Sutra Navigation: Gyatadharmakatha ( ધર્મકથાંગ સૂત્ર )

Search Details

Mool File Details

Anuvad File Details

Sr No : 1104845
Scripture Name( English ): Gyatadharmakatha Translated Scripture Name : ધર્મકથાંગ સૂત્ર
Mool Language : Ardha-Magadhi Translated Language : Gujarati
Chapter :

श्रुतस्कंध-१

अध्ययन-१३ मंडुक

 Translated Chapter :

શ્રુતસ્કંધ-૧

અધ્યયન-૧૩ મંડુક
Section : Translated Section :
Sutra Number : 145 Category : Ang-06
Gatha or Sutra : Sutra Sutra Anuyog :
Author : Deepratnasagar Original Author : Gandhar
 
Century : Sect : Svetambara1
Source :
 
Mool Sutra : [सूत्र] जइ णं भंते! समणेणं भगवया महावीरेणं बारसमस्स नायज्झयणस्स अयमट्ठे पन्नत्ते, तेरसमस्स णं भंते! नायज्झयणस्स के अट्ठे पन्नत्ते? एवं खलु जंबू! तेणं कालेणं तेणं समएणं रायगिहे नयरे। गुणसिलए चेइए। समोसरणं। परिसा निग्गया। तेणं कालेणं तेणं समएणं सोहम्मे कप्पे दद्दुरवडिंसए विमाणे सभाए सुहम्माए दद्दुरंसि सीहासनंसि दद्दुरे देवे चउहिं सामाणियसाहस्सीहिं चउहिं अग्गमहिसीहिं सपरिसाहिं एवं जहा सूरियाभे जाव दिव्वाइं भोगभोगाइं भुंजमाणे विहरइ। इमं च णं केवलकप्पं जंबुद्दीवं दीवं विउलेणं ओहिणा आभोएमाणे जाव नट्टविहिं उवदंसित्ता पडिगए, जहा–सूरियाभे। भंतेति! भगवं गोयमे समणं भगवं महावीरं वंदइ नमंसइ, वंदित्ता नमंसित्ता एवं वयासी–अहो णं भंते! दद्दुरे देवे महिड्ढिए महज्जुईए महब्बले महायसे महासोक्खे महाणुभागे। दद्दुरस्स णं भंते! देवस्स वा दिव्वा देविड्ढी दिव्वा देवज्जुती दिव्वे देवाणुभावे कहिं गए? कहिं अनुपविट्ठे? गोयमा! सरीरं गए सरीरं अनुपविट्ठे कूडागारदिट्ठंतो। दद्दुरेणं भंते! देवेणं सा दिव्वा देविड्ढी दिव्वा देवज्जुती दिव्वे देवाणुभावे किण्णा लद्धे? किण्णा पत्ते? किण्णा अभिसमन्नागए? एवं खलु गोयमा! इहेव जंबुद्दीवे दीवे भारहे वासे रायगिहे नयरे। गुणसिलए चेइए। सेणिए राया। तत्थ णं रायगिहे नंदे नामं मणियारसेट्ठी–अड्ढे दित्ते। तेणं कालेणं तेणं समएणं अहं गोयमा! समोसढे। परिसा निग्गया। सेणिए वि निग्गए। तए णं से नंदे मणियारसेट्ठी इमीसे कहाए लद्धट्ठे समाणे पायविहारचारेणं जाव पज्जुवासइ। नंदे मणियारसेट्ठी धम्मं सोच्चा समणोवासए जाए। तए णंऽहं रायगिहाओ पडिनिक्खंते बहिया जनवयविहारेणं विहरामि। तए णं से नंदे मणियारसेट्ठी अन्नया कयाइ असाहुदंसणेण य अपज्जुवासणाए य अणणुसासणाए य असुस्सूसणाए य सम्मत्तपज्जवेहिं परिहायमाणेहिं-परिहायमाणेहिं मिच्छत्त-पज्जवेहिं परिवड्ढमाणेहिं-परिवड्ढमाणेहिं मिच्छत्तं विप्पडिवण्णे जाए यावि होत्था। तए णं नंदे मणियारसेट्ठी अन्नया कयाइ गिम्हकालसमयंसि जेट्ठामूलंसि मासंसि अट्ठमभत्तं परिगेण्हइ, परिगेण्हित्ता पोसहसालाए पोसहिए बंभचारी उमुक्कमणिसुवण्णे ववगयमालावन्नग-विलेवणे निक्खित्तसत्थमुसले एगे अबीए दब्भसंथारोवगए विहरइ। तए णं नंदस्स अट्ठमभत्तंसि परिणममाणंसि तण्हाए छुहाए य अभिभूयस्स समाणस्स इमेयारूवे अज्झत्थिए चिंतिए पत्थिए मनोगए संकप्पे समुप्पज्जित्था–धन्ना णं ते ईसरपभियओ, संपुण्णा णं ते ईसरपभियओ, कयत्था णं ते ईसरपभियओ, कयपुण्णा णं ते ईसरपभियओ, कयलक्खणा णं ते ईसरपभियओ कयविभवा णं ते ईसरपभियओ, जेसिं णं रायगिहस्स बहिया बहूओ वावीओ पोक्खरिणीओ दीहियाओ गुंजालियाओ सरपंतियाओ० सरसरपंतियाओ, जत्थ णं बहुजणो ण्हाइ य पियइ य पाणियं च संवहइ। तं सेयं खलु मम कल्लं पाउप्पभायाए रयणीए जाव उट्ठियम्मि सूरे सहस्सरस्सिम्मि दिनयरे तेयसा जलंते सेणियं रायं आपुच्छित्ता रायगिहस्स बहिया उत्तरपुरत्थिमे दिसीभागे वेब्भारपव्वयस्स अदूरसामंते वत्थुपाढग-रोइयंसि भूमिभागंसि नंदं पोक्खरिणिं खणावेत्तए त्ति कट्टु एवं संपेहेइ, संपेहेत्ता कल्लं पाउप्पभायाए रयणीए जाव उट्ठियम्मि सूरे सहस्सरस्सिम्मि दिनयरे तेयसा जलंते पोसहं पारेइ, पारेत्ता ण्हाए कयबलिकम्मे मित्त-नाइ-नियग-सयण-संबंधि-परियणेणं सद्धिं संपरिवुडे महत्थं महग्घं महरिहं रायारिहं पाहुडं गेण्हइ, गेण्हित्ता जेणेव सेणिए राया तेणेव उवागच्छइ जाव पाहुडं उवट्ठवेइ, उवट्ठवेत्ता एवं वयासी–इच्छामि णं सामी! तुब्भेहिं अब्भणुण्णाए समाणे रायगिहस्स बहिया उत्तरपुरत्थिमे दिसीभागे वेब्भारपव्वयस्स अदूरसामंते वत्थुपाडगरोइयंसि भूमिभागंसि नंदं पोक्खरिणिं खणावेत्तए। अहासुहं देवानुप्पिया! तए णं से नंदे मणियारसेट्ठी सेणिएणं रन्ना अब्भणुण्णाए समाणे हट्ठतुट्ठे रायगिहं नगरं मज्झंमज्झेणं निग्गच्छइ, निग्गच्छित्ता वत्थुपाढय-रोइयंसि भूमिभागंसि नंदं पोक्खरिणिं खणावेउं पयत्ते यावि होत्था। तए णं सा नंदा पोक्खरणी अनुपुव्वेणं खम्ममाणा-खम्ममाणा पोक्खरणी जाया यावि होत्था–चाउक्कोणा समतीरा अनुपुव्वं सुजायवप्पसीयलजला संछन्न-पत्त-भिसमुणाला बहुउप्पल-पउम-कुमुद-नलिण- सुभग-सोगंधिय- पुंडरीय-महापुंडरीय- सय-पत्त-सहस्सपत्त- पप्फुल्लकेसरोववेया परिहत्थ- भमंत- मत्तछप्पय- अनेग- सउणगण- मिहुण- वियरिय-सद्दुन्नइय-महुरसरनाइया पासाईया दरिसणिज्जा अभिरूवा पडिरूवा। तए णं से नंदे मणियारसेट्ठी नंदाए पोक्खरिणीए चउदिसिं चत्तारि वनसंडे रोवावेइ। तए णं ते वनसंडा अनुपुव्वेणं सारक्खिज्जमाणा संगोविज्जमाणा संवड्ढिज्जमाणा य वनसंडा जाया–किण्हा जाव महामेह-निउरंबभूया पत्तिया पुप्फिया-फलिया हरियग-रेरिज्जमाणा सिरीए अईव उवसोभेमाणा-उवसोभेमाणा चिट्ठंति। तए णं नंदे मणियारसेट्ठी पुरत्थिमिल्ले वनसंडे एगं महं चित्तसभं कारावेइ-अनेगखंभसय-सन्निविट्ठं पासाईयं दरिसणिज्जं अभिरूवं पडिरूवं। तत्थ णं बहूणि किण्हाणि य नीलाणि य लोहियाणि य हालिद्दाणि य सुक्किलाणि य कट्ठकम्माणि य पोत्थकम्माणि य चित्त-लेप्प-गंथिम-वेढिम-पूरिम-संघाइमाइं उवदंसिज्जमाणाइं-उवदंसिज्जमाणाइं चिट्ठंति। तत्थ णं बहूणि आसणाणि य सयणाणि य अत्थुय-पच्चत्थुयाइं चिट्ठंति। तत्थ णं बहवे नडा य नट्टा य जल्ल-मल्ल-मुट्ठिय-वेलंबग-कहग-पवग-लासग-आइक्खग-लंख-मंख-तूणइल्ल-तुंबवीणिया य दिन्नभइ-भत्त-वेयणा तालायरकम्मं करेमाणा-करेमाणा विहरंति। रायगिहविणिग्गओ एत्थ णं बहुजणो तेसु पुव्वन्नत्थेसु आसण-सयणेसु सण्णि-सण्णो य संतुयट्टो य सुयमाणो य पेच्छमाणो य साहेमाणो य सुहंसुहेणं विहरइ। तए णं नंदे मणियारसेट्ठी दाहिणिल्ले वनसंडे एगं महं महाणससालं कारावेइ–अनेगखंभसयसन्निविट्ठं जाव पडिरूवं। तत्थ णं बहवे पुरिसा दिन्नभइ-भत्त-वेयणा विउलं असन-पान-खाइम-साइमं उवक्खडेंति, बहूणं समण-माहण-अतिहि-किवण-वनीमगाणं परिभाएमाणा-परिभाएमाणा विहरंति। तए णं नंदे मणियारसेट्ठी पच्चत्थिमिल्ले वनसंडे एगं महं तिगिच्छियसालं कारावेइ–अनेगखंभसयसन्निविट्ठं जाव पडिरूवं। तत्थ णं बहवे वेज्जा य वेज्जपुत्ता य जोणुया य जाणुयपुत्ता