते, ईरियासमिते भासासमिते एसणासमिते आयाण भंड मत्त निक्खेवणा समिते उच्चार पासवण खेल सिंधाण जल्ल परिट्ठावणियासमिते मनगुत्ते वइगुत्ते कायगुत्ते गुत्तिंदिए गुत्तबंभयारि चाई लज्जू धन्ने तवस्सी खंतिखमे जितिंदिए सोधिए अनियाणे अबहिल्लेस्से अममे अकिंचने छिन्नगंथे निरुवलेवे, सुविमल वरकंसभायणं व मुक्कतोए, संखे विव निरंगणे विगय राग दोस मोहे, कुम्मो व इंदिएसु गुत्ते, जच्चकंचण व जायरूवे, पुक्खरपत्तं व निरुवलेवे, चंदो इव सोमभावयाए, सूरो व्व दित्ततेए, अचले जह मंदरे गिरिवरे, अक्खोभे सागरो व्व थिमिए, पुढवीव सव्वफाससहे, तवसावि य भासरासिछन्ने व्व जाततेए, जलियहुयासणो विव तेयसा जलंते, गोसीसचंदणं पिव सीयले सुगंधे य, हरयो विव समियभावे, उग्घसिय सुनिम्मलं व आयंसमंडलतलं पागडभावेण सुद्धभावे, सोंडीरे कुंजरे व्व, वसभे व्व जायथामे, सीहे वा जहा मिगाहिवे होति दुप्पधरिसे, सारयसलिलं व सुद्धहियए, भारंडे चेव अप्पमत्ते, खग्गिविसाणं व एगजाते, खाणुं चेव उड्ढकाए, सुन्नागारे व्व अप्पडिकम्मे, सुन्नागारावणस्संतो निवायसरणप्पदीवज्झाणमिव निप्पकंपे, जहा खुरो चेव एगधारे, जहा अही चेव एगदिट्ठी, आगासं चेव निरालंबे, विहगे विव सव्वओ विप्पमुक्के, कय परनिलये जहा चेव उरए, अपडिबद्धे अनिलो व्व, जीवो व्व अप्पडिहयगती, गामे गामे एगरायं, नगरे नगरे य पंचरायं दूइज्जंते य, जितिंदिए जितपरीसहे निब्भए विऊ सच्चित्ताचित्तमीसकेहिं दव्वेहिं विरायं गते, संचयतो विरए, मुत्ते लहुके निरवकंखे जीवियमरणा-सविप्पमुक्के, निस्संधि निव्वणं चरित्तं धीरे काएण फासयंते, सततं अज्झप्पज्झाणजुत्ते निहुए एगे चरेज्ज धम्मं। इमं च परिग्गहवेरमण परिरक्खणट्ठयाए पावयणं भगवया सुकहियं अत्तहियं पेच्चाभाविकं आगमेसिभद्दं सुद्धं नेयाउयं अकुडिलं अनुत्तरं सव्वदुक्खपावाण विओसमणं। तस्स इमा पंचभावणाओ चरिमस्स वयस्स होंति परिग्गहवेरमण रक्खणट्ठयाए। पढमं–सोइंदिएण सोच्चा सद्दाइं मणुन्नभद्दगाइं, किं ते? – वरमुरय मुइंग पणव दद्दुर कच्छभि वीणा विपंची वल्लयि बद्धीसक सुघोस नंदि सूसरपरिवादिणी वंस तूणक पव्वक तंती तल ताल तुडियनिग्घोस गीय वाइयाइं, नडनट्टक जल्ल मल्ल मुट्ठिक वेलंबक कहक पवक लासग आइक्खक लंख मंख तूणइल्ल तुंब-वीणिय तालायर पकरणाणि य, बहूणि महुरसर गीत सुस्सराइं, कंची मेहला कलाव पतरक पहेरक पायजालग घंटिय खिंखिणि रयणोरुजालय छुद्दिय नेउर चलणमालिय कनगनियल जालग भूसणसद्दाणि, लीलचंकम्ममाणाणुदीरियाइं तरुणीजणहसिय भणिय बलरिभित मंजुलाइं, गुणवयणाणि य बहूणि महुरजनभासियाइं, अण्णेसु य एवमादिएसु सद्देसु मणुन्नभद्दएसु न तेसु समणेण सज्जियव्वं न रज्जियव्वं न गिज्झियव्वं न मुज्झियव्वं न विनिग्घायं आवज्जियव्वं न लुभियव्वं न तुसियव्वं न हसियव्वं न सइं न मइं च तत्थ कुज्जा। पुनरवि सोइंदिएण सोच्चा सद्दाइं अमणुन्न पावकाइं, किं ते? – अक्कोस फरुस खिंसण अवमाणण तज्जण निब्भंछण दित्तवयण तासण उक्कूजिय रुण्ण रडिय कंदिय निग्घुट्ठरसिय कलुणविलवियाइं, अण्णेसु य एवमादिएसु सद्देसु अमणुन्नपावएसु न तेसु समणेण रूसियव्वं न हीलियव्वं न निंदियव्वं न खिंसियव्वं न छिंदियव्वं न भिंदियव्वं न वहेयव्वं न दुगुंछावत्तिया न लब्भा उप्पाएउं। एवं सोतिंदियभावणाभावितो भवति अंतरप्पा, मणुन्नाऽमणुन्न सुब्भि दुब्भि रागदोस पणिहियप्पा साहू मण वयण कायगुत्ते संवुडे पणिहितिंदिए चरेज्ज धम्मं। बितियं–चक्खुइंदिएण पासिय रूवाणि मणुन्नाइं भद्दकाइं, सचित्ताऽचित्त मीसकाइं–कट्ठे पोत्थे य चित्तकम्मे लेप्पकम्मे सेले य दंतकम्मे य, पंचहिं वण्णेहिं अनेगसंठाण संठियाइं, गंथिम वेढिम पूरिम संघातिमाणि य मल्लाइं बहुविहाणि य अहियं नयन मनसुहकराइं, वनसंडे पव्वते य गामागरनगराणि य खुद्दिय पुक्खरणि वावी दीहिय गुंजालिय सरसरपंतिय सागर बिलपंतिय खातिय नंदि सर तलाग वप्पिणी फुल्लुप्पल पउम परिमंडियाभिरामे, अनेग सउणगण मिहुणविचरिए, वरमंडव विविहभवन तोरण चेतिय देवकुल सभप्पवावसह सुकयसयनासन सीय रह सगड जाण जुग्ग संदण नरनारिगणे य सोमपडिरूवदरिसणिज्जे, अलंकियविभूसिए, पुव्वकयतवप्पभावसोहग्ग -संपउत्ते, नड नट्टग जल्ल मल्ल मुट्ठिय वेलंबग कहक पवग लासग आइक्खग लंख मंख तूणइल्ल तुंबवीणिय तालायर पकरणाणि य बहूणि सुकरणाणि, अण्णेसु य एवमादिएसु रूवेसु मणुन्नभद्दएसु न तेसु समणेण सज्जियव्वं नरज्जियव्वं न गिज्झियव्वं न मुज्झियव्वं न विनिग्घायं आवज्जियव्वं न लुभियव्वं न तुसियव्वं न हसियव्वं न सइं च मइं च तत्थ कुज्जा। पुनरवि चक्खिंदिएण पासिय रूवाइं अमणुन्न पावकाइं, किं ते? – गंडि कोढिक कुणि उदरि कच्छुल्ल पइल्ल कुज्ज पंगुल वामन अंधिल्लग एगचक्खु-विणिहय सप्पिसल्लग बाहिरोगपीलियं, विगयाणि य मयककलेवराणि, सकिमिणकुहियं च दव्वरासिं, अन्नेसु य एवमादिएसु अमणुन्नपावतेसु न तेसु समणेण रूसियव्वं न हीलियव्वं न निंदियव्वं न खिंसियव्वं न छिंदियव्वं न भिंदियव्वं न वहेयव्वं न दुगुंछावत्तिया व लब्भा उप्पातेउं। एवं चक्खिंदियभावणाभावितो भवति अंतरप्पा, मणुन्नाऽमणुन्नसुब्भि दुब्भि रागदोस पणिहियप्पा साहू मण वयण कायगुत्ते संवुडे पणिहितिंदिए चरेज्ज धम्मं। ततियं–घाणिंदिएण अग्घाइय गंधातिं मणुन्नभद्दगाइं, किं ते? – जलय थलय सरसपुप्फफलपाणभोयण कोट्ठ तगर पत्त चोय दमणक मरुय एलारस पिक्कमंसि गोसीस सरसचंदण कप्पूर लवंग अगरु कुंकुम कक्कोल उसीर सेयचंदण सुगंध-सारंगजुत्तिवरधूववासे उउय पिंडिम णिहारिम गंधिएसु, अण्णेसु य एवमादिएसु गंधेसु मणुन्न भद्दएसु न तेसु समणेण सज्जयव्वं न रज्जियव्वं न गिज्झियव्वं न मुज्झियव्वं न विणिग्घायं आवज्जियव्वं न लुभियव्वं न तुसियव्वं न हसियव्वं न सतिं च मइं च तत्थ कुज्जा। पुनरवि घाणिंदिएण अग्घाइय गंधाणि अमणुन्न पावकाइं, किं ते? – अहिमड अस्समड हत्थिमडगोमड विग सुणग सियाल मनुय मज्जार सीह दीविय मयकुहिय-विणट्ठकिविण बहुदुरभिगंधेसु, अण्णेसु य एवमादिएसु गंधेसु अमणुण्णपावएसु न तेसु समणेण रूसियव्वं न हीलियव्वं न निंदियव्वं न खिंसियव्वं न छिंदियव्वं न भिंदियव्वं न वहेयव्वं न दुगुंछावत्तिया व लब्भा उप्पाएउं। एवं घाणिंदियभावणाभावितो भवति अंतरप्पा, मणुन्नाऽमणुन्न सुब्भि दुब्भि रागदोस पणिहियप्पा साहू मण वयण कायगुत्ते संवुडे पणिहिएंदिए चरेज्ज धम्मं। चउत्थं–जिब्भिंदिएण साइय रसाणि उ मणुन्नभद्दकाइं, किं ते? – उग्गाहिम विविहपान भोयण गुलकय खंडकय तेल्लघयकय भक्खेसु बहुविहेसु लवणरस-संजुत्तेसु महु मंस बहुप्पगारमज्जियनिट्ठाणग दालियंब सेहंब दुद्ध दहि सरय मज्ज वरवारुणी सीहु काविसायणक साकट्ठारस बहुप्पगारेसु भोयणेसु य न्नणेण सज्जियव्वं न रज्जियव्वं न गिज्झियव्वं न मुज्झियव्वं न विणिग्घायं आवज्जियव्वं न लुभियव्वं न तुसियव्वं न हसियव्वं न सइं च मइं च तत्थ कुज्जा। पुनरवि जिब्भिंदिएण सायिय रसातिं अमणुन्नपावगाइं, किं ते? – अरस विरस सीय लुक्ख निज्जप्प पान भोयणाइं दोसीण वावण्ण कुहिय पूइय अमणुन्न विनट्ठ पसूय बहुदुब्भिगंधियाइं तित्त कडुय कसाय अंबिल रस लिंडनीरसाइं, अन्नेसु य एवमाइएसु रसेसु अमणुन्न पावएसु न तेसु समणेण रूसियव्वं न हीलियव्वं न निंदियव्वं न खिंसियव्वं न छिंदियव्वं न भिंदियव्वं न वहेयव्वं न दुगुंछावत्तिया व लब्भा उप्पाएउं। एवं जिब्भिंदियभावनाभावितो भवति अंतरप्पा, मणुन्नाऽमणुन्नसुब्भि दुब्भि रागदोस पणिहियप्पा साहू मन वयण काय-गुत्ते संवुडे पणिहितिंदिए चरेज्ज धम्मं। पंचमगं–फासिंदिएण फासिय फासाइं मणुन्नभद्दकाइं, किं ते? – दगमंडव हार सेयचंदण सीयलविमलजल विविहकुसुमसत्थर ओसीर मुत्तिय मुणाल दोसिणा पेहुणउक्खेवग तालियंट बीयणग जनियसुहसीयले य पवणे गिम्हकाले, सुहफासाणि य बहूणि सयणाणि आसणाणि य, पाउरणगुणे य सिसिरकाले अंगार-पतावणा य आयव निद्ध मउय सीय उसिण लहुया य जे उदुसुहफासा अंगसुह निव्वुइकरा ते, अण्णेसु य एवमादिएसु फासेसु मणुन्न भद्दएसु न तेसु समणेण सज्जियव्वं न रज्जियव्वं न गिज्झियव्वं न मुज्झियव्वं न विणिग्घायं आवज्जियव्वं न लुभियव्वं न अज्झो-ववज्जियव्वं न तुसियव्वं न हसियव्वं न सतिं च मतिं च तत्थ कुज्जा। पुनरवि फासिंदिएण फासियं फासातिं अमणुन्नपावकाइं, किं ते? – अनेगबंध वह तालणंकण अतिभारारोहणए, अंगभंजण सूईनखप्पवेस गाय पच्छनन लक्खारस खारतेल्ल कलकलतउ सीसक काललोहसिंचन हडिबंधन रज्जु निगल संकल हत्थंडुय कुंभिपाक दहण सीहपुच्छण उब्बंधण सूलभेय गयचलनमलण करचरणकण्णनासोट्ठसीसछेयण जिब्भंछन वसणनयणहिययंत दंतभंजण जोत्तलयकसप्पहार पादपण्हिजानुपत्थरनिवाय पीलण कविकच्छुअगणि विच्छुयडक्क वायातवदंसमसकनिवाते,दुट्ठनिसेज्जा दुनिसीहिया कक्खड गुरु सीय उसिण लुक्खेसु बहुविहेसु, अण्णेसु य एवमाइएसु फासेसु अमणुन्नपावकेसु न तेसु समणेण रूसियव्वं न हीलियव्वं न निंदियव्वं न गरहियव्वं न खिंसियव्वं न छिंदियव्वं न भिंदियव्वं न वहेयव्वं न दुगुंछावत्तियं च लब्भा उप्पाएउं। एवं फासिंदियभावणाभावितो भवति अंतरप्पा, मणुन्नामणुन्नसुब्भि दुब्भि रागदोस पणिहि-यप्पा साहू मन वयण कायगुत्ते संवुडे पणिहितिंदिए चरेज्ज धम्मं। एवमिणं संवरस्स दारं सम्मं संवरियं होइ सुप्पणिहियं इमेहिं पंचहिवि कारणेहिं मन वयण काय परिरक्खिएहिं। निच्चं आमरणंतं च एस जोगो णेयव्वो धितिमया मतिमया अणावसो अकलुसो अच्छिद्दो अपरिस्सावी असंकिलिट्ठो सुद्धो सव्वजिणमणुन्नातो। एवं पंचमं संवरदारं फासियं पालियं सोहियं तीरियं किट्टियं आराहियंआणाए अनुपालियं भवति। एवं नायमुणिणा भगवया पण्णवियं परूवियं पसिद्धं सिद्धं सिद्धवरसासणमिणं आघवियं सुदेसियं पसत्थं–पंचमं संवरदारं समत्तं।
Sutra Meaning : જે તે વીરવરના વચનથી પરિગ્રહ વિરતિના વિસ્તાર વડે આ સંવર વૃક્ષ અર્થાત અપરિગ્રહ નામનું અંતિમ સંવર દ્વાર ઘણા પ્રકારનું છે. સમ્યગ્‌ દર્શન તેનું વિશુદ્ધ મૂળ છે. ધૃતિ કંદ છે, વિનય વેદિકા છે, ત્રણ લોકમાં ફેલાયેલ વિપુલ યશ સઘન, મહાન્‌, સુનિર્મિત સ્કંધ છે. પાંચ મહાવ્રત વિશાળ શાખા છે. ભાવના રુપ ત્વચા છે. ધ્યાન – શુભ યોગ – જ્ઞાન તે ઉત્તમ પલ્લવ અંકુરને ધારણ કરનાર છે. બહુગુણ પુષ્પોથી સમૃદ્ધ છે. શીલ સુગંધ, અનાશ્રવફળ, મોક્ષ ઉત્તમ બીજ સાર છે. મેરુ ગિરિના શિખરની ચૂલિકાની જેમ મોક્ષના ઉત્તમ મુક્તિમાર્ગના શિખરભૂત છે. એવું આ છેલ્લું સંવરદ્વાર છે. ગામ, આકર, નગર, ખેડ, કર્બટ, મડંબ, દ્રોણમુખ, પત્તન, આશ્રમમાં રહેલ કોઈપણ પદાર્થ, તે અલ્પ હોય કે બહુ હોય, નાનોહોય કેમોટો હોય, ત્રસ હોય કે સ્થાવરકાય હોય, તે દ્રવ્ય સમૂહને, મનથી પણ ગ્રહણ કરવો ન કલ્પે. ચાંદી, સોનું, ક્ષેત્ર, વાસ્તુ, દાસી, દાસ, ભૃતક, પ્રેષક, હાથી, ઘોડા, બળદ, યાન, યુગ્ય, શયન, છત્ર, કુંડિકા, ઉપાનહ, મોરપીંછી, વીંઝણો, તાલવૃંત, લોઢું, રાંગ, સીસું, કાંસુ, ચાંદી, સોનુ, મણિ – મોતીનો આધાર સીપ સંપુટ, ઉત્તમ દાંત, શીંગડા, શૈલ, કાચ, ઉત્તમ વસ્ત્ર, ચર્મપાત્ર આમાનું કંઈપણ લેવું ન કલ્પે. આ બધા મૂલ્યવાન પદાર્થ બીજાના મનમાં ગ્રહણ કરવાની તીવ્ર આકાંક્ષા ઉત્પન્ન કરે છે, તેને સંભાળવા અને વધારવાની ઇચ્છા ઉત્પન્ન કરે છે. આ રીતે પુષ્પ, ફળ, કંદ, મૂળ આદિ તથા સણ જેમાં સત્તરમું છે, એવા સમસ્ત ધાન્યોને પણ પરિગ્રહ ત્યાગી સાધુ ઔષધ, ભેષજ કે ભોજનને માટે ત્રિવિધ યોગથી ગ્રહણ ન કરે. શા માટે ગ્રહણ ન કરે ? અનંત જ્ઞાન – દર્શનના ધારક, શીલ – ગુણ – વિનય – તપ – સંયમના નાયક, સર્વ જગત જીવ વત્સલ, ત્રિલોક – પૂજ્ય, તીર્થંકર, જિનવરેન્દ્રએ પોતાના કેવળજ્ઞાનથી જોયેલ છે કે આ ત્રસ જીવોની યોનિ છે, તેનો વિચ્છેદ કરવો યોગ્ય નથી. તેથી ઉત્તમ શ્રમણ તેનું વર્જન કરે. જે પણ ઓદન, કુલ્માષ, ગંજ, તર્પણ, મંથુ, ચૂર્ણ, ભુંજેલી ધાણી, પલલ, દાળ, તિલપાપડી, વેષ્ટિમ, વરસરક, ચૂર્ણ કોશ, ગોળ, શિખરિણી, વડા, લાડુ, દૂધ, દહીં, માખણ, તેલ, ખાજા, ખાંડ, મિશ્રી, મધુ, મદ્ય, માંસ, અનેક પ્રકારના શાક, છાશ આદિ વસ્તુઓનો ઉપાશ્રયમાં, કોઈના ઘરમાં કે અટવીમાં સુવિહિત(પરિગ્રહ ત્યાગી), શોભન આચારવાળા સાધુને સંચય ન કલ્પે. જે આહાર ઔદ્દેશિક, સ્થાપિત, રચિત, પર્યવજાત, પ્રકીર્ણ, પ્રાદુષ્કરણ, પ્રામિત્ય, મિશ્રજાત, ક્રીતકૃત, પ્રાભૃત દોષ વાળો હોય, જે આહાર, દાન કે પુન્ય માટે બનાવેલ હોય, જે આહાર, શ્રમણ કે ભિક્ષુક માટે તૈયાર કરાયો હોય, પશ્ચાત્‌ કર્મ, પુરઃકર્મ, નિત્યકર્મ દોષથી દૂષિત હોય, મ્રક્ષિત, અતિરિક્ત મૌખર, સ્વયંગ્રાહ કે આહૃત, મૃતિકાઉપલિપ્ત, આચ્છેદ્ય, અનિસૃષ્ટ હોય અથવા તિથિ – યજ્ઞ – ઉત્સવમાં ઉપાશ્રયની અંદર કે બહાર રાખેલ હોય, હિંસા – સાવદ્ય દોષયુક્ત હોય, એવો આહાર સાધુને લેવો ન કલ્પે. તો પછી કેવો આહાર સાધુને લેવો કલ્પે ? જે આહાર અગિયાર પિંડપાતથી શુદ્ધ હોય, જે ખરીદેલ, હનન, પચન વડે કૃત – કારિત – અનુમોદિત ન હોય, નવ કોટિથી પરિશુદ્ધ હોય, દશ દોષથી મુક્ત, ઉદ્‌ગમ – ઉત્પાદના – એષણાથી શુદ્ધ, ચ્યુત – ચ્યાવિત – ત્યક્ત દેહ હોય, તેથી પ્રાસુક હોય, સંયોજના – ઇંગાલ – ધૂમદોષ રહિત હોય, છ કાયની રક્ષા માટે સ્વીકૃત હોય, એવા પ્રાસુક આહારથી પ્રતિદિન નિર્વાહ કરવો જોઈએ. સુવિહિત શ્રમણને જો અનેક પ્રકારે જ્વર આદિ રોગ – આતંક(વ્યાધિ) ઉત્પન્ન થયા હોય, વાત – પિત્ત – કફનો અતિશય પ્રકોપ થાય કે સન્નિપાત થાય, તે કારણે ઉજ્જવળ, પ્રબળ, વિપુલ, કર્કશ, પ્રગાઢ દુઃખ ઉત્પન્ન થાય, અશુભ – કટુક – કઠોર હોય, દારુણ ફળ વિપાકી હોય, મહાભયકારી હોય, જીવનનો અંત કરનાર અને સમગ્ર શરીરમાં પરિતાપ ઉત્પાદક હોય, તો એવી દુઃખોત્પાદક સ્થિતિમાં પોતા માટે કે બીજા સાધુ માટે ઔષધ, ભૈષજ, આહાર – પાણીનો સંચય કરીને રાખવો ન કલ્પે. પાત્રધારી સુવિહિત સાધુની પાસે જે પાત્ર, ભાંડ, ઉપધિ, ઉપકરણ હોય છે, જેવા કે – પાત્ર, પાત્ર બંધન, પાત્ર કેસરિકા, પાત્ર સ્થાપનિકા, પટલ, રજસ્ત્રાણ, ગુચ્છા, ત્રણ પ્રચ્છાદ, રજોહરણ, ચોલપટ્ટક, મુખાનંતક, આ બધા સંયમની વૃદ્ધિને માટે હોય છે. તથા વાત, આતપ, ધૂપ, ડાંસ, મચ્છર, શીતથી રક્ષણ માટે છે. આ બધા ઉપકરણો રાગ – દ્વેષ રહિત થઈ સાધુએ ધારણ કરવા જોઈએ. રોજ તેનું પડિલેહણ, પ્રસ્ફોટન, પ્રમાર્જન કરવું જોઈએ. દિવસ અને રાત્રિના સતત અપ્રમત્ત રહી ભાજન, ભાંડ, ઉપધિ અને ઉપકરણને લેવા અને મૂકવા જોઈએ. આવા આચાર પાલનથી તે સાધુ સંયત, વિમુક્ત, નિસ્સંગ, નિષ્પરિગ્રહ રૂચિ, નિર્મમત્વ, નિસ્નેહ બંધન, સર્વે પાપથી વિરત, વાસી – ચંદન સમાન કલ્પવાળો હોય છે. તે તૃણ – મણિ – મોતી – માટીના ઢેફામાં સમાન દૃષ્ટિવાળો, માન – અપમાનમાં સમતા ધારણ કરનાર, પાપરૂપી રાજને ઉપશાંત કરનાર, રાગદ્વેષને શાંત કરનાર, સમિતિમાં સમિત, સમ્યક્‌દૃષ્ટિ, સર્વે પ્રાણ અને ભૂતોમાં સમાન છે તે જ સાધુ છે. તે સાધુ શ્રુતધારક, ઉદ્યુક્ત, સંયત, સર્વે પ્રાણી માટે શરણભૂત, સર્વ જગત્‌ વત્સલ, સત્યભાષક, સંસારાંત સ્થિત, સંસાર સમુચ્છેદક, સતત મરણાદિનો પારગામી, સર્વે સંશયોનો પારગામી હોય છે, આઠ પ્રવચન માતા દ્વારા આઠ કર્મ ગ્રંથિનો વિમોચક હોય છે, આઠ મદનું મથન કરનાર, સ્વસિદ્ધાંતમાં કુશળ, સુખ – દુઃખમાં નિર્વિશેષ, અભ્યંતર અને બાહ્ય તપ – ઉપધાનમાં સદા સુષ્ઠુ ઉદ્યત, ક્ષાંત, દાંત, હિતમાં નિરત હોય છે. ઇર્યા – ભાષા – એષણા – આદાન ભાંડ માત્ર નિક્ષેપણા – ઉચ્ચાર પ્રસ્રવણા ખેલ સિંધાણ જલ્લ પારિષ્ઠાપનિકા એ પાંચે સમિતિમાં સમિત, મન – વચન – કાયગુપ્ત, ગુપ્તેન્દ્રિય, ગુપ્ત બ્રહ્મચારી, ત્યાગી, રજ્જુ, ધન્ય, તપસ્વી, ક્ષાંતિક્ષમ, જિતેન્દ્રિય, શોધિત, અનિદાન, અબહિર્લેશ્ય, અમમત્વ, અકિંચન, છિન્નગ્રંથ, નિરુપલેપ હોય છે. તથા. – (શ્રમણ નિર્ગ્રંથોના અનાગારપણાને સમજાવવા શાસ્ત્રકારશ્રી વિશિષ્ટ ઉપમાઓ બતાવે છે – ) ૧.સુવિમલવર કાંસ્ય ભાજન, મુક્તતોય, ૨.શંખની જેમ નિરંજન (અર્થાત) વિગત રાગ – દ્વેષ – મોહ, ૩.કાચબાવત્‌ ઇન્દ્રિયોમાં ગુપ્ત, ૪.જાત્ય કંચનવત્‌ જાતરૂપ, ૫.કમળપત્ર વત્‌ નિરૂપલેપ, ૬.ચંદ્રવત્‌ સૌમ્ય, ૭.સૂર્યવત્‌ દીપ્ત તેજ, ૮.મેરુ ગિરિવત્‌ અચલ, ૯.સાગરની જેમ અક્ષોભ અને સ્થિર, ૧૦.પૃથ્વીવત્‌ સર્વે સ્પર્શ સહન કરનાર, ૧૧.તપ – તેજથી ભસ્મરાશિ છાદિત અગ્નિ જેવા, ૧૨.પ્રજ્વલિત અગ્નિ જેવા દીપ્ત. ૧૩.ગોશીર્ષ ચંદન સમાન શીતળ અને સુગંધી, ૧૪.દ્રહ સમાન શમિત ભાવવાળા, ૧૫.સારી રીતે ઘસીને ચમકાવેલ નિર્મળ દર્પણતલ સમાન સ્વચ્છ, પ્રગટ અને શુદ્ધ ભાવવાળા, ૧૬.હાથીની જેમ શૂરવીર, ૧૭.વૃષભવત્‌ ભારવાહક, ૧૮.સિંહ સમાન પરિષહાદિથી અજેય, ૧૯.શરત્‌કાલીન જળ સમાન સ્વચ્છ હૃદયવાળો, ૨૦.ભારંડપક્ષી સમાન અપ્રમત્ત, ૨૧.