Sutra Navigation: Suryapragnapti ( સૂર્યપ્રજ્ઞપ્તિ સૂત્ર )

Search Details

Mool File Details

Anuvad File Details

Sr No : 1107035
Scripture Name( English ): Suryapragnapti Translated Scripture Name : સૂર્યપ્રજ્ઞપ્તિ સૂત્ર
Mool Language : Ardha-Magadhi Translated Language : Gujarati
Chapter :

प्राभृत-४

 Translated Chapter :

પ્રાભૃત-૪
Section : Translated Section :
Sutra Number : 35 Category : Upang-05
Gatha or Sutra : Sutra Sutra Anuyog :
Author : Deepratnasagar Original Author : Gandhar
 
Century : Sect : Svetambara1
Source :
 
Mool Sutra : [सूत्र] ता कहं ते सेयताए संठिती आहिताति वएज्जा? तत्थ खलु इमा दुविधा संठिती पन्नत्ता, तं जहा–चंदिमसूरियसंठिती य तावक्खेत्तसंठिती य। ता कहं ते चंदिमसूरियसंठिती आहिताति वएज्जा? तत्थ खलु इमाओ सोलस पडिवत्तीओ पन्नत्ताओ। तत्थेगे एवमाहंसु–ता समचउरंससंठिता चंदिमसूरियसंठिती पन्नत्ता–एगे एवमाहंसु १ एगे पुण एवमाहंसु–ता विसमचउरंससंठिता चंदिमसू-रियसंठिती पन्नत्ता–एगे एवमाहंसु २ एवं समचउक्कोणसंठिता ३ विसमचउक्कोणसंठिता ४ समचक्कवालसंठिता ५ विसम-चक्कवालसंठिता ६ चक्कद्धचक्कवालसंठिता चंदिमसूरियसंठिती पन्नत्ता– एगे एवमाहंसु ७ एगे पुण एवमाहंसु–ता छत्तागारसंठिता चंदिमसूरियसंठिती पन्नत्ता–एगे एवमाहंसु ८ एवं गेहसंठिता ९ गेहावणसंठिता १० पासादसंठिता ११ गोपुरसंठिता १२ पेच्छाघरसंठिता १३ वलभीसंठिता १४ हम्मियतलसंठिता १५ एगे पुण एवमाहंसु–ता बालग्गपोतियासंठिता चंदिमसूरियसंठिती पन्नत्ता–एगे एवमाहंसु १६ तत्थ जेते एवमाहंसु–ता समचउरंससंठिता चंदिमसूरियसंठिती पन्नत्ता, एतेणं नएणं नेयव्वं नो चेव णं इतरेहिं। ता कहं ते तावक्खेत्तसंठिती आहिताति वएज्जा? तत्थ खलु इमाओ सोलस पडिवत्तीओ पन्नत्ताओ। तत्थेगे एवमाहंसु–ता गेहसंठिता तावक्खेत्तसंठिती पन्नत्ता एवं जाव वालग्गपोतियासंठिता तावक्खेत्तसंठिती पन्नत्ता–एगे एवमाहंसु ८ एगे पुण एवमाहंसु–ता जस्संठिते जंबुद्दीवे दीवे तस्संठिता तावक्खेत्तसंठिती पन्नत्ता–एगे एवमाहंसु ९ एगे पुण एवमाहंसु–ता जस्सं-ठिते भारहे वासे तस्संठिता तावक्खेत्तसंठिती पन्नत्ता–एगे एवमाहंसु १० एवं उज्जाणसंठिता ११ निज्जाणसंठिता १२ एगतो निसहसंठिता १३ दुहतो निसहसंठिता १४ सेयनगसंठिता– एगे एवमाहंसु १५ एगे पुण एवमाहंसु–ता सेणगपट्ठसंठिता तावक्खेत्तसं-ठिती पन्नत्ता–एगे एवमाहंसु १६ वयं पुण एवं वदामो–ता उड्ढीमुहकलंबुयापुप्फसंठिता तावक्खेत्तसंठिती पन्नत्ता–अंतो संकुया बाहिं वित्थडा, अंतो वट्टा बाहिं पिहुला, अंतो अंकमुहसंठिता बाहिं सत्थीमुहसंठिता, उभओ पासेणं तीसे दुवे बाहाओ अवट्ठियाओ भवंति पणयालीसं-पणयालीसं जोयणसहस्साइं आयामेणं, दुवे य णं तीसे बाहाओ अणवट्ठियाओ भवंति, तं जहा–सव्वब्भंतरिया चेव बाहा सव्वबाहिरिया चेव बाहा। तत्थ को हेतूति वएज्जा? ता अयन्नं जंबुद्दीवे दीवे सव्वदीवसमुद्दाणं सव्वब्भंतराए जाव परिक्खेवेणं, ता जया णं सूरिए सव्वब्भंतरं मंडलं उवसंकमित्ता चारं चरइ तया णं उड्ढीमुहकलंबुयापुप्फसंठिता तावक्खेत्तसंठिती आहिताति वएज्जा, अंतो संकुया बाहिं वित्थडा, अंतो वट्टा बाहिं पिहुला, अंतो अंकमुहसंठिया बाहिं सत्थीमुहसंठिता, उभओ पासेणं तीसे दुवे बाहाओ अवट्ठियाओ भवंति पणयालीसं-पणयालीसं जोयणसहस्साइं आयामेणं, दुवे य णं तीसे बाहाओ अणवट्ठियाओ भवंति, तं जहा–सव्वब्भंतरिया चेव बाहा सव्वबाहिरिया चेव बाहा। तीसे णं सव्वब्भंतरिया बाहा मंदरपव्वयंतेणं नव जोयणसहस्साइं चत्तारि य छलसीए जोयणसए नव य दसभागे जोयणस्स परिक्खेवेणं आहिताति वएज्जा। ता से णं परिक्खेवविसेसे कतो आहितेति वएज्जा? ता जे णं मंदरस्स पव्वयस्स परिक्खेवे, तं परिक्खेवं तिहिं गुणेत्ता दसहिं छेत्ता दसहिं भागे हीरमाणे, एस णं परिक्खेवविसेसे आहितेति वएज्जा। तीसे णं सव्वबाहिरिया बाहा लवणसमुद्दंतेणं चउनउतिं जोयणसहस्साइं अट्ठ य अट्ठसट्ठे जोयणसए चत्तारि य दसभागे जोयणस्स परिक्खेवेणं आहिताति वएज्जा ता से णं परिक्खेवविसेसे कतो आहितेति वएज्जा? ता जे णं जंबुद्दीवस्स दीवस्स परिक्खेवे, तं परिक्खेवं तिहिं गुणेत्ता दसहिं छेत्ता दसहिं भागे हीरमाणे, एस णं परिक्खेवविसेसे आहितेति वएज्जा। ता से णं तावक्खेत्ते केवतियं आयामेणं आहितेति वएज्जा? ता अट्ठत्तरिं जोयणसहस्साइं तिन्नि य तेत्तीसे जोयण-सए जोयणतिभागे य आयामेणं आहितेति वएज्जा। तया णं किंसंठिया अंधयारसंठिती आहिताति वएज्जा? ता उड्ढीमुहकलंबुयापुप्फसंठिता अंधयारसंठिती पन्नत्ता–अंतो संकुया बाहिं वित्थडा, अंतो वट्टा बाहिं पिहुला, अंतो अंकमुहसंठिता बाहिं सत्थीमुहसंठिता, उभओ पासेणं तीसे दुवे बाहाओ अवट्ठियाओ भवंति पणयालीसं-पणयालीसं जोयणसहस्साइं आयामेणं, दुवे य णं तीसे बाहाओ अणवट्ठियाओ भवंति, तं जहा–सव्वब्भंतरिया चेव बाहा सव्वबाहिरिया चेव बाहा। तत्थ को हेतूति वएज्जा? ता अयन्नं जंबुद्दीवे