य कुसला य कुसलपुत्ता य दिन्नभइ-भत्त-वेयणा बहूणं वाहियाण य गिलाणाण य रोगियाण य दुब्बलाण य तेइच्छकम्मं करेमाणा-करेमाणा विहरंति। अन्ने य एत्थ बहवे पुरिसा दिन्नभइ -भत्त-वेयणा तेसिं बहूणं वाहियाण य गिलाणाण य रोगियाण य दुब्बलाण य ओसह-भेसज्ज-भत्तपाणेणं पडियारकम्मं करेमाणा विहरंति। तए णं नंदे मणियारसेट्ठी उत्तरिल्ले वनसंडे एगं महं अलंकारियसभं कारावेइ–अनेगखंभसय-सन्निविट्ठं जाव पडिरूवं। तत्थ णं बहवे अलंकारियमणुस्सा दिन्नभइ-भत्त-वेयणा बहूणं समणाण य अणाहाण य गिलाणाण य रोगियाण य दुब्बलाण य अलंकारियकम्मं करेमाणा-करेमाणा विहरंति। तए णं तीए नंदाए पोक्खरिणीए बहवे सणाहा य अणाहा य पंचिया य पहिया य करोडिया य तणहारा य पत्तहारा य कट्ठहारा य–अप्पेगइया ण्हायंति अप्पेगइया पाणियं पियंति अप्पेगइया पाणियं संवहंति अप्पेगइया विसज्जियसेय-जल्ल-मल-परिस्सम-निद्द-खुप्पिवासा सुहंसुहेणं विहरंति। रायगिहवि-णिग्गओ वि यत्थ बहुजणो किं ते जलरमण-विविहमज्जण-कयलि-लयाहरय-कुसुम-सत्थरय-अनेगसउणगण-कयरिभियसंकुलेसु सुहंसुहेणं अभिरममाणो-अभिरममाणो विहरइ। तए णं नंदाए पोक्खरिणीए बहुजणो ण्हायमाणो य पियमाणो य पाणियं च संवहमाणो य अन्नमन्नं एवं वयासी –धन्ने णं देवानुप्पिया! नंदे मणियारसेट्ठी, कयत्थे णं देवानुप्पिया! नंदे मणियार-सेट्ठी, कयलक्खणे णं देवानुप्पिया! नंदे मणियारसेट्ठी, कयपुण्णे णं देवानुप्पिया! नंदे मणियारसेट्ठी, कया णं लोया! सुलद्धे मानुस्सए जम्मजीवियफले नंदस्स मणियारस्स, जस्स णं इमेयारूवा नंदा पोक्खरिणी चाउक्कीणा जाव पडिरूवा जाव रायगिहविणिग्गओ जत्थ बहुजणो आसणेसु य सयणेसु य सण्णिसण्णो य संतुयट्टो य पेच्छमाणो य साहेमाणो य सुहंसुहेणं विहरइ। तं धन्ने णं देवानुप्पिया! नंदे मणियारसेट्ठी, कयत्थे णं देवानुप्पिया! नंदे मणियारसेट्ठी, कयलक्खणे णं देवानुप्पिया! नंदे मणियारसेट्ठी, कयपुण्णे णं देवानुप्पिया! नंदे मणियारसेट्ठी, कया णं लोया! सुलद्धे मानुस्सए जम्मजीवियफले नंदस्स मणियारस्स? तए णं रायगिहे सिंघाडग-तिग-चउक्क-चच्चर-चउम्मुह-महापह-पहेसु बहुजनो अन्नमन्नस्स एवमाइक्खइ एवं भासइ एवं पन्नवेइ एवं परूवेइ धन्ने णं देवानुप्पिया! नंदे मणियारसेट्ठी सो चेव गमओ जाव सुहंसुहेणं विहरइ। तए णं से नंदे मणियारसेट्ठी बहुजनस्स अंतिए एयमट्ठं सोच्चा निसम्म हट्ठतुट्ठे धाराहत-कलंबगं विव समूसविय-रोमकूवे परं सायासोक्खमणुभवमाणे विहरइ।
Sutra Meaning : ભગવન્‌ ! જો શ્રમણ યાવત્‌ નિર્વાણ પ્રાપ્ત ભગવંત મહાવીરે બારમા જ્ઞાત અધ્યયનનો આ અર્થ કહ્યો છે, તો ભગવન્‌ ! શ્રમણ ભગવંતે તેરમા અધ્યયનનો શો અર્થ કહ્યો છે ? હે જંબૂ ! તે કાળે, તે સમયે રાજગૃહ નામે નગર હતું, ગુણશીલ ચૈત્ય હતું. ભગવંત મહાવીર પધાર્યા, પર્ષદા ધર્મોપદેશ સાંભળવા નીકળી. તે કાળે, તે સમયે સૌધર્મકલ્પમાં દર્દુરાવતંસક વિમાનમાં સુધર્માસભામાં, દર્દુરક સિંહાસને દર્દુરદેવ ૪૦૦૦ સામાનિક, ચાર અગ્રમહિષી, પર્ષદા સહિત ઈત્યાદિ રાય્પ્પસેણીય સૂત્રમાં વર્ણવ્યા મુજબ ‘સૂર્યાભદેવ’ માફક યાવત્‌ દિવ્ય ભોગ ભોગવતો વિચરતો હતો. આ સંપૂર્ણ જંબૂદ્વીપને વિપુલ અવધિજ્ઞાન વડે જોતો – જોતો યાવત્‌ ‘સૂર્યાભદેવ’ ની માફક નૃત્યવિધિ દેખાડીને પાછો ગયો. ભગવન્‌ ! એમ આમંત્રીને ભગવાન ગૌતમે, શ્રમણ ભગવંત મહાવીરને વાંદી, નમીને કહ્યું – અહો ! ભગવન્‌ ! દર્દુરદેવ મહર્દ્ધિક આદિ છે, તો ભગવન્‌ ! તે દર્દુરદેવની તે દિવ્ય દેવઋદ્ધિ આદિ ક્યાં ગઈ? ગૌતમ ! તેના શરીરમાં ગઈ, શરીરમાં પ્રવેશી. અહીં કૂટાગારનું દૃષ્ટાંત જાણવું.. ભગવન્‌ ! તે દર્દુરદેવે, તે દિવ્ય દેવર્દ્ધિ ક્યાંથી પ્રાપ્ત યાવત્‌ અભિસન્મુખ કરી ? ગૌતમ ! આ જ જંબૂદ્વીપના ભરત ક્ષેત્રમાં રાજગૃહમાં ગુણશીલ ચૈત્ય હતું. શ્રેણિક રાજા હતો. તે જ રાજગૃહમાં નંદ મણિકાર શ્રેષ્ઠી રહેતો હતો, જે ઋદ્ધિમાન્‌, તેજસ્વી આદિ હતો. તે કાળે, તે સમયે, હે ગૌતમ ! તે કાળે, તે સમયે હું ગુણશીલ ચૈત્યે આવ્યો, પર્ષદા વન્દનાર્થે નીકળી, શ્રેણિક રાજા નીકળ્યો, ત્યારે તે નંદ મણિયાર શ્રેષ્ઠીએ આ વૃત્તાંત જાણીને, સ્નાન કરી, પગે ચાલીને નીકળે છે યાવત્‌ પર્યુપાસે છે. નંદ મણિયારે ધર્મ સાંભળ્યો, શ્રાવક – વ્રત અંગીકાર કરી તે શ્રાવક થયો. ત્યારપછી હું રાજગૃહથી નીકળી બહાર જનપદમાં વિચરણ કરવા લાગ્યો. ત્યારે તે નંદ મણિકારે, અન્ય કોઈ દિવસે, સાધુના દર્શન – ઉપાસના – અનુશાસન અને જિનવચન શ્રવણના અભાવે સમ્યક્ત્વ પર્યાયો ક્રમશઃ હીન – હીન થતા, મિથ્યાત્વ પર્યાયોથી ક્રમશઃ વૃદ્ધિ પામતા – પામતા મિથ્યાત્વ પ્રતિપન્ન થઈ ગયો. ત્યારે નંદ મણિકારે કોઈ દિવસે ગ્રીષ્મકાલ સમયે, જેઠ માસમાં અઠ્ઠમ ભક્ત સ્વીકાર્યો, પછી પૌષધશાળામાં યાવત્‌ રહ્યો. ત્યારે નંદ મણિકાર અઠ્ઠમ ભક્તમાં પરિણત હતો ત્યારે તરસ, ભૂખથી અભિભૂત થઈને આવો મનોગત સંકલ્પ થયો – તે ઇશ્વર આદિ યાવત્‌ ધન્ય છે, જેમની રાજગૃહની બહાર ઘણી વાવ, પુષ્કરિણી યાવત્‌ સરસર પંક્તિઓ છે. જ્યાં ઘણા લોકો સ્નાન કરે છે, પાણી પીવે છે, પાણી ભરે છે. તો મારે માટે ઉચિત છે કે આવતીકાલે, સૂર્ય ઊગ્યા પછી શ્રેણિક રાજાને પૂછીને રાજગૃહની બહાર ઈશાન દિશામાં વૈભાર પર્વતની સમીપે વાસ્તુપાઠક પસંદિત ભૂમિ ભાગમાં યાવત્‌ નંદ પુષ્કરિણી ખોદાવું, આ પ્રમાણે સંકલ્પ કર્યો. બીજા દિવસે યાવત્‌ તેણે પૌષધ પાર્યો, પારીને સ્નાન કરી, બલિકર્મ કરીને મિત્ર, જ્ઞાતિજન આદિ સાથે યાવત્‌ પરીવરીને મહાર્થ યાવત્‌ રાજાને યોગ્ય પ્રાભૃત લઈને શ્રેણિક રાજા પાસે આવ્યો. પ્રાભૃત યાવત્‌ ઉપસ્થિત કર્યું. પછી કહ્યું – હે સ્વામી ! હું આપની અનુજ્ઞા પામીને રાજગૃહની બહાર યાવત્‌ ખોદાવવાને ઇચ્છુ છું. હે દેવાનુપ્રિય! સુખ ઉપજે તેમ કરો. ત્યારપછી નંદે, શ્રેણિક રાજાની અનુજ્ઞા પામીને, હર્ષિત થઈને રાજગૃહની વચ્ચોવચ્ચ થઈ નીકળ્યો, પછી વાસ્તુ પાઠક પસંદિત ભૂમિભાગમાં નંદા પુષ્કરિણી ખોદાવવાને પ્રવૃત્ત થયો. ત્યારપછી તે નંદા પુષ્કરિણી અનુક્રમે ખોદાતા – ખોદાતા પુષ્કરિણી થઈ ગઈ. તે ચતુષ્કોણ હતી, તેના કિનારા સરખા હતા, તેનું પાણી શીતળ હતું, ઊંડાણમાં અગાધ હતું. તે વાવનું પાણી, જળપત્ર, બિસતંતુ અને મૃણાલોથી આચ્છાદિત થયુ. ઘણા ઉત્પલ – પદ્મ – કુમુદ – નલીન – સુભગ – સૌગંધિક – પુંડરીક – મહાપુંડરીક – શતપત્ર – સહસ્રપત્ર – કમલ – કેસર યુક્ત થઈ. ચારે બાજુ ભ્રમણ કરતા મદોન્મત્ત ભ્રમર, હંસ, સારસ આદિ અનેક પક્ષી યુગલ દ્વારા કરેલ શબ્દોથી ઉન્નત અને મધુર સ્વરથી તે પુષ્કરિણી ગુંજવા લાગી. તે વાવ પ્રાસાદીય, દર્શનીય, અભિરૂપ અને પ્રતિરૂપ હતી ત્યારપછી તે નંદ મણિકારે નંદા પુષ્કરિણીની ચારે દિશામાં ચાર વનખંડ રોપાવ્યા. તે વનખંડને અનુક્રમે સંરક્ષણ – સંગોપન – સંવર્ધન કરતા, તે વનખંડ કૃષ્ણ યાવત્‌ નિકુરંબભૂત, પત્રપુષ્પ યુક્ત યાવત્‌ ઉપશોભિત થઈ ગયા. ત્યારપછી નંદે પૂર્વ દિશાના વનખંડમાં એક