ગેંડાના શીંગડા સમાન એકલો, ૨૨.સ્થાણુની જેમ ઉર્ધ્વકાય, ૨૩.શૂન્યગૃહની જેમ અપ્રતિકર્મ, ૨૪.વાયુરહિત ઘરમાં સ્થિત પ્રદીપ સમાન, ૨૫.છરાની જેમ એક ધારવાળો, ૨૬.સર્પની જેમ એક દૃષ્ટિવાળા, ૨૭. આકાશવત્‌ નિરાલંબન, ૨૮.પક્ષીની જેમ સર્વથા વિપ્રમુક્ત, ૨૯.સર્પની જેમ બીજા દ્વારા નિર્મિત સ્થાનમાં રહેનારા, ૩૦.વાયુ સમાન અપ્રતિબદ્ધ, ૩૧.જીવની માફક અપ્રતિહત ગતિવાળો હોય છે. મુનિ ગામે ગામે એક રાત્રિ, નગરે – નગરે પાંચ રાત્રિ વિચરતા રહે છે. તે જિતેન્દ્રિય, જિતપરીષહ, નિર્ભય, વિદ્વાન, સચિત્ત – અચિત્ત – મિશ્ર દ્રવ્યોમાં વીરાગી હોય છે, વસ્તુ સંચયથી વિરત, મુક્ત, લઘુક(ત્રણ પ્રકારના ગૌરવથી રહિત), નિરવકાંક્ષ, જીવિત – મરણાશાથી મુક્ત, નિસ્સંધિ, નિર્વર્ણ ચારિત્ર, ધીર, કાયાથી સ્પર્શતો, સતત અધ્યાત્મ – ધ્યાનયુક્ત, નિહુત, એકાકી થઈ ધર્મ આચરે. આ પરિગ્રહ વિરમણના પરિરક્ષણાર્થે ભગવંતે આ પ્રવચન સારી રીતે કહેલ છે, તે આત્મ હિતકર છે, આગામી ભવોમાં શુભ ફળદાયી છે, ભાવિમાં કલ્યાણકર છે. તે શુદ્ધ ન્યાયયુક્ત, અકુટિલ, સર્વોત્કૃષ્ટ, સમસ્ત દુઃખો તથા પાપોને સર્વથા શાંત કરનાર છે. તે છેલ્લા વ્રત પરિગ્રહ વિરમણના પરિરક્ષણાર્થે આ પાંચ ભાવનાઓ કહી છે – ૧.પહેલી ભાવના – શ્રોત્રેન્દ્રિયથી મનોજ્ઞ હોવાથી ભદ્ર શબ્દોને સાંભળીને સાધુ રાગ ન કરે. તે શબ્દ કયા છે? ઉત્તમ મુરજ, મૃદંગ, પ્રણવ, દર્દુર, કચ્છભી, વીણા, વિપંચી, વલ્લકી, વદ્દીસક, સુઘોષા ઘંટા, નંદી, સૂસર પરિવાદિની, વંશ, તૂણક, પર્વક, તંત્રી, તલ, તાલ આ બધા વાદ્યોનો નાદ, નટ, નર્તક, જલ્લ, મલ્લ, મૌષ્ટિક, વિદૂષક, કથક, પ્લવક, રાસક આદિ દ્વારા કરાતા વિવિધ ધ્વનીથી યુક્ત સુરવર ગીતો સાંભળીને તેમાં રાગ ન કરે. તથા કંદોરા, મેખલા, કલાપક, પ્રતરક, પ્રહેરક, પાદ – જાલક, ઘંટિકા, ખિંખિણી, રત્નોરુજાલક, ક્ષુદ્રિકા, નેપુર, ચરણમાલિકા, કનક નિગડ, જાલક આ બધાનો ધ્વનિ સાંભળીને તથા લીલાપૂર્વક ચાલતી સ્ત્રીની ચાલથી ઉત્પન્ન અને તરુણી રમણીના હાસ્ય – બોલ – ઘોલનાયુક્ત મધુર સ્વરને સાંભળીને તથા સ્નેહીજન ભાષિત પ્રશંસા વચનને, તેમજ આવા પ્રકારના મનોજ્ઞ, શોભન વચનો સાંભળીને સાધુ તેમાં આસક્ત ન થાય – તેમાં સજ્જિત, રજ્જિત, ગૃધીત, મુંઝિત ન થાય. વિનિઘાત ન કરે, આવર્જિત ન થાય, લોભાય નહીં, તુષ્ટ ન થાય, હાસ્ય ન કરે, એવા શબ્દોનું સ્મરણ કે ચિંતન ન કરે. આ સિવાયના શ્રોત્રેન્દ્રિયને અમનોજ્ઞ અને પાપક વચન સાંભળી દ્વેષ ન કરે. તે શબ્દો કયા છે ? આક્રોશ, કઠોર, નિંદા, અપમાન, તર્જના, નિર્ભર્ત્સના, દીપ્ત, ત્રાસજનક, અસ્પષ્ટ, ઉચ્ચ, રુદન, રટિત, ક્રંદન, નિર્ઘૃષ્ટ, રસિત, વિલાપના શબ્દો, આ બધા શબ્દોમાં તથા આવા પ્રકારના અન્ય અમનોજ્ઞ અને પાપક શબ્દોમાં સાધુએ રોષ ન કરવો જોઈએ. તેની હીલના – નિંદા – ખિંસા – છેદન – ભેદન – વધ કરવો ન જોઈએ. પોતાના કે બીજાના હૃદયમાં જુગુપ્સા ઉત્પન્ન ન કરવી. આવા પ્રકારની શ્રોત્રેન્દ્રિયની ભાવનાથી ભાવિત અંતઃકરણવાળા સાધુ મનોજ્ઞ – અમનોજ્ઞરૂપ શુભાશુભ શબ્દોમાં રાગ – દ્વેષના સંવરવાળા, મન – વચન – કાયાથી ગુપ્ત, સંવરયુક્ત અને ગુપ્તેન્દ્રિય થઈને ધર્મનું આચરણ કરે. ૨.બીજી ભાવના – ચક્ષુરિન્દ્રિયથી મનોજ્ઞ અને ભદ્ર, સચિત્ત – અચિત્ત – મિશ્ર દ્રવ્યના રૂપોને જોઈને રાગ ન કરે. તે રૂપ – કાષ્ઠ, વસ્ત્ર, ચિત્રકર્મ, લેપ્યકર્મ, પાષાય, દંતકર્મ હોય. પંચવર્ણ અને વિવિધ આકારવાળા હોય. ગ્રંથિમ – વેષ્ટિમ – પૂરિમ – સંઘાતિમ માલા આદિની જેમ બનાવેલ હોય, તે નયન અને મનને આનંદ પ્રદાયક હોય તો પણ તેમાં રાગ ન કરે.. એ રીતે વનખંડ, પર્વત, ગામ, આકર, નગર, વિકસિત નીલકમલ અને કમલોથી સુશોભિત અને મનોહર, જેમાં અનેક હંસ, સારસ આદિ પક્ષીઓના યુગલ વિચરતા હોય તેવા સરોવર, ગોળ વાવ, ચોરસ વાવ, દીર્ઘિકા, નહેર, સરોવર શ્રેણી, સાગર, બિલપંક્તિ, લોઢા આદિની ખાણોમાં ખોદેલ ખાડાની પંક્તિ, ખાઈ, નદી, સર, તળાવ, પાણીની ક્યારી. તથા ઉત્તમ મંડપ, વિવિધ પ્રકારના ભવન, તોરણ, ચૈત્ય, દેવકુલ, સભા, પાણીની પરબ, આશ્રમ, સુનિર્મિત શયન, આસન, શિબિકા, રથ, ગાડી, યાન, યુગ્ય, સ્યંદન, નર – નારીઓનો સમૂહ આ બધી વસ્તુ સૌમ્ય, પ્રાસાદીય, દર્શનીય હોય, આભૂષણોથી અલંકૃત અને સુંદર વસ્ત્રોથી વિભૂષિત હોય પૂર્વકૃત્‌ તપના પ્રભાવથી સૌભાગ્ય પ્રાપ્ત હોય તેને જોઈને તથા નટ, નર્તક, જલ્લ, મલ્લ, મૌષ્ટિક, વિદૂષક, કથક, પ્લવક, રાસક, ચિત્રપટ લઈને ભિક્ષા માંગનાર, વાંસ ઉપર ખેલ કરનાર, ઇત્યાદિ જોઈને કે આવા પ્રકારના અન્ય મનોજ્ઞ અને શોભન રૂપોમાં સાધુ આસક્ત ન થાય, અનુરક્ત ન થાય યાવત્‌ તેનું સ્મરણ કે ચિંતન ન કરે. આ સિવાય ચક્ષુરિન્દ્રિયના અમનોજ્ઞ અને પાપક રૂપોને જોઈને દ્વેષ ન કરે. તે અમનોજ્ઞ રૂપ કયા છે ? વાત, પિત્ત, કફ, સન્નિપાતથી થનાર ગંડરોગી, કુષ્ઠી, કુણી, જલોદરી, ખુજલીવાળા, શ્લીપદ રોગી, લંગડા, વામન, જન્માંધ, કાણા, વિનિહતચક્ષુ, પિશાચગ્રસ્ત, વિશિષ્ટ ચિત્ત પીડારૂપ વ્યાધિ કે રોગથી પીડિત તથા વિકૃત મૃતક કલેવરો, ખદબદતા કીડાથી યુક્ત સડેલ – ગળેલ દ્રવ્યરાશિને જોઈને અથવા આ સિવાયના બીજા પ્રકારના અમનોજ્ઞ અને પાપક રૂપોને જોઈને શ્રમણે તે રૂપો પ્રત્યે રુષ્ટ ન થવું જોઈએ યાવત્‌ હીલનાદિ ન કરવા, મનમાં જુગુપ્સા ન કરવી. આ પ્રમાણે ચક્ષુરિન્દ્રિય સંવર ભાવનાથી ભાવિત અંતઃકરણવાળા થઈને મુનિ યાવત્‌ ધર્માચરણ કરે. ૩.ત્રીજી ભાવના – ઘ્રાણેન્દ્રિયથી મનોજ્ઞ અને શોભન ગંધ સૂંઘીને રાગાદિ ન કરવા. તે સુગંધ કેવી છે ? જલજ – સ્થલજ સરસ પુષ્પ, ફળ, પાન, ભોજન, ઉત્પલકુષ્ઠ, તગર, તમાલપત્ર, ચોય, દમનક, મરુઓ, એલારસ, જટામાંસી, સરસ ગોશીર્ષ ચંદન, કપૂર, લવીંગ, અગર, કંકુ, કક્કોલ, ઉશીર, ચંદન, શ્રીખંડ આદિ દ્રવ્યોના સંયોગથી બનેલ શ્રેષ્ઠ ધૂપની સુગંધ સૂંઘીને, તથા ભિન્ન – ભિન્ન ઋતુક કાલોચિત સુગંધી, દૂર – દૂર ફેલાનારી સુગંધયુક્ત દ્રવ્યોમાં અને આવી મનોહર, નાસિકાને પ્રિય સુગંધના વિષયમાં મુનિ આસક્ત ન થાય યાવત્‌ અનુરાગાદિ ન કરે, તેનું સ્મરણ કે ચિંતન ન કરે. ઘ્રાણેન્દ્રિયને અમનોજ્ઞ અને અશોભન ગંધોને સૂંઘીને દ્વેષ ન કરે, તે દુર્ગંધ કેવી છે ? મરેલા, સર્પ, ઘોડા, હાથી, ગાય, રીંછ, કૂતરા, મનુષ્ય, બિલાડી, શૃગાલ, સિંહ, ચિત્તા આદિના મૃતક, સડેલ – ગળેલ કલેવરો, જેમાં કીડા ખદબદતા હોય, દૂર સુધી દુર્ગંધ ફેલાવતી ગંધમાં તથા આવા પ્રકારની બીજી પણ અમનોજ્ઞ અને અશોભન દુર્ગંધોના વિષયમાં સાધુ દ્વેષ ન કરે યાવત્‌ ઇન્દ્રયોને વશ કરીને ધર્માચરણ કરે. ચોથી ભાવના – રસનેન્દ્રિય વડે મનોજ્ઞ, શોભન રસોનું આસ્વાદન કરીને તેમાં રાગ ન કરે. તે રસ કયા છે ? ઘી, તેલમાં ડૂબાવી પકાવેલ ખાજા, વિવિધ પ્રકારના પાનક, તેલ કે ઘીથી બનેલ માલપૂવા આદિ વસ્તુઓમાં જે અનેક પ્રકારના નમકીન આદિ રસોથી યુક્ત હોય, મધુ – માંસ, ઘણા પ્રકારની મજ્જિકા, ઘણો વ્યય કરીને બનાવેલ ખાટી દાળ, સૈન્ધામ્લ, દૂધ, દહીં, સરક, મદ્ય, ઉત્તમ વારુણી, સીધુ, પિશાયન, અઢાર પ્રકારના શાકવાળા એવા અનેક પ્રકારના મનોજ્ઞ વર્ણ – ગંધ – રસ – સ્પર્શથી યુક્ત અનેક દ્રવ્યોથી નિર્મિત ભોજનમાં તથા આવા પ્રકારના અન્ય મનોજ્ઞ અને શોભન રસોમાં સાધુએ આસક્ત ન થવું જોઈએ યાવત્‌ તેનું સ્મરણ કે ચિંતન ન કરવું જોઈએ. આ સિવાય જિહ્વા – ઇન્દ્રિયથી અમનોજ્ઞ, અશોભન રસોનો આસ્વાદ કરીને દ્વેષ ન કરવો. તે અમનોજ્ઞ રસ કયા છે ? અરસ, વિરસ, ઠંડા, રૂક્ષ, નિર્વાહને અયોગ્ય ભોજન – પાણીને તથા પર્યુષિત, વ્યાપન્ન, સડેલ, અમનોજ્ઞ અથવા અત્યંત વિકૃત હોવાથી જેમાંથી દુર્ગંધ નીકળી રહી છે એવા તિક્ત, કટુ, કસાયી, ખાટા, શેવાળ રહિત જૂના પાણી સમાન અને નીરસ પદાર્થોમાં તથા આવા પ્રકારના અન્ય અમનોજ્ઞ, અશુભ રસોમાં સાધુએ દ્વેષ ન કરવો જોઈએ યાવત્‌ સંયત – ઇન્દ્રિય થઈને ધર્માચરણ કરવું જોઈએ. પાંચમી ભાવના – સ્પર્શનેન્દ્રિયથી મનોજ્ઞ અને શોભન સ્પર્શ કરીને રાગ ન કરવો. તે મનોજ્ઞ સ્પર્શ કયા છે ? જલમંડપ, હાર, શ્વેત ચંદન, શીતળ નિર્મળ જળ, વિવિધ પુષ્પોની શય્યા, ખસખસ, મોતી, પદ્મનાલ, ચંદ્રની ચાંદની, મોરપીંછ, તાલવૃંત, વીંઝણાથી કરાયેલ સુખદ શીતળ પવનમાં, ગ્રીષ્મ કાળમાં સુખદ સ્પર્શવાળી અનેક પ્રકારની શય્યા અને આસનોમાં, શીતકાળમાં આવરણ ગુણવાળા, અંગારાથી શરીરને તપાવવું, ધૂપ, સ્નિગ્ધ પદાર્થ, કોમળ અને શીતળ, ગરમ અને હલકા, ઋતુ અનુરૂપ સુખદ સ્પર્શવાળા હોય, શરીરને સુખ અને મનને આનંદદાયી હોય એવા બધા સ્પર્શોમાં તથા આવા પ્રકારના અન્ય મનોજ્ઞ અને શોભન સ્પર્શોમાં શ્રમણે આસક્ત ન થવું, અનુરક્ત – ગૃદ્ધ – મુગ્ધ – સ્વપરહિત વિઘાતક – લુબ્ધ – તલ્લીન ચિત્ત ન થવું જોઈએ, તેમાં સંતુષ્ટ ન થવું, હર્ષિત ન થવું, તેનું સ્મરણ કે ચિંતન ન કરવું જોઈએ. આ સિવાય સ્પર્શનેન્દ્રિયથી અમનોજ્ઞ, પાપક સ્પર્શોને સ્પર્શીને દ્વેષ ન કરવો. તે સ્પર્શ કયા છે ? વધ, બંધન, તાડન, અંકન, અધિક ભાર, અંગભંગ થાય કે કરાય, શરીરમાં સોય ઘૂસાડાય, અંગની હીનતા થાય, લાખનો રસ, લવણ, તેલ, ઉકળતુ શીશું કે કૃષ્ણવર્ણી લોઢાથી શરીરને સિંચાય, કાષ્ઠના ખોળમાં નાંખે, દોરડાનું નીગડ બંધન બાંધે, હથકડી પહેરાવે, કુંભીમાં પકાવે, અગ્નિથી બાળે, શેફ ત્રોટન, લિંગછેદ, બાંધીને લટકાવવા, શૂળીએ ચડાવવા, હાથીના પગે કચડવા, હાથ – પગ – કાન – નાક – દાંત – આંતને ખેંચી કાઢવા, ગાડામાં જોડે, લતા કે ચાબૂકનો પ્રહાર કરવો, એડી, ઘૂંટણ કે પાષાણનો અંગ પર આઘાત થવો, યંત્રમાં પીલવા, અત્યંત ખુજલી થળ, કરેંચ સ્પર્શ, અગ્નિ સ્પર્શ, વીંછીનો ડંખ, વાયુ – ધૂપ – ડાંસ – મચ્છરનો સ્પર્શ થવો, કષ્ટજનક આસન, સ્વાધ્યાય ભૂમિમાં કર્કશ – ભારે – શીત – ઉષ્ણ – રૂક્ષ આદિ અનેક પ્રકારના સ્પર્શોમાં અને આવા બીજા અમનોજ્ઞ સ્પર્શોમાં સાધુ રુષ્ટ ન થાય, તેની હીલના – નિંદા – ગર્હા – ખિંસના ન કરે. અશુભ સ્પર્શવાળા દ્રવ્યોનું છેદન – ભેદન ન કરે, સ્વ – પરનું હનન ન કરે, સ્વ – પરમાં ધૃણા વૃત્તિ ઉત્પન્ન ન કરે. આ રીતે સ્પર્શનેન્દ્રિય સંવરની ભાવનાથી ભાવિત અંતરાત્મા, મનોજ્ઞ – અમનોજ્ઞ, અનુકૂળ – પ્રતિકૂળ સ્પર્શોની પ્રાપ્તિ થતા રાગ – દ્વેષ વૃત્તિનું સંવરણ કરનાર સાધુ મન – વચન – કાયાથી ગુપ્ત થઈ, સંવૃત્તેન્દ્રિય થઈ ધર્માચરણ કરે.આ રીતે પાંચમું સંવરદ્વાર સમ્યક્‌ પ્રકારે મન, વચન, કાયાથી પરિરક્ષિત પાંચ ભાવનાથી સંવૃત્ત કરાય તો સુરક્ષિત થાય છે. ધૈર્યવાન્‌ અને વિવેકી સાધુ આ યોગ જીવન પર્યંત નિરંતર પાળે. આ અનાસ્રવ, નિર્મળ, નિશ્છિદ્ર, તેથી અપરિસ્રાવી, અસંક્લિષ્ટ, શુદ્ધ અને સમસ્ત તીર્થંકરો વડે અનુજ્ઞાત છે. આ પ્રમાણે પાંચમું સંવરદ્વાર કાયા વડે સ્પૃષ્ટ, પાલિત, નિરતિચાર, શુદ્ધ કરાયેલ, પાર પહોંચાડેલ, વચન દ્વારા કીર્તિત, અનુપાલિત, આજ્ઞા વડે આરાધિત થાય છે. જ્ઞાત મુનિ ભગવંતે આવું પ્રતિપાદિત કરેલ છે, યુક્તિ વડે સમજાવેલ છે. આ પ્રસિદ્ધ, સિદ્ધ અને ભવસ્થ સિદ્ધોનું ઉત્તમ શાસન – પ્રવચન કહ્યું છે, સમ્યક્‌ પ્રકારે ઉપદિષ્ટ છે, તેમ હું કહું છું.
Mool Sutra Transliteration : [sutra] jo so viravaravayanaviratipavitthara-bahuvihappakaro sammattavisuddhamulo dhitikamdo vinayaveio niggatatilokkavipula-jasanichiyapinapivarasujatakhamdho pamchamahavvayavisalasalo bhavanatayamta jjhana subhajoga nana pallavavaramkuradharo bahugunakusumasamiddho silasugamdho ananhayaphalo puno ya mokkhavarabijasaro mamdaragiri siharachulika iva imassa mokkhara mottimaggassa siharabhuo samvara-varapayavo. Charimam samvaradaram. Jattha na kappai gamagara nagara kheda kabbada madamba donamuha pattanasamagayam cha kimchi appam va bahum va anum va thulam va tasa thavarakaya davvajayam manasa vi parighettum. Na hiranna suvanna khetta vatthum, na dasi dasa bhayaka pesa haya gaya gavelagam va, na jana jugga sayanasanaim, na chhattakam na kumdiyana panaha na pehuna viyana taliyamtaka. Na yavi aya tauya tamba sisaka kamsa rayata jataruva mani muttadharapudaka samkha damtamani simga sela kaya vaira chela chamma pattaim maharihaim parassa ajjhovavayalobhajananaim pariyaddhium gunavao. Na yavi puppha phala kamda muladiyaim, sanasattarasaim savvaghannaim tihim vi jogehim parighettum osahabhesajjabhoyanatthayae samjaenam. Kim karanam? – Aparimitananadamsanadharehim sila guna vinaya tava samjamanayakehim titthayarehim savvajaga jiva vachchhalehim tiloyamahiehim jinava-rimdehim esa joni jaganam dittha na kappate jonisamuchchhedotti, tena vajjamti samanasiha. Jampi ya odana kummasa gamja tappana mamthu bhujjiya palala supa sakkuli vedhima vara saraka chunnakosaga pimda siharini vatta moyaga khira dahi sappi navanita tella guda khamda machchhamdiya madhu majja mamsa khajjaka vamjanavidhimadikam paniyam uvassae paradhare va ranne na kappati tampi sannihim kauna suvihiyanam. Jampi ya uddattha thaviya rachitaga pajjavajata pakinna paukarana pamichcham, misaka kiyakada pahudam va, danattha punnapagadam samana vanimagatthayae va kayam, pachchhakammam purekammam nitikam makkhiyam atirittam moharam cheva sayamgahamahadam mattiovalittam, achchhejjam cheva anisattham, jam tam tihisu jannesu usavesu ya amto vva bahim va hojja samanatthayae thaviyam, himsa savajja sampauttam na kappati tampi ya parighettum. Aha kerisayam punai kappati? Jam tam ekkarasapimdavayasuddham kinana hanana payana kayakariyanumoyana navakodihim suparisuddham, dasahi ya dosehim vippamukkam, uggama uppayanesanasuddham, vavagaya chuya chaiya chattadeham cha phasuyam cha vavagaya-samjogamanimgalam, vigayadhumam, chhatthana nimittam, chhakkayaparirakkhanattha hanihani phasukena bhikkhena vattiyavvam. Jampi ya samanassa suvihiyassa u rogayamke bahuppakarammi samuppanne, vatahika pittasimbha-irittakuviya tahasannivayajate, udayapatte ujjala bala viula tiula kakkhada pagadha dukkhe, asubha kaduya pharusa chamdaphalavivage mahabbhaye jiviyamtakaranam savva sarira paritavanakare na kappati tarise vi taha appano parassa va osahabhesajjam bhattapanam cha tampi sannihikayam. Jampi ya samanassa suvihiyassa tu padiggahadharissa bhavati bhayana bhamdovahi uvagaranam padiggaho payabamdhanam payakesariya payathavanam cha padalaim tinneva, rayattanam cha gochchhao, tinneva ya pachchhaka, raoharana cholapattaka muhanamtakamadiyam. Eyam pi samjamassa uvavuhanatthayae vayayava damsa masaga siya parirakkhanatthayae uvagaranam ragadosarahiyam parihariyavvam samjaena nichcham, padilehana papphodana pamajjanae aho ya rao ya appamattena hoi satatam nikkhiviyavvam cha ginhiyavvam cha bhayana bhamdovahi uvagaranam. Evam se samjate vimutte nissamge nippariggaharui nimmame ninneha bamdhane savvapavavirate vasichamdana samanakappe sama tina mani mutta letthu kamchana same same ya manavamananae samiyarae samita-ragadose, samie samitisu, sammaditthi, same ya je savvapana-bhutesu, se hu samane, suyadharate ujjue samjate susahu, saranam savvabhuyanam, savvajagavachchhale sachchabhasake ya, samsaramte thite ya, samsara-samuchchhinne satatam marananuparae, parage ya savvesim samsayanam, pavayanamayahim atthahim atthakammagamthivimoyake, atthamaya-mahane sasamaya-kusale ya bhavati suha dukkha nivvisese, abbhimtara bahirammi saya tavovahanammi ya sutthujjutte, khamte damta ya hiyanirate, iriyasamite bhasasamite esanasamite ayana bhamda matta nikkhevana samite uchchara pasavana khela simdhana jalla paritthavaniyasamite managutte vaigutte kayagutte guttimdie guttabambhayari chai lajju dhanne tavassi khamtikhame jitimdie sodhie aniyane abahillesse amame akimchane chhinnagamthe niruvaleve, Suvimala varakamsabhayanam va mukkatoe, samkhe viva niramgane