दीवे सव्वदीवसमुद्दाणं सव्वब्भंतराए जाव परिक्खेवेणं, ता जया णं सूरिए सव्वब्भंतरं मंडलं उवसंकमित्ता चारं चरइ तया णं उड्ढीमुहकलंबुया- पुप्फसंठिता अंधयारसंठिती आहिताति वएज्जा अंतो संकुया बाहिं वित्थडा, अंतो वट्टा बाहिं पिहुला, अंतो अंकमुहसंठिता बाहिं सत्थीमुहसंठिता, उभओ पासेणं तीसे दुवे बाहाओ अवट्ठियाओ भवंति पणयालीसं-पणयालीसं जोयणसहस्साइं आयामेणं, दुवे य णं तीसे बाहाओ अनवट्ठियाओ भवंति, तं जहा–सव्वब्भंतरिया चेव बाहा सव्व बाहिरिया चेव बाहा। तीसे णं सव्वब्भंतरिया बाहा मंदरपव्वयंतेणं छज्जोयणसहस्साइं तिन्नि य चउवीसे जोयणसए छच्च दसभागे जोयणस्स परिक्खेवेणं आहिताति वएज्जा। तीसे णं परिक्खेवविसेसे कतो आहितेति वएज्जा? ता जे णं मंदरस्स पव्वयस्स परिक्खेवे, तं परिक्खेवं दोहिं गुणेत्ता, दसहिं छेत्ता दसहिं भागे हीरमाणे, एस णं परिक्खेवविसेसे आहितेति वएज्जा। तीसे णं सव्वबाहिरिया बाहा लवणसमुद्दंतेणं तेवट्ठिं जोयणसहस्साइं दोन्नि य पणयाले जोयणसए छच्च दस-भागे जोयणस्स परिक्खेवेणं आहितेति वएज्जा। ता से णं परिक्खेवविसेसे कतो आहितेति वएज्जा? ता जे णं जंबुद्दीवस्स दीवस्स परिक्खेवे, तं परिक्खेवं दोहिं गुणेत्ता दसहिं छेत्ता दसहिं भागे हीरमाणे, एस णं परिक्खेवविसेसे आहितेति वएज्जा। ता से णं अंधयारे केवतियं आयामेणं आहितेति वएज्जा? ता अट्ठुत्तरिं जोयणसहस्साइं तिन्नि य तेत्तीसे जोयणसए जोयणतिभागं च आयामेणं आहितेति वएज्जा, तया णं उत्तमकट्ठपत्ते अट्ठारसमुहुत्ते दिवसे भवइ, जहन्निया दुवालसमुहुत्ता राती भवति। ता जया णं सूरिए सव्वबाहिरं मंडलं उवसंकमित्ता चारं चरति तया णं किंसंठिता तावक्खेत्त संठिती आहिताति वएज्जा? ता उड्ढीमुहकलंबुयापुप्फसंठिता तावक्खेत्तसंठिती आहिताति वएज्जा। एवं जं अब्भिंतरमंडले अंधयारसंठितीए पमाणं तं बाहिरमंडले तावक्खेत्तसंठितीए, जं तहिं तावक्खेत्तसंठितीए तं बाहिरमंडले अंधयारसंठितीए भाणियव्वं जाव तया णं उत्तमकट्ठपत्ता उक्कोसिया अट्ठारसमुहुत्ता राती भवति, जहन्नए दुवालसमुहुत्ते दिवसे भवइ। ता जंबुद्दीवे णं दीवे सूरिया केवतियं खेत्तं उड्ढं तवयंति? केवतियं खेत्तं अहे तवयंति? केवतियं खेत्तं तिरियं तवयंति? ता जंबुद्दीवे णं दीवे सूरिया एगं जोयणसयं उड्ढं तवयंति अट्ठारस जोयणसयाइं अहे तवयंति, सीयालीसं जोयणसहस्साइं दुन्नि य तेवट्ठे जोयणसए एगवीसं च सट्ठिभागे जोयणस्स तिरियं तवयंति।