મોટી ચિત્રસભા કરાવી, તે સેંકડો સ્તંભ ઉપર સ્થાપિત હતી, તે પ્રાસાદીય દર્શનીય, અભિરૂપ અને પ્રતિરૂપ હતી. ત્યાં ઘણા કૃષ્ણ યાવત્‌ શુક્લવર્ણી કાષ્ઠ – પુસ્તક – ચિત્ર – લેપ્ય – ગ્રથિત – વેષ્ટિમ – પૂરિમ – સંઘાતિમ કર્મની દર્શનીય કલાકૃતિઓ. હતી. ત્યાં ઘણા આસનો, શયનો, નિરંતર પાથરેલા રહેતા હતા. તેમાં ઘણા નટ, નૃત્યક યાવત્‌ દૈનિક ભોજન – વેતન વાળા પુરુષો હતા, જે તાલાચર કર્મ કરતા વિચરતા હતા. રાજગૃહથી નીકળેલ ઘણા લોકો ત્યાં આવીને પહેલાથી રાખેલ આસન, શયને બેસતા – સૂતા, કથાદિ સાંભળતા, નાટકાદિ જોતા, શોભા અનુભવતા સુખે – સુખે વિચરતા હતા. ત્યારપછી નંદે દક્ષિણ દિશાના વનખંડમાં એક મોટું રસોઈગૃહ કરાવ્યું, તે સેંકડો સ્તંભ ઉપર સ્થાપિત હતું યાવત્‌ પ્રતિરૂપ હતું. ત્યાં ઘણા પુરુષો દૈનિક ભોજન – વેતનથી રહેલા હતા, તે વિપુલ અશનાદિ તૈયાર કરતા હતા અને ઘણા શ્રમણ – બ્રાહ્મણ – અતિથી – કૃપણ – વનીપકોને આહાર આપતા હતા. ત્યારપછી નંદ મણિકારે પશ્ચિમી વનખંડમાં એક મોટી ચિકિત્સાશાળા કરાવી, તે સેંકડો સ્તંભ ઉપર સ્થાપિત હતી યાવત્‌ પ્રતિરૂપ હતી, ત્યાં ઘણા વૈદ્યો – વૈદ્યપુત્રો, જ્ઞાયક(વૈદક શાસ્ત્ર જાણતા ન હોય પણ અનુભવથી ચિકિત્સા કરતા હોય) જ્ઞાયકપુત્રો, કુશલ(પોતાના તર્કથી ચિકિત્સા કરનાર હોય) – કુશલ પુત્રો હતા,જેઓ દૈનિક ભોજન – વેતનથી નિયુક્ત કરાયેલ હતા. તેઓ ઘણા રોગી – ગ્લાન – વ્યાધિત અને દુર્બલોની ચિકિત્સા કરતા વિચરતા હતા. ત્યાં બીજા પણ ઘણા પુરુષો દૈનિક વેતન – ભોજનથી હતા, જે વ્યાધિત યાવત્‌ દુર્બલોને ઔષધ, ભેસજ્જ, ભોજન, પાણી વડે પ્રતિચાર કર્મ કરતા વિચરતા હતા. ત્યારપછી તે નંદે ઉત્તર દિશાના વનખંડમાં એક મોટી અલંકારસભા કરાવી. તે સેંકડો સ્તંભ ઉપર સ્થાપિત યાવત્‌ પ્રતિરૂપ હતી. ત્યાં ઘણા આલંકારિક પુરુષો દૈનિક ભોજન – વેતનથી રાખ્યા હતા. તે ઘણા શ્રમણો, અનાથો, ગ્લાનો, રોગીઓ, દુર્બલોના અલંકારકર્મ(હજામત) કરતા રહ્યા હતા. ત્યારપછી તે નંદા પુષ્કરિણીમાં ઘણા સનાથ, અનાથ, પાંથિક, પથિક, કારોટિક, ઘસિયારા, તૃણ – પત્ર – કાષ્ઠાહારક આદિ આવતા હતા. કેટલાક સ્નાન કરતા, કેટલાક પાણી પીતા, કેટલાક પાણી ભરતા, કેટલાક પસીનો – જલ્લ – મલ – પરિશ્રમ – નિદ્રા – ભૂખ – તરસ નિવારતા સુખે સુખે વિચરતા હતા. રાજગૃહથી નીકળતા ઘણા લોકો શું કરતા હતા ? તેઓ જલરમણ, વિવિધ મજ્જન, કદલી – લતાગૃહોમાં પુષ્પશય્યા અને અનેક પક્ષી સમૂહના શબ્દોથી યુક્ત પુષ્કરિણીમાં સુખે સુખે વિચરતા. ત્યારે નંદા પુષ્કરિણીમાં ઘણા લોકો સ્નાન કરતા, પાણી પીતા, પાણી ભરતા, એકબીજાને આમ કહેતા – હે દેવાનુપ્રિય ! નંદ મણિયાર ધન્ય છે, કૃતાર્થ છે, યાવત્‌ તેનું જન્મ અને જીવન સફળ છે. જેની આવી ચાતુષ્કોણ યાવત્‌ પ્રતિરૂપ નંદા પુષ્કરિણી છે, ઇત્યાદિ પૂર્વવત્‌ વર્ણન ચારે વનખંડો સુધીનું જાણવું યાવત્‌ રાજગૃહથી નીકળતા, ઘણા લોકો ત્યાં આસન – શયનમાં બેસતા, સૂતા, શોભાને જોતા અને પ્રસંશા કરતા સુખે સુખે વિચરતા હતા. તેથી તે નંદ મણિકાર ધન્ય છે, કૃતાર્થ છે, કૃતપુન્યાદિ છે, હે દેવાનુપ્રિયો ! તેણે મનુષ્ય જન્મ અને જીવિતનું ફળ પ્રાપ્ત કરેલ છે. ત્યારે રાજગૃહના શૃંગાટકાદિમાં યાવત્‌ ઘણા લોકોને પરસ્પર આમ કહેતા – પ્રરૂપતા હતા, આ વાત સાંભળીને તે નંદ મણિકાર ઘણો જ આનંદિત તથા સંતુષ્ટ થતો હતો, મેઘધારાથી આહત કદંબ વૃક્ષ સમાન તેની રોમરાજી વિકસ્વર થતી, તે પરમ શાતાસુખ અનુભવતો વિચરવા લાગતો.