vigaya raga dosa mohe, Kummo va imdiesu gutte, jachchakamchana va jayaruve, Pukkharapattam va niruvaleve, chamdo iva somabhavayae, Suro vva dittatee, achale jaha mamdare girivare, Akkhobhe sagaro vva thimie, pudhaviva savvaphasasahe, Tavasavi ya bhasarasichhanne vva jatatee, jaliyahuyasano viva teyasa jalamte, Gosisachamdanam piva siyale sugamdhe ya, harayo viva samiyabhave, Ugghasiya sunimmalam va ayamsamamdalatalam pagadabhavena suddhabhave, Somdire kumjare vva, vasabhe vva jayathame, Sihe va jaha migahive hoti duppadharise, sarayasalilam va suddhahiyae, Bharamde cheva appamatte, khaggivisanam va egajate, Khanum cheva uddhakae, sunnagare vva appadikamme, Sunnagaravanassamto nivayasaranappadivajjhanamiva nippakampe, Jaha khuro cheva egadhare, jaha ahi cheva egaditthi, Agasam cheva niralambe, vihage viva savvao vippamukke, Kaya paranilaye jaha cheva urae, apadibaddhe anilo vva, Jivo vva appadihayagati, Game game egarayam, nagare nagare ya pamcharayam duijjamte ya, jitimdie jitaparisahe nibbhae viu sachchittachittamisakehim davvehim virayam gate, samchayato virae, mutte lahuke niravakamkhe jiviyamarana-savippamukke, nissamdhi nivvanam charittam dhire kaena phasayamte, satatam ajjhappajjhanajutte nihue ege charejja dhammam. Imam cha pariggahaveramana parirakkhanatthayae pavayanam bhagavaya sukahiyam attahiyam pechchabhavikam agamesibhaddam suddham neyauyam akudilam anuttaram savvadukkhapavana viosamanam. Tassa ima pamchabhavanao charimassa vayassa homti pariggahaveramana rakkhanatthayae. Padhamam–soimdiena sochcha saddaim manunnabhaddagaim, kim te? – Varamuraya muimga panava daddura kachchhabhi vina vipamchi vallayi baddhisaka sughosa namdi susaraparivadini vamsa tunaka pavvaka tamti tala tala tudiyanigghosa giya vaiyaim, nadanattaka jalla malla mutthika velambaka kahaka pavaka lasaga aikkhaka lamkha mamkha tunailla tumba-viniya talayara pakaranani ya, bahuni mahurasara gita sussaraim, kamchi mehala kalava pataraka paheraka payajalaga ghamtiya khimkhini rayanorujalaya chhuddiya neura chalanamaliya kanaganiyala jalaga bhusanasaddani, lilachamkammamananudiriyaim tarunijanahasiya bhaniya balaribhita mamjulaim, gunavayanani ya bahuni mahurajanabhasiyaim, annesu ya evamadiesu saddesu manunnabhaddaesu na tesu samanena sajjiyavvam na rajjiyavvam na gijjhiyavvam na mujjhiyavvam na vinigghayam avajjiyavvam na lubhiyavvam na tusiyavvam na hasiyavvam na saim na maim cha tattha kujja. Punaravi soimdiena sochcha saddaim amanunna pavakaim, kim te? – Akkosa pharusa khimsana avamanana tajjana nibbhamchhana dittavayana tasana ukkujiya runna radiya kamdiya nigghuttharasiya kalunavilaviyaim, annesu ya evamadiesu saddesu amanunnapavaesu na tesu samanena rusiyavvam na hiliyavvam na nimdiyavvam na khimsiyavvam na chhimdiyavvam na bhimdiyavvam na vaheyavvam na dugumchhavattiya na labbha uppaeum. Evam sotimdiyabhavanabhavito bhavati amtarappa, manunnamanunna subbhi dubbhi ragadosa panihiyappa sahu mana vayana kayagutte samvude panihitimdie charejja dhammam. Bitiyam–chakkhuimdiena pasiya ruvani manunnaim bhaddakaim, sachittachitta misakaim–katthe potthe ya chittakamme leppakamme sele ya damtakamme ya, pamchahim vannehim anegasamthana samthiyaim, gamthima vedhima purima samghatimani ya mallaim bahuvihani ya ahiyam nayana manasuhakaraim, vanasamde pavvate ya gamagaranagarani ya khuddiya pukkharani vavi dihiya gumjaliya sarasarapamtiya sagara bilapamtiya khatiya namdi sara talaga vappini phulluppala pauma parimamdiyabhirame, anega saunagana mihunavicharie, varamamdava vivihabhavana torana chetiya devakula sabhappavavasaha sukayasayanasana siya raha sagada jana jugga samdana naranarigane ya somapadiruvadarisanijje, alamkiyavibhusie, puvvakayatavappabhavasohagga -sampautte, nada nattaga jalla malla mutthiya velambaga kahaka pavaga lasaga aikkhaga lamkha mamkha tunailla tumbaviniya talayara pakaranani ya bahuni sukaranani, annesu ya evamadiesu ruvesu manunnabhaddaesu na tesu samanena sajjiyavvam narajjiyavvam na gijjhiyavvam na mujjhiyavvam na vinigghayam avajjiyavvam na lubhiyavvam na tusiyavvam na hasiyavvam na saim cha maim cha tattha kujja. Punaravi chakkhimdiena pasiya ruvaim amanunna pavakaim, kim te? – Gamdi kodhika kuni udari kachchhulla pailla kujja pamgula vamana amdhillaga egachakkhu-vinihaya sappisallaga bahirogapiliyam, vigayani ya mayakakalevarani, sakiminakuhiyam cha davvarasim, annesu ya evamadiesu amanunnapavatesu na tesu samanena rusiyavvam na hiliyavvam na nimdiyavvam na khimsiyavvam na chhimdiyavvam na bhimdiyavvam na vaheyavvam na dugumchhavattiya va labbha uppateum. Evam chakkhimdiyabhavanabhavito bhavati amtarappa, manunnamanunnasubbhi dubbhi ragadosa panihiyappa sahu mana vayana kayagutte samvude panihitimdie charejja dhammam. Tatiyam–ghanimdiena agghaiya gamdhatim manunnabhaddagaim, kim te? – Jalaya thalaya sarasapupphaphalapanabhoyana kottha tagara patta choya damanaka maruya elarasa pikkamamsi gosisa sarasachamdana kappura lavamga agaru kumkuma kakkola usira seyachamdana sugamdha-saramgajuttivaradhuvavase uuya pimdima niharima gamdhiesu, annesu ya evamadiesu gamdhesu manunna bhaddaesu na tesu samanena sajjayavvam na rajjiyavvam na gijjhiyavvam na mujjhiyavvam na vinigghayam avajjiyavvam na lubhiyavvam na tusiyavvam na hasiyavvam na satim cha maim cha tattha kujja. Punaravi ghanimdiena agghaiya gamdhani amanunna pavakaim, kim te? – Ahimada assamada hatthimadagomada viga sunaga siyala manuya majjara siha diviya mayakuhiya-vinatthakivina bahudurabhigamdhesu, annesu ya evamadiesu gamdhesu amanunnapavaesu na tesu samanena rusiyavvam na hiliyavvam na nimdiyavvam na khimsiyavvam na chhimdiyavvam na bhimdiyavvam na vaheyavvam na dugumchhavattiya va labbha uppaeum. Evam ghanimdiyabhavanabhavito bhavati amtarappa, manunnamanunna subbhi dubbhi ragadosa panihiyappa sahu mana vayana kayagutte samvude panihiemdie charejja dhammam. Chauttham–jibbhimdiena saiya rasani u manunnabhaddakaim, kim te? – Uggahima vivihapana bhoyana gulakaya khamdakaya tellaghayakaya bhakkhesu bahuvihesu lavanarasa-samjuttesu mahu mamsa bahuppagaramajjiyanitthanaga daliyamba sehamba duddha dahi saraya majja varavaruni sihu kavisayanaka sakattharasa bahuppagaresu bhoyanesu ya nnanena sajjiyavvam na rajjiyavvam na gijjhiyavvam na mujjhiyavvam na vinigghayam avajjiyavvam na lubhiyavvam na tusiyavvam na hasiyavvam na saim cha maim cha tattha kujja. Punaravi jibbhimdiena sayiya rasatim amanunnapavagaim, kim te? – Arasa virasa siya lukkha nijjappa pana bhoyanaim dosina vavanna kuhiya puiya amanunna vinattha pasuya bahudubbhigamdhiyaim titta kaduya kasaya ambila rasa limdanirasaim, annesu