Sutra Meaning : શ્વેત વર્ણવાળા પ્રકાશ ક્ષેત્રની સંસ્થિતિ(આકાર) કઈ રીતે કહેલ છે? પ્રકાશ ક્ષેત્રની નિશ્ચે આ બે ભેદે સંસ્થિતિ કહેલ છે, તે આ પ્રમાણે – ચંદ્ર, સૂર્યની સંસ્થિતિ અને તાપક્ષેત્ર સંસ્થિતિ. તે ચંદ્ર – સૂર્ય સંસ્થિતિ(આકાર) કઈ રીતે કહેલ છે? તેના સંસ્થાનના વિષયમાં અન્યતિર્થીકોની નિશ્ચે આ સોળ પ્રતિપત્તિઓ કહેલી છે, તે આ પ્રમાણે – ૧. એક અન્યતિર્થીક એમ કહે છે કે – તે સમચતુરસ્રાકારે ચંદ્ર – સૂર્ય સંસ્થિતિ છે. ૨. એક અન્યતિર્થીક એમ કહે છે કે – તે વિષમચતુરસ્રાકારે ચંદ્ર – સૂર્ય સંસ્થિત છે. ૩. એ પ્રમાણે કોઈ એમ અન્યતિર્થીક કહે છે કે – તે સમચતુષ્કોણાકારે છે, ૪. કોઈ અન્યતિર્થીક એમ કહે છે કે તે – વિષમ ચતુષ્કોણ સંસ્થિત છે. ૫. કોઈ અન્યતિર્થીક એમ કહે છે કે તે – સમચક્રવાલ સંસ્થિત છે. ૬. કોઈ અન્યતિર્થીક એમ કહે છે કે તે – વિષમ ચક્રવાલ સંસ્થિત છે. ૭. કોઈ અન્યતિર્થીક એમ કહે છે કે તે – ચક્રાર્દ્ધ ચક્રવાલ સંસ્થિત કહી છે. ૮. વળી એક અન્યતિર્થીક એ પ્રમાણે કહે છે કે તે છત્રકાર સંસ્થિત ચંદ્ર – સૂર્યની સંસ્થિતિ કહી છે. ૯. કોઈ અન્યતિર્થીક એમ કહે છે કે તે – ગૃહ સંસ્થિત છે. ૧૦. કોઈ અન્યતિર્થીક એમ કહે છે કે તે – ગૃહઆપણ(ઘરની દુકાન) સંસ્થિત છે. ૧૧. કોઈ અન્યતિર્થીક એમ કહે છે કે તે – પ્રાસાદ સંસ્થિત છે, ૧૨. કોઈ અન્યતિર્થીક એમ કહે છે કે તે – ગોપુર સંસ્થિત છે, ૧૩. કોઈ અન્યતિર્થીક એમ કહે છે કે તે – પ્રેક્ષાગૃહ સંસ્થિત છે, ૧૪. કોઈ અન્યતિર્થીક એમ કહે છે કે તે – વલભી સંસ્થિત છે, ૧૫. કોઈ અન્યતિર્થીક એમ કહે છે કે તે – હર્મ્ય તલ (હવેલીની ઉપરનો તળભાગ)સંસ્થિત છે, ૧૬. કોઈ અન્યતિર્થીક કહે છે કે તે – વાલાગ્રપોતીકા (ક્રીડાસ્થાન)સંસ્થિત ચંદ્ર – સૂર્યન સંસ્થિતિ કહી છે. તે અન્યતિર્થીક માં જેઓ એમ કહે છે કે – સમચતુરસ્ર ચંદ્ર – સૂર્યની સંસ્થિતિ કહી છે, તે નય દ્વારા જાણવી, અન્ય કોઈ રીતે નહીં. અર્થાત ભગવાન કહે છે કે – (સૂર્ય – ચંદ્રની વચ્ચેના ક્ષેત્રનો આકાર સમચતુરસ્ર છે) તે તાપક્ષેત્ર સંસ્થિતિ કઈ રીતે કહેલી છે? આ વિષયમાં અન્યતિર્થીકોની આ સોળ પ્રતિપત્તિઓ કહી છે. તેમાં એક એમ કહે છે – ૧. કોઈ અન્યતિર્થીક એમ કહે છે કે તે – ગૃહ સંસ્થિત(આકાર) છે. ૨. કોઈ અન્યતિર્થીક એમ કહે છે કે તે – ગૃહઆપણ(ઘરની દુકાન) સંસ્થિત છે. ૩. કોઈ અન્યતિર્થીક એમ કહે છે કે તે – પ્રાસાદ સંસ્થિત છે, ૪. કોઈ અન્યતિર્થીક એમ કહે છે કે તે – ગોપુર સંસ્થિત છે, ૫. કોઈ અન્યતિર્થીક એમ કહે છે કે તે – પ્રેક્ષાગૃહ સંસ્થિત છે, ૬. કોઈ અન્યતિર્થીક એમ કહે છે કે તે – વલભી સંસ્થિત છે, ૭. કોઈ અન્યતિર્થીક એમ કહે છે કે તે – હર્મ્ય તલ (હવેલીની ઉપરનો તળભાગ)સંસ્થિત છે, ૮. કોઈ અન્યતિર્થીક કહે છે કે તે – વાલાગ્રપોતીકા (ક્રીડાસ્થાન)સંસ્થિત ચંદ્ર – સૂર્યન સંસ્થિતિ કહી છે. ૯. એક અન્યતિર્થીક એમ કહે છે કે – જેમ જંબૂદ્વીપની સંસ્થિતિ છે, તે મુજબ તાપક્ષેત્રની સંસ્થિતિ કહી છે. ૧૦. કોઈ અન્યતિર્થીક એમ કહે છે – ભારતક્ષેત્રની સંસ્થિતિ મુજબ તાપક્ષેત્ર સંસ્થિતિ કહી છે. ૧૧. કોઈ અન્યતિર્થીક એમ કહે છે – ઉદ્યાનની સંસ્થિતિ મુજબ તાપક્ષેત્ર સંસ્થિતિ કહી છે. ૧૨. કોઈ અન્યતિર્થીક એમ કહે છે – નિર્યાણ(નગરમાંથી નીકળવાનો માર્ગ જેવી) સંસ્થિતિ મુજબ તાપક્ષેત્ર સંસ્થિતિ કહી છે. ૧૩. કોઈ અન્યતિર્થીક એમ કહે છે – એક નિષધ (એક બળદ જોતરેલ રથ જેવી) સંસ્થિતિ મુજબ તાપક્ષેત્ર સંસ્થિતિ કહી છે. ૧૪. કોઈ અન્યતિર્થીક એમ કહે છે – બે નિષધ ((બે બળદ જોતરેલ રથ જેવી) સંસ્થિતિ મુજબ તાપક્ષેત્ર સંસ્થિતિ કહી છે. ૧૫. કોઈ અન્યતિર્થીક એમ કહે છે – શ્વેનક (સિંચાનક – પક્ષી વિશેષની) સંસ્થિતિ મુજબ તાપક્ષેત્ર સંસ્થિતિ કહી છે. ૧૬. કોઈ અન્યતિર્થીક એમ કહે છે – શ્વેનકની પૃષ્ઠની સંસ્થિતિ મુજબ તાપક્ષેત્ર સંસ્થિતિ કહી છે. ભગવાન કહે છે કે – અમે એમ કહીએ છીએ કે – તે ઉર્ધ્વમુખ કદંબના (ધતુરાના)પુષ્પાકારે રહેલ તાપક્ષેત્ર સંસ્થિતિ છે. અંદરથી સંકુચિત અને બહારથી વિસ્તૃત, અંદરથી વૃત્ત અને બહારથી પહોળું, અંદરથી અંકમુખ સંસ્થિત અને બહારથી સ્વસ્તિમુખ સંસ્થિત છે. તાપક્ષેત્રની બંને તરફ બે બાહાઓ અવસ્થિત હોય છે. તે ૪૫,૦૦૦ – ૪૫,૦૦૦ યોજન લંબાઈથી છે. તે બંને બાહાઓ અનવસ્થિત હોય છે. તે આ રીતે – સર્વાભ્યંતર બાહા અને સર્વ બાહ્ય બાહા. ભગવન ! તે બે બાહાઓ અનવસ્થિત કહી તેનો શો હેતુ છે ? આ જંબૂદ્વીપ સર્વ દ્વીપ – સમુદ્રોની મધ્યે આવેલ છે. યાવત્‌ તે પરિક્ષેપ યુક્ત છે. જ્યારે સૂર્ય સર્વાભ્યંતર મંડલમાં સંક્રમીને ચાર ચરે છે, ત્યારે ઉર્ધ્વમુખ કલંબ પુષ્પ સંસ્થિત, તાપક્ષેત્ર સંસ્થિતિ કહેલ છે. તે અંદર સંકુચિત – બહાર વિસ્તૃત, અંદર વૃત્ત – બહાર પહોળું, અંદર અંકમુખ સંસ્થિત – બહાર સ્વસ્તિમુખ સંસ્થિત છે. બંને પડખે તે પૂર્વવત્‌ બાહા યુક્ત છે યાવત્‌ સર્વબાહ્ય અને બાહા છે. તેની સર્વાભ્યંતર બાહા મેરુપર્વત સમીપ ૯૪૮૬ યોજન અને એક યોજનના ૯/૧૦ ભાગે પરિધિથી કહી છે. સર્વાંભ્યંતર બાહાની પરિધિનું આ પ્રમાણ કઈરીતે પ્રાપ્ત થાય ? જે મેરુ પર્વતનો પરિક્ષેપ છે, તેને ત્રણ વડે ગુણીને દશ વડે છેદીને, દશ ભાગથી હરીને, આ પરિક્ષેપ વિશેષ કહેલ છે.