Mool Sutra Transliteration : [sutra] jai nam bhamte! Samanenam bhagavaya mahavirenam barasamassa nayajjhayanassa ayamatthe pannatte, terasamassa nam bhamte! Nayajjhayanassa ke atthe pannatte? Evam khalu jambu! Tenam kalenam tenam samaenam rayagihe nayare. Gunasilae cheie. Samosaranam. Parisa niggaya. Tenam kalenam tenam samaenam sohamme kappe dadduravadimsae vimane sabhae suhammae dadduramsi sihasanamsi daddure deve chauhim samaniyasahassihim chauhim aggamahisihim saparisahim evam jaha suriyabhe java divvaim bhogabhogaim bhumjamane viharai. Imam cha nam kevalakappam jambuddivam divam viulenam ohina abhoemane java nattavihim uvadamsitta padigae, jaha–suriyabhe. Bhamteti! Bhagavam goyame samanam bhagavam mahaviram vamdai namamsai, vamditta namamsitta evam vayasi–aho nam bhamte! Daddure deve mahiddhie mahajjuie mahabbale mahayase mahasokkhe mahanubhage. Daddurassa nam bhamte! Devassa va divva deviddhi divva devajjuti divve devanubhave kahim gae? Kahim anupavitthe? Goyama! Sariram gae sariram anupavitthe kudagaraditthamto. Daddurenam bhamte! Devenam sa divva deviddhi divva devajjuti divve devanubhave kinna laddhe? Kinna patte? Kinna abhisamannagae? Evam khalu goyama! Iheva jambuddive dive bharahe vase rayagihe nayare. Gunasilae cheie. Senie raya. Tattha nam rayagihe namde namam maniyarasetthi–addhe ditte. Tenam kalenam tenam samaenam aham goyama! Samosadhe. Parisa niggaya. Senie vi niggae. Tae nam se namde maniyarasetthi imise kahae laddhatthe samane payaviharacharenam java pajjuvasai. Namde maniyarasetthi dhammam sochcha samanovasae jae. Tae namham rayagihao padinikkhamte bahiya janavayaviharenam viharami. Tae nam se namde maniyarasetthi annaya kayai asahudamsanena ya apajjuvasanae ya ananusasanae ya asussusanae ya sammattapajjavehim parihayamanehim-parihayamanehim michchhatta-pajjavehim parivaddhamanehim-parivaddhamanehim michchhattam vippadivanne jae yavi hottha. Tae nam namde maniyarasetthi annaya kayai gimhakalasamayamsi jetthamulamsi masamsi atthamabhattam parigenhai, parigenhitta posahasalae posahie bambhachari umukkamanisuvanne vavagayamalavannaga-vilevane nikkhittasatthamusale ege abie dabbhasamtharovagae viharai. Tae nam namdassa atthamabhattamsi parinamamanamsi tanhae chhuhae ya abhibhuyassa samanassa imeyaruve ajjhatthie chimtie patthie manogae samkappe samuppajjittha–dhanna nam te isarapabhiyao, sampunna nam te isarapabhiyao, kayattha nam te isarapabhiyao, kayapunna nam te isarapabhiyao, kayalakkhana nam te isarapabhiyao kayavibhava nam te isarapabhiyao, jesim nam rayagihassa bahiya bahuo vavio pokkharinio dihiyao gumjaliyao sarapamtiyao0 sarasarapamtiyao, jattha nam bahujano nhai ya piyai ya paniyam cha samvahai. Tam seyam khalu mama kallam pauppabhayae rayanie java utthiyammi sure sahassarassimmi dinayare teyasa jalamte seniyam rayam apuchchhitta rayagihassa bahiya uttarapuratthime disibhage vebbharapavvayassa adurasamamte vatthupadhaga-roiyamsi bhumibhagamsi namdam pokkharinim khanavettae tti kattu evam sampehei, sampehetta kallam pauppabhayae rayanie java utthiyammi sure sahassarassimmi dinayare teyasa jalamte posaham parei, paretta nhae kayabalikamme mitta-nai-niyaga-sayana-sambamdhi-pariyanenam saddhim samparivude mahattham mahaggham mahariham rayariham pahudam genhai, genhitta jeneva senie raya teneva uvagachchhai java pahudam uvatthavei, uvatthavetta evam vayasi–ichchhami nam sami! Tubbhehim abbhanunnae samane rayagihassa bahiya uttarapuratthime disibhage vebbharapavvayassa adurasamamte vatthupadagaroiyamsi bhumibhagamsi namdam pokkharinim khanavettae. Ahasuham devanuppiya! Tae nam se namde maniyarasetthi senienam ranna abbhanunnae samane hatthatutthe rayagiham nagaram majjhammajjhenam niggachchhai, niggachchhitta vatthupadhaya-roiyamsi bhumibhagamsi namdam pokkharinim khanaveum payatte yavi hottha. Tae nam sa namda pokkharani anupuvvenam khammamana-khammamana pokkharani jaya yavi hottha–chaukkona samatira anupuvvam sujayavappasiyalajala samchhanna-patta-bhisamunala bahuuppala-pauma-kumuda-nalina- subhaga-sogamdhiya- pumdariya-mahapumdariya- saya-patta-sahassapatta- papphullakesarovaveya parihattha- bhamamta- mattachhappaya- anega- saunagana- mihuna- viyariya-saddunnaiya-mahurasaranaiya pasaiya darisanijja abhiruva padiruva. Tae nam se namde maniyarasetthi namdae pokkharinie chaudisim chattari vanasamde rovavei. Tae nam te vanasamda anupuvvenam sarakkhijjamana samgovijjamana samvaddhijjamana ya vanasamda jaya–kinha java mahameha-niurambabhuya pattiya pupphiya-phaliya hariyaga-rerijjamana sirie aiva uvasobhemana-uvasobhemana chitthamti. Tae nam namde maniyarasetthi puratthimille vanasamde egam maham chittasabham karavei-anegakhambhasaya-sannivittham pasaiyam darisanijjam abhiruvam padiruvam. Tattha nam bahuni kinhani ya nilani ya lohiyani ya haliddani ya sukkilani ya katthakammani ya potthakammani ya chitta-leppa-gamthima-vedhima-purima-samghaimaim uvadamsijjamanaim-uvadamsijjamanaim chitthamti. Tattha nam bahuni asanani ya sayanani ya atthuya-pachchatthuyaim chitthamti. Tattha nam bahave nada ya natta ya jalla-malla-mutthiya-velambaga-kahaga-pavaga-lasaga-aikkhaga-lamkha-mamkha-tunailla-tumbaviniya ya dinnabhai-bhatta-veyana talayarakammam karemana-karemana viharamti. Rayagihaviniggao ettha nam bahujano tesu puvvannatthesu