ya evamaiesu rasesu amanunna pavaesu na tesu samanena rusiyavvam na hiliyavvam na nimdiyavvam na khimsiyavvam na chhimdiyavvam na bhimdiyavvam na vaheyavvam na dugumchhavattiya va labbha uppaeum. Evam jibbhimdiyabhavanabhavito bhavati amtarappa, manunnamanunnasubbhi dubbhi ragadosa panihiyappa sahu mana vayana kaya-gutte samvude panihitimdie charejja dhammam. Pamchamagam–phasimdiena phasiya phasaim manunnabhaddakaim, kim te? – Dagamamdava hara seyachamdana siyalavimalajala vivihakusumasatthara osira muttiya munala dosina pehunaukkhevaga taliyamta biyanaga janiyasuhasiyale ya pavane gimhakale, suhaphasani ya bahuni sayanani asanani ya, pauranagune ya sisirakale amgara-patavana ya ayava niddha mauya siya usina lahuya ya je udusuhaphasa amgasuha nivvuikara te, annesu ya evamadiesu phasesu manunna bhaddaesu na tesu samanena sajjiyavvam na rajjiyavvam na gijjhiyavvam na mujjhiyavvam na vinigghayam avajjiyavvam na lubhiyavvam na ajjho-vavajjiyavvam na tusiyavvam na hasiyavvam na satim cha matim cha tattha kujja. Punaravi phasimdiena phasiyam phasatim amanunnapavakaim, kim te? – Anegabamdha vaha talanamkana atibhararohanae, amgabhamjana suinakhappavesa gaya pachchhanana lakkharasa kharatella kalakalatau sisaka kalalohasimchana hadibamdhana rajju nigala samkala hatthamduya kumbhipaka dahana sihapuchchhana ubbamdhana sulabheya gayachalanamalana karacharanakannanasotthasisachheyana jibbhamchhana vasananayanahiyayamta damtabhamjana jottalayakasappahara padapanhijanupattharanivaya pilana kavikachchhuagani vichchhuyadakka vayatavadamsamasakanivate,dutthanisejja dunisihiya kakkhada guru siya usina lukkhesu bahuvihesu, annesu ya evamaiesu phasesu amanunnapavakesu na tesu samanena rusiyavvam na hiliyavvam na nimdiyavvam na garahiyavvam na khimsiyavvam na chhimdiyavvam na bhimdiyavvam na vaheyavvam na dugumchhavattiyam cha labbha uppaeum. Evam phasimdiyabhavanabhavito bhavati amtarappa, manunnamanunnasubbhi dubbhi ragadosa panihi-yappa sahu mana vayana kayagutte samvude panihitimdie charejja dhammam. Evaminam samvarassa daram sammam samvariyam hoi suppanihiyam imehim pamchahivi karanehim mana vayana kaya parirakkhiehim. Nichcham amaranamtam cha esa jogo neyavvo dhitimaya matimaya anavaso akaluso achchhiddo aparissavi asamkilittho suddho savvajinamanunnato. Evam pamchamam samvaradaram phasiyam paliyam sohiyam tiriyam kittiyam arahiyamanae anupaliyam bhavati. Evam nayamunina bhagavaya pannaviyam paruviyam pasiddham siddham siddhavarasasanaminam aghaviyam sudesiyam pasattham–pamchamam samvaradaram samattam.
Sutra Meaning Transliteration : Je te viravarana vachanathi parigraha viratina vistara vade a samvara vriksha arthata aparigraha namanum amtima samvara dvara ghana prakaranum chhe. Samyag darshana tenum vishuddha mula chhe. Dhriti kamda chhe, vinaya vedika chhe, trana lokamam phelayela vipula yasha saghana, mahan, sunirmita skamdha chhe. Pamcha mahavrata vishala shakha chhe. Bhavana rupa tvacha chhe. Dhyana – shubha yoga – jnyana te uttama pallava amkurane dharana karanara chhe. Bahuguna pushpothi samriddha chhe. Shila sugamdha, anashravaphala, moksha uttama bija sara chhe. Meru girina shikharani chulikani jema mokshana uttama muktimargana shikharabhuta chhe. Evum a chhellum samvaradvara chhe. Gama, akara, nagara, kheda, karbata, madamba, dronamukha, pattana, ashramamam rahela koipana padartha, te alpa hoya ke bahu hoya, nanohoya kemoto hoya, trasa hoya ke sthavarakaya hoya, te dravya samuhane, manathi pana grahana karavo na kalpe. Chamdi, sonum, kshetra, vastu, dasi, dasa, bhritaka, preshaka, hathi, ghoda, balada, yana, yugya, shayana, chhatra, kumdika, upanaha, morapimchhi, vimjhano, talavrimta, lodhum, ramga, sisum, kamsu, chamdi, sonu, mani – motino adhara sipa samputa, uttama damta, shimgada, shaila, kacha, uttama vastra, charmapatra amanum kamipana levum na kalpe. A badha mulyavana padartha bijana manamam grahana karavani tivra akamksha utpanna kare chhe, tene sambhalava ane vadharavani ichchha utpanna kare chhe. A rite pushpa, phala, kamda, mula adi tatha sana jemam sattaramum chhe, eva samasta dhanyone pana parigraha tyagi sadhu aushadha, bheshaja ke bhojanane mate trividha yogathi grahana na kare. Sha mate grahana na kare\? Anamta jnyana – darshanana dharaka, shila – guna – vinaya – tapa – samyamana nayaka, sarva jagata jiva vatsala, triloka – pujya, tirthamkara, jinavarendrae potana kevalajnyanathi joyela chhe ke a trasa jivoni yoni chhe, teno vichchheda karavo yogya nathi. Tethi uttama shramana tenum varjana kare. Je pana odana, kulmasha, gamja, tarpana, mamthu, churna, bhumjeli dhani, palala, dala, tilapapadi, veshtima, varasaraka, churna kosha, gola, shikharini, vada, ladu, dudha, dahim, makhana, tela, khaja, khamda, mishri, madhu, madya, mamsa, aneka prakarana shaka, chhasha adi vastuono upashrayamam, koina gharamam ke atavimam suvihita(parigraha tyagi), shobhana acharavala sadhune samchaya na kalpe. Je ahara auddeshika, sthapita, rachita, paryavajata, prakirna, pradushkarana, pramitya, mishrajata, kritakrita, prabhrita dosha valo hoya, je ahara, dana ke punya mate banavela hoya, je ahara, shramana ke bhikshuka mate taiyara karayo hoya, pashchat karma, purahkarma, nityakarma doshathi dushita hoya, mrakshita, atirikta maukhara, svayamgraha ke ahrita, mritikaupalipta, achchhedya, anisrishta hoya athava tithi – yajnya – utsavamam upashrayani amdara ke bahara rakhela hoya, himsa – savadya doshayukta hoya, evo ahara sadhune levo na kalpe. To pachhi kevo ahara sadhune levo kalpe\? Je ahara agiyara pimdapatathi shuddha hoya, je kharidela, hanana, pachana vade krita – karita – anumodita na hoya, nava kotithi parishuddha hoya, dasha doshathi mukta, udgama – utpadana – eshanathi shuddha, chyuta – chyavita – tyakta deha hoya, tethi prasuka hoya, samyojana – imgala – dhumadosha rahita hoya, chha kayani raksha mate svikrita hoya, eva prasuka aharathi pratidina nirvaha karavo joie. Suvihita shramanane jo aneka prakare jvara adi roga – atamka(vyadhi) utpanna thaya hoya, vata – pitta – kaphano atishaya prakopa thaya ke sannipata thaya, te karane ujjavala, prabala, vipula, karkasha, pragadha duhkha utpanna thaya, ashubha – katuka – kathora hoya, daruna phala vipaki hoya, mahabhayakari hoya, jivanano amta karanara ane samagra shariramam paritapa utpadaka hoya, to evi duhkhotpadaka sthitimam pota mate ke bija sadhu mate aushadha, bhaishaja, ahara – panino samchaya karine rakhavo na kalpe. Patradhari suvihita sadhuni pase je patra, bhamda, upadhi, upakarana hoya chhe, jeva ke – patra, patra bamdhana, patra kesarika, patra