asana-sayanesu sanni-sanno ya samtuyatto ya suyamano ya pechchhamano ya sahemano ya suhamsuhenam viharai. Tae nam namde maniyarasetthi dahinille vanasamde egam maham mahanasasalam karavei–anegakhambhasayasannivittham java padiruvam. Tattha nam bahave purisa dinnabhai-bhatta-veyana viulam asana-pana-khaima-saimam uvakkhademti, bahunam samana-mahana-atihi-kivana-vanimaganam paribhaemana-paribhaemana viharamti. Tae nam namde maniyarasetthi pachchatthimille vanasamde egam maham tigichchhiyasalam karavei–anegakhambhasayasannivittham java padiruvam. Tattha nam bahave vejja ya vejjaputta ya jonuya ya januyaputta ya kusala ya kusalaputta ya dinnabhai-bhatta-veyana bahunam vahiyana ya gilanana ya rogiyana ya dubbalana ya teichchhakammam karemana-karemana viharamti. Anne ya ettha bahave purisa dinnabhai -bhatta-veyana tesim bahunam vahiyana ya gilanana ya rogiyana ya dubbalana ya osaha-bhesajja-bhattapanenam padiyarakammam karemana viharamti. Tae nam namde maniyarasetthi uttarille vanasamde egam maham alamkariyasabham karavei–anegakhambhasaya-sannivittham java padiruvam. Tattha nam bahave alamkariyamanussa dinnabhai-bhatta-veyana bahunam samanana ya anahana ya gilanana ya rogiyana ya dubbalana ya alamkariyakammam karemana-karemana viharamti. Tae nam tie namdae pokkharinie bahave sanaha ya anaha ya pamchiya ya pahiya ya karodiya ya tanahara ya pattahara ya katthahara ya–appegaiya nhayamti appegaiya paniyam piyamti appegaiya paniyam samvahamti appegaiya visajjiyaseya-jalla-mala-parissama-nidda-khuppivasa suhamsuhenam viharamti. Rayagihavi-niggao vi yattha bahujano kim te jalaramana-vivihamajjana-kayali-layaharaya-kusuma-sattharaya-anegasaunagana-kayaribhiyasamkulesu suhamsuhenam abhiramamano-abhiramamano viharai. Tae nam namdae pokkharinie bahujano nhayamano ya piyamano ya paniyam cha samvahamano ya annamannam evam vayasi –dhanne nam devanuppiya! Namde maniyarasetthi, kayatthe nam devanuppiya! Namde maniyara-setthi, kayalakkhane nam devanuppiya! Namde maniyarasetthi, kayapunne nam devanuppiya! Namde maniyarasetthi, kaya nam loya! Suladdhe manussae jammajiviyaphale namdassa maniyarassa, jassa nam imeyaruva namda pokkharini chaukkina java padiruva java rayagihaviniggao jattha bahujano asanesu ya sayanesu ya sannisanno ya samtuyatto ya pechchhamano ya sahemano ya suhamsuhenam viharai. Tam dhanne nam devanuppiya! Namde maniyarasetthi, kayatthe nam devanuppiya! Namde maniyarasetthi, kayalakkhane nam devanuppiya! Namde maniyarasetthi, kayapunne nam devanuppiya! Namde maniyarasetthi, kaya nam loya! Suladdhe manussae jammajiviyaphale namdassa maniyarassa? Tae nam rayagihe simghadaga-tiga-chaukka-chachchara-chaummuha-mahapaha-pahesu bahujano annamannassa evamaikkhai evam bhasai evam pannavei evam paruvei dhanne nam devanuppiya! Namde maniyarasetthi so cheva gamao java suhamsuhenam viharai. Tae nam se namde maniyarasetthi bahujanassa amtie eyamattham sochcha nisamma hatthatutthe dharahata-kalambagam viva samusaviya-romakuve param sayasokkhamanubhavamane viharai.
Sutra Meaning Transliteration : Bhagavan ! Jo shramana yavat nirvana prapta bhagavamta mahavire barama jnyata adhyayanano a artha kahyo chhe, to bhagavan ! Shramana bhagavamte terama adhyayanano sho artha kahyo chhe\? He jambu ! Te kale, te samaye rajagriha name nagara hatum, gunashila chaitya hatum. Bhagavamta mahavira padharya, parshada dharmopadesha sambhalava nikali. Te kale, te samaye saudharmakalpamam darduravatamsaka vimanamam sudharmasabhamam, darduraka simhasane darduradeva 4000 samanika, chara agramahishi, parshada sahita ityadi rayppaseniya sutramam varnavya mujaba ‘suryabhadeva’ maphaka yavat divya bhoga bhogavato vicharato hato. A sampurna jambudvipane vipula avadhijnyana vade joto – joto yavat ‘suryabhadeva’ ni maphaka nrityavidhi dekhadine pachho gayo. Bhagavan ! Ema amamtrine bhagavana gautame, shramana bhagavamta mahavirane vamdi, namine kahyum – aho ! Bhagavan ! Darduradeva maharddhika adi chhe, to bhagavan ! Te darduradevani te divya devariddhi adi kyam gai? Gautama ! Tena shariramam gai, shariramam praveshi. Ahim kutagaranum drishtamta janavum.. Bhagavan ! Te darduradeve, te divya devarddhi kyamthi prapta yavat abhisanmukha kari\? Gautama ! A ja jambudvipana bharata kshetramam rajagrihamam gunashila chaitya hatum. Shrenika raja hato. Te ja rajagrihamam namda manikara shreshthi raheto hato, je riddhiman, tejasvi adi hato. Te kale, te samaye, he gautama ! Te kale, te samaye hum gunashila chaitye avyo, parshada vandanarthe nikali, shrenika raja nikalyo, Tyare te namda maniyara shreshthie a vrittamta janine, snana kari, page chaline nikale chhe yavat paryupase chhe. Namda maniyare dharma sambhalyo, shravaka – vrata amgikara kari te shravaka thayo. Tyarapachhi hum rajagrihathi nikali bahara janapadamam vicharana karava lagyo. Tyare te namda manikare, anya koi divase, sadhuna darshana – upasana – anushasana ane jinavachana shravanana abhave samyaktva paryayo kramashah hina – hina thata, mithyatva paryayothi kramashah vriddhi pamata – pamata mithyatva pratipanna thai gayo. Tyare namda manikare koi divase grishmakala samaye, jetha masamam aththama bhakta svikaryo, pachhi paushadhashalamam yavat rahyo. Tyare namda manikara aththama bhaktamam parinata hato tyare tarasa, bhukhathi abhibhuta thaine avo manogata samkalpa thayo – te ishvara adi yavat dhanya chhe, jemani rajagrihani bahara ghani vava, pushkarini yavat sarasara pamktio chhe. Jyam ghana loko snana kare chhe, pani pive chhe, pani bhare chhe. To mare mate uchita chhe ke avatikale, surya ugya pachhi shrenika rajane puchhine rajagrihani bahara ishana dishamam vaibhara parvatani samipe vastupathaka pasamdita bhumi bhagamam yavat namda pushkarini khodavum, a pramane samkalpa karyo. Bija divase yavat tene paushadha paryo, parine snana kari, balikarma karine mitra, jnyatijana adi sathe yavat parivarine mahartha yavat rajane yogya prabhrita laine shrenika raja pase avyo. Prabhrita yavat upasthita karyum. Pachhi kahyum – he svami ! Hum apani anujnya pamine rajagrihani bahara yavat khodavavane ichchhu chhum. He devanupriya! Sukha upaje tema karo. Tyarapachhi namde, shrenika rajani anujnya pamine, harshita thaine rajagrihani vachchovachcha thai nikalyo, pachhi vastu pathaka pasamdita bhumibhagamam namda pushkarini khodavavane pravritta thayo. Tyarapachhi te namda pushkarini anukrame khodata – khodata pushkarini thai gai. Te chatushkona hati, tena kinara sarakha hata, tenum pani shitala hatum, umdanamam agadha hatum. Te vavanum pani, jalapatra, bisatamtu ane mrinalothi achchhadita thayu. Ghana utpala – padma – kumuda – nalina – subhaga – saugamdhika – pumdarika – mahapumdarika – shatapatra – sahasrapatra – kamala – kesara yukta thai. Chare baju bhramana karata madonmatta bhramara, hamsa, sarasa adi aneka pakshi yugala dvara karela shabdothi unnata ane madhura svarathi te pushkarini gumjava lagi. Te vava prasadiya, darshaniya, abhirupa ane pratirupa hati Tyarapachhi te namda manikare namda pushkarinini chare dishamam chara vanakhamda ropavya. Te vanakhamdane anukrame samrakshana – samgopana – samvardhana karata, te vanakhamda krishna yavat nikurambabhuta, patrapushpa yukta yavat upashobhita thai gaya. Tyarapachhi namde purva dishana vanakhamdamam eka moti chitrasabha karavi, te semkado stambha upara sthapita hati, te prasadiya darshaniya, abhirupa ane pratirupa hati. Tyam ghana krishna yavat shuklavarni kashtha – pustaka – chitra – lepya – grathita – veshtima – purima – samghatima karmani darshaniya kalakritio. Hati. Tyam ghana asano, shayano, niramtara patharela raheta hata. Temam ghana nata, nrityaka yavat dainika bhojana – vetana vala purusho hata, je talachara karma karata vicharata hata. Rajagrihathi nikalela ghana loko tyam avine pahelathi rakhela asana, shayane besata – suta, kathadi sambhalata, natakadi jota, shobha anubhavata sukhe – sukhe vicharata hata. Tyarapachhi namde dakshina dishana vanakhamdamam eka motum rasoigriha karavyum, te semkado stambha upara sthapita hatum yavat pratirupa hatum. Tyam ghana purusho dainika bhojana – vetanathi rahela hata, te vipula ashanadi taiyara karata hata ane ghana shramana – brahmana – atithi – kripana – vanipakone ahara apata hata. Tyarapachhi namda manikare pashchimi vanakhamdamam eka moti chikitsashala karavi, te semkado stambha upara sthapita hati yavat pratirupa hati, tyam ghana vaidyo – vaidyaputro, jnyayaka(vaidaka shastra janata na hoya pana anubhavathi chikitsa karata hoya) jnyayakaputro, kushala(potana tarkathi chikitsa karanara hoya) – kushala putro hata,jeo dainika bhojana – vetanathi niyukta karayela hata. Teo ghana rogi – glana – vyadhita ane durbaloni chikitsa karata vicharata hata. Tyam bija pana ghana purusho dainika vetana – bhojanathi hata, je vyadhita yavat durbalone aushadha, bhesajja, bhojana, pani vade pratichara karma karata vicharata hata. Tyarapachhi te namde uttara dishana vanakhamdamam eka moti alamkarasabha karavi. Te semkado stambha upara sthapita yavat pratirupa hati. Tyam ghana alamkarika purusho dainika bhojana – vetanathi rakhya hata. Te ghana shramano, anatho, glano, rogio, durbalona alamkarakarma(hajamata) karata rahya hata. Tyarapachhi te namda pushkarinimam ghana sanatha, anatha, pamthika, pathika, karotika, ghasiyara, trina – patra – kashthaharaka adi avata hata. Ketalaka snana karata, ketalaka pani pita, ketalaka pani bharata, ketalaka pasino – jalla – mala – parishrama – nidra – bhukha – tarasa nivarata sukhe sukhe vicharata hata. Rajagrihathi nikalata ghana loko shum karata hata\? Teo jalaramana, vividha majjana, kadali – latagrihomam pushpashayya ane aneka pakshi samuhana shabdothi yukta pushkarinimam sukhe sukhe vicharata. Tyare namda pushkarinimam ghana loko snana karata, pani pita, pani bharata, ekabijane ama kaheta – he devanupriya ! Namda maniyara dhanya chhe, kritartha chhe, yavat tenum janma ane jivana saphala chhe. Jeni avi chatushkona yavat pratirupa namda pushkarini chhe, ityadi purvavat varnana chare vanakhamdo sudhinum janavum yavat rajagrihathi nikalata, ghana loko tyam asana – shayanamam besata, suta, shobhane jota ane prasamsha karata sukhe sukhe vicharata hata. Tethi te namda manikara dhanya chhe, kritartha chhe, kritapunyadi chhe, he devanupriyo ! Tene manushya janma ane jivitanum phala prapta karela chhe. Tyare rajagrihana shrimgatakadimam yavat ghana lokone paraspara ama kaheta – prarupata hata, a vata Sambhaline te namda manikara ghano ja anamdita tatha samtushta thato hato, meghadharathi ahata kadamba vriksha samana teni romaraji vikasvara thati, te parama shatasukha anubhavato vicharava lagato.