sthapanika, patala, rajastrana, guchchha, trana prachchhada, rajoharana, cholapattaka, mukhanamtaka, a badha samyamani vriddhine mate hoya chhe. Tatha vata, atapa, dhupa, damsa, machchhara, shitathi rakshana mate chhe. A badha upakarano raga – dvesha rahita thai sadhue dharana karava joie. Roja tenum padilehana, prasphotana, pramarjana karavum joie. Divasa ane ratrina satata apramatta rahi bhajana, bhamda, upadhi ane upakaranane leva ane mukava joie. Ava achara palanathi te sadhu samyata, vimukta, nissamga, nishparigraha ruchi, nirmamatva, nisneha bamdhana, sarve papathi virata, vasi – chamdana samana kalpavalo hoya chhe. Te trina – mani – moti – matina dhephamam samana drishtivalo, mana – apamanamam samata dharana karanara, paparupi rajane upashamta karanara, ragadveshane shamta karanara, samitimam samita, samyakdrishti, sarve prana ane bhutomam samana chhe te ja sadhu chhe. Te sadhu shrutadharaka, udyukta, samyata, sarve prani mate sharanabhuta, sarva jagat vatsala, satyabhashaka, samsaramta sthita, samsara samuchchhedaka, satata maranadino paragami, sarve samshayono paragami hoya chhe, atha pravachana mata dvara atha karma gramthino vimochaka hoya chhe, atha madanum mathana karanara, svasiddhamtamam kushala, sukha – duhkhamam nirvishesha, abhyamtara ane bahya tapa – upadhanamam sada sushthu udyata, kshamta, damta, hitamam nirata hoya chhe. Irya – bhasha – eshana – adana bhamda matra nikshepana – uchchara prasravana khela simdhana jalla parishthapanika e pamche samitimam samita, mana – vachana – kayagupta, guptendriya, gupta brahmachari, tyagi, rajju, dhanya, tapasvi, kshamtikshama, jitendriya, shodhita, anidana, abahirleshya, amamatva, akimchana, chhinnagramtha, nirupalepa hoya chhe. Tatha. – (shramana nirgramthona anagarapanane samajavava shastrakarashri vishishta upamao batave chhe – ) 1.Suvimalavara kamsya bhajana, muktatoya, 2.Shamkhani jema niramjana (arthata) vigata raga – dvesha – moha, 3.Kachabavat indriyomam gupta, 4.Jatya kamchanavat jatarupa, 5.Kamalapatra vat nirupalepa, 6.Chamdravat saumya, 7.Suryavat dipta teja, 8.Meru girivat achala, 9.Sagarani jema akshobha ane sthira, 10.Prithvivat sarve sparsha sahana karanara, 11.Tapa – tejathi bhasmarashi chhadita agni jeva, 12.Prajvalita agni jeva dipta. 13.Goshirsha chamdana samana shitala ane sugamdhi, 14.Draha samana shamita bhavavala, 15.Sari rite ghasine chamakavela nirmala darpanatala samana svachchha, pragata ane shuddha bhavavala, 16.Hathini jema shuravira, 17.Vrishabhavat bharavahaka, 18.Simha samana parishahadithi ajeya, 19.Sharatkalina jala samana svachchha hridayavalo, 20.Bharamdapakshi samana apramatta, 21.Gemdana shimgada samana ekalo, 22.Sthanuni jema urdhvakaya, 23.Shunyagrihani jema apratikarma, 24.Vayurahita gharamam sthita pradipa samana, 25.Chharani jema eka dharavalo, 26.Sarpani jema eka drishtivala, 27. Akashavat niralambana, 28.Pakshini jema sarvatha vipramukta, 29.Sarpani jema bija dvara nirmita sthanamam rahenara, 30.Vayu samana apratibaddha, 31.Jivani maphaka apratihata gativalo hoya chhe. Muni game game eka ratri, nagare – nagare pamcha ratri vicharata rahe chhe. Te jitendriya, jitaparishaha, nirbhaya, vidvana, sachitta – achitta – mishra dravyomam viragi hoya chhe, vastu samchayathi virata, mukta, laghuka(trana prakarana gauravathi rahita), niravakamksha, jivita – maranashathi mukta, nissamdhi, nirvarna charitra, dhira, kayathi sparshato, satata adhyatma – dhyanayukta, nihuta, ekaki thai dharma achare. A parigraha viramanana parirakshanarthe bhagavamte a pravachana sari rite kahela chhe, te atma hitakara chhe, agami bhavomam shubha phaladayi chhe, bhavimam kalyanakara chhe. Te shuddha nyayayukta, akutila, sarvotkrishta, samasta duhkho tatha papone sarvatha shamta karanara chhe. Te chhella vrata parigraha viramanana parirakshanarthe a pamcha bhavanao kahi chhe – 1.Paheli bhavana – shrotrendriyathi manojnya hovathi bhadra shabdone sambhaline sadhu raga na kare. Te shabda kaya chhe? Uttama muraja, mridamga, pranava, dardura, kachchhabhi, vina, vipamchi, vallaki, vaddisaka, sughosha ghamta, namdi, susara parivadini, vamsha, tunaka, parvaka, tamtri, tala, tala a badha vadyono nada, nata, nartaka, jalla, malla, maushtika, vidushaka, kathaka, plavaka, rasaka adi dvara karata vividha dhvanithi yukta suravara gito sambhaline temam raga na kare. Tatha kamdora, mekhala, kalapaka, prataraka, praheraka, pada – jalaka, ghamtika, khimkhini, ratnorujalaka, kshudrika, nepura, charanamalika, kanaka nigada, jalaka a badhano dhvani sambhaline tatha lilapurvaka chalati strini chalathi utpanna ane taruni ramanina hasya – bola – gholanayukta madhura svarane sambhaline tatha snehijana bhashita prashamsa vachanane, temaja ava prakarana manojnya, shobhana vachano sambhaline sadhu temam asakta na thaya – temam sajjita, rajjita, gridhita, mumjhita na thaya. Vinighata na kare, avarjita na thaya, lobhaya nahim, tushta na thaya, hasya na kare, eva shabdonum smarana ke chimtana na kare. A sivayana shrotrendriyane amanojnya ane papaka vachana sambhali dvesha na kare. Te shabdo kaya chhe\? Akrosha, kathora, nimda, apamana, tarjana, nirbhartsana, dipta, trasajanaka, aspashta, uchcha, rudana, ratita, kramdana, nirghrishta, rasita, vilapana shabdo, a badha shabdomam tatha ava prakarana anya amanojnya ane papaka shabdomam sadhue rosha na karavo joie. Teni hilana – nimda – khimsa – chhedana – bhedana – vadha karavo na joie. Potana ke bijana hridayamam jugupsa utpanna na karavi. Ava prakarani shrotrendriyani bhavanathi bhavita amtahkaranavala sadhu manojnya – amanojnyarupa shubhashubha shabdomam raga – dveshana samvaravala, mana – vachana – kayathi gupta, samvarayukta ane guptendriya thaine dharmanum acharana kare. 2.Biji bhavana – chakshurindriyathi manojnya ane bhadra, sachitta – achitta – mishra dravyana rupone joine raga na kare. Te rupa – kashtha, vastra, chitrakarma, lepyakarma, pashaya, damtakarma hoya. Pamchavarna ane vividha akaravala hoya. Gramthima – veshtima – purima – samghatima mala adini jema banavela hoya, te nayana ane manane anamda pradayaka hoya to pana temam raga na kare.. E rite vanakhamda, parvata, gama, akara, nagara, vikasita nilakamala ane kamalothi sushobhita ane manohara, jemam aneka hamsa, sarasa adi pakshiona yugala vicharata hoya teva sarovara, gola vava, chorasa vava, dirghika, nahera, sarovara shreni, sagara, bilapamkti, lodha adini khanomam khodela khadani pamkti, khai, nadi, sara, talava, panini kyari. Tatha uttama mamdapa, vividha prakarana bhavana, torana, chaitya, devakula, sabha, panini paraba, ashrama, sunirmita shayana, asana, shibika, ratha, gadi, yana, yugya, syamdana, nara – nariono samuha a badhi vastu saumya, prasadiya, darshaniya hoya, abhushanothi alamkrita ane sumdara vastrothi vibhushita hoya purvakrit tapana prabhavathi saubhagya prapta hoya tene joine tatha nata, nartaka, jalla, malla, maushtika, vidushaka, kathaka, plavaka, rasaka, chitrapata laine bhiksha mamganara, vamsa upara khela karanara, ityadi joine ke ava prakarana anya manojnya ane shobhana rupomam sadhu asakta na thaya, anurakta na thaya yavat tenum smarana ke chimtana na kare. A sivaya chakshurindriyana amanojnya ane papaka rupone joine dvesha na kare. Te amanojnya rupa kaya chhe\? Vata, pitta, kapha, sannipatathi thanara gamdarogi, kushthi, kuni, jalodari, khujalivala, shlipada rogi, lamgada, vamana, janmamdha, kana, vinihatachakshu, pishachagrasta, vishishta chitta pidarupa vyadhi ke rogathi pidita tatha vikrita mritaka kalevaro, khadabadata kidathi yukta sadela – galela dravyarashine joine athava a sivayana bija prakarana amanojnya ane papaka rupone joine shramane te rupo pratye rushta na thavum joie yavat hilanadi na karava, manamam jugupsa na karavi. A pramane chakshurindriya samvara bhavanathi bhavita amtahkaranavala thaine muni yavat dharmacharana kare. 3.Triji bhavana – ghranendriyathi manojnya ane shobhana gamdha sumghine ragadi na karava. Te sugamdha kevi chhe\? Jalaja – sthalaja sarasa pushpa, phala, pana, bhojana, utpalakushtha, tagara, tamalapatra, choya, damanaka, maruo, elarasa, jatamamsi, sarasa goshirsha chamdana, kapura, lavimga, agara, kamku, kakkola, ushira, chamdana, shrikhamda adi dravyona samyogathi banela shreshtha dhupani sugamdha sumghine, tatha bhinna – bhinna rituka kalochita sugamdhi, dura – dura phelanari sugamdhayukta dravyomam ane avi manohara, nasikane priya sugamdhana vishayamam muni asakta na thaya yavat anuragadi na kare, tenum smarana ke chimtana na kare. Ghranendriyane amanojnya ane ashobhana gamdhone sumghine dvesha na kare, te durgamdha kevi chhe\? Marela, sarpa, ghoda, hathi, gaya, rimchha, kutara, manushya, biladi, shrigala, simha, chitta adina mritaka, sadela – galela kalevaro, jemam kida khadabadata hoya, dura sudhi durgamdha phelavati gamdhamam tatha ava prakarani biji pana amanojnya ane ashobhana durgamdhona vishayamam sadhu dvesha na kare yavat indrayone vasha karine dharmacharana kare. Chothi bhavana – rasanendriya vade manojnya, shobhana rasonum asvadana karine temam raga na kare. Te rasa kaya chhe\? Ghi, telamam dubavi pakavela khaja, vividha prakarana panaka, tela ke ghithi banela malapuva adi vastuomam je aneka prakarana namakina adi rasothi yukta hoya, madhu – mamsa, ghana prakarani majjika, ghano vyaya karine banavela khati dala, saindhamla, dudha, dahim, saraka, madya, uttama varuni, sidhu, pishayana, adhara prakarana shakavala eva aneka prakarana manojnya varna – gamdha – rasa – sparshathi yukta aneka dravyothi nirmita bhojanamam tatha ava prakarana anya manojnya ane shobhana rasomam sadhue asakta na thavum joie yavat tenum smarana ke chimtana na karavum joie. A sivaya jihva – indriyathi amanojnya, ashobhana rasono asvada karine dvesha na karavo. Te amanojnya rasa kaya chhe\? Arasa, virasa, thamda, ruksha, nirvahane ayogya bhojana – panine tatha paryushita, vyapanna, sadela, amanojnya athava atyamta vikrita hovathi jemamthi durgamdha nikali rahi chhe eva tikta, katu, kasayi, khata, shevala rahita juna pani samana ane nirasa padarthomam tatha ava prakarana anya amanojnya, ashubha rasomam sadhue dvesha na karavo joie yavat samyata – indriya thaine dharmacharana karavum joie. Pamchami bhavana – sparshanendriyathi manojnya ane shobhana sparsha karine raga na karavo. Te manojnya sparsha kaya chhe\? Jalamamdapa, hara, shveta chamdana, shitala nirmala jala, vividha pushponi shayya, khasakhasa, moti, padmanala, chamdrani chamdani, morapimchha, talavrimta, vimjhanathi karayela sukhada shitala pavanamam, grishma kalamam sukhada sparshavali aneka prakarani shayya ane asanomam, shitakalamam avarana gunavala, amgarathi sharirane tapavavum, dhupa, snigdha padartha, komala ane shitala, garama ane halaka, ritu anurupa sukhada sparshavala hoya, sharirane sukha ane manane anamdadayi hoya eva badha sparshomam tatha ava prakarana anya manojnya ane shobhana sparshomam shramane asakta na thavum, anurakta – griddha – mugdha – svaparahita vighataka – lubdha – tallina chitta na thavum joie, temam samtushta na thavum, harshita na thavum, tenum smarana ke chimtana na karavum joie. A sivaya sparshanendriyathi amanojnya, papaka sparshone sparshine dvesha na karavo. Te sparsha kaya chhe\? Vadha, bamdhana, tadana, amkana, adhika bhara, amgabhamga thaya ke karaya, shariramam soya ghusadaya, amgani hinata thaya, lakhano rasa, lavana, tela, ukalatu shishum ke krishnavarni lodhathi sharirane simchaya, kashthana kholamam namkhe, doradanum nigada bamdhana bamdhe, hathakadi paherave, kumbhimam pakave, agnithi bale, shepha trotana, limgachheda, bamdhine latakavava, shulie chadavava, hathina page kachadava, hatha – paga – kana – naka – damta – amtane khemchi kadhava, gadamam jode, lata ke chabukano prahara karavo, edi, ghumtana ke pashanano amga para aghata thavo, yamtramam pilava, atyamta khujali thala, karemcha sparsha, agni sparsha, vimchhino damkha, vayu – dhupa – damsa – machchharano sparsha thavo, kashtajanaka asana, svadhyaya bhumimam karkasha – bhare – shita – ushna – ruksha adi aneka prakarana sparshomam ane ava bija amanojnya sparshomam sadhu rushta na thaya, teni hilana – nimda – garha – khimsana na kare. Ashubha sparshavala dravyonum chhedana – bhedana na kare, sva – paranum hanana na kare, sva – paramam dhrina vritti utpanna na kare. A rite sparshanendriya samvarani bhavanathi bhavita amtaratma, manojnya – amanojnya, anukula – pratikula sparshoni prapti thata raga – dvesha vrittinum samvarana karanara sadhu mana – vachana – kayathi gupta thai, samvrittendriya thai dharmacharana karE.A rite pamchamum samvaradvara samyak prakare mana, vachana, kayathi parirakshita pamcha bhavanathi samvritta karaya to surakshita thaya chhe. Dhairyavan ane viveki sadhu a yoga jivana paryamta niramtara pale. A anasrava, nirmala, nishchhidra, tethi aparisravi, asamklishta, shuddha ane samasta tirthamkaro vade anujnyata chhe. A pramane pamchamum samvaradvara kaya vade sprishta, palita, niratichara, shuddha karayela, para pahomchadela, vachana dvara kirtita, anupalita, ajnya vade aradhita thaya chhe. Jnyata muni bhagavamte avum pratipadita karela chhe, yukti vade samajavela chhe. A prasiddha, siddha ane bhavastha siddhonum uttama shasana – pravachana kahyum chhe, samyak prakare upadishta chhe, tema hum kahum chhum.