(તે આ રીતે – ૩૧૬૨૩ x ૩ = ૯૪૮૬૯ તેને ૧૦ વડે ભાંગતા ૯૪૮૬ ૯/૧૦ યોજન) તે સર્વ બાહ્ય બાહા લવણ સમુદ્ર સમીપે ૯૪,૮૬૮ યોજન અને એક યોજનના ૪/૧૦ ભાગ પરિધિથી કહી છે. તે પરિધિ વિશેષ ક્યાંથી કહેલી છે? તે જંબૂદ્વીપની પરિધિ છે, તેને ત્રણ વડે ગુણીને દશથી છેદી, દશ ભાગ ઘટાડવાથી આ પરિક્ષેપ વિશેષ કહેવો..(તે આ રીતે – ૩,૧૬,૨૨૮ x ૩ = ૯,૪૮,૬૮૪ તેને ૧૦ વડે ભાંગતા ૯૪૮૬૮ – ૪/૧૦ યોજન થાય) તે તાપક્ષેત્ર કેટલા આયામથી કહેલ છે ? તે ૭૮,૩૩૩ યોજન અને એક યોજનનો ૧/૩ ભાગ આયામથી કહેલ છે. (૭૮૩૩૩ – ૧/૩) તો અંધકાર ક્ષેત્રની સંસ્થિતિ કયા આકારે કહેલી છે ? અંધકાર ક્ષેત્રનો આકાર ઉર્ધ્વમુખ કલંબ પુષ્પ સંસ્થિત છે. આદિ બાહ્ય બાહા સુધી સર્વ કથન તાપક્ષેત્ર પ્રમાણે જાણવું. તેની સર્વાભ્યંતરિકા બાહા મેરુ પર્વતની સમીપ ૬૩૨૪ યોજન અને એક યોજનના ૬/૧૦ ભાગ પરિધિથી કહી છે. તે પરિક્ષેપ વિશેષ ક્યાંથી કહેલ છે ? જે મેરુ પર્વતના પરિક્ષેપથી, તે પરિક્ષેપ બે વડે ગુણીને છે, બાકી પૂર્વવત્‌(૩૧,૬૨૩ x ૨ =૬૩,૨૪૬/૧૦= ૬૩૨૪ – ૬/૧૦). તેની સર્વ બાહ્ય બાહા લવગસમુદ્ર પાસે ૬૩,૨૪૫ યોજન અને એક યોજનના ૬/૧૦ ભાગ પરિક્ષેપથી કહેવી. તે પરિક્ષેપ વિશેષ ક્યાંથી કહેવો ? જે જંબૂદ્વીપ દ્વીપનો પરિક્ષેપ છે, તે પરિક્ષેપને બે વડે ગુણીને, દશથી છેદી, દશ ભાગથી ઘટાડતા, આ પરિક્ષેપ વિશેષ કહેલો છે, તેમ કહેવું.(તે આ રીતે સમજવું – ૩,૧૬,૨૨૮ x ૨ = ૬,૩૨,૪૫૬/૧૦=૬૩૨૪૫ – ૬/૧૦ તે અંધકાર કેટલા આયામથી કહેલ કહેવો ? તે ૭૮,૩૩૩ યોજન અને યોજનનો ત્રીજો ભાગ આયામથી કહેલ કહેવો. ત્યારે ઉત્તમ કાષ્ઠા પ્રાપ્ત અઢાર મુહૂર્ત્તનો દિવસ અને જઘન્યા બાર મુહૂર્ત્તની રાત્રિ થાય છે. જ્યારે સૂર્ય સર્વબાહ્ય મંડલ સંક્રમીને ચાર ચરે છે, ત્યારે કયા આકારે તાપક્ષેત્રની સંસ્થિતિ કહેલી કહેવી? તે ઉર્ધ્વમુખ કલંબ પુષ્પાકારે તાપક્ષેત્ર સંસ્થિતિ પ્રરૂપેલી કહેવી. એ પ્રમાણે જે અભ્યંતર મંડલમાં અંધકાર સંસ્થિતિ પ્રમાણ છે, તે બાહ્યમંડલમાં તાપક્ષેત્ર સંસ્થિતિથી છે. જે તેની તાપક્ષેત્ર સંસ્થિતિ છે, તે બાહ્યમંડલમાં અંધકાર સંસ્થિતિથી કહેવી, યાવત્‌ જ્યારે ઉત્તમકાષ્ઠ પ્રાપ્ત ઉત્કૃષ્ટ અઢાર મુહૂર્ત્તની રાત્રિ થાય છે. જઘન્ય બાર મુહૂર્ત્તનો દિવસ થાય છે. તે જંબૂદ્વીપ દ્વીપમાં સૂર્યો કેટલા ક્ષેત્રને ઊંચે તપાવે છે? કેટલા ક્ષેત્રને નીચે તપાવે છે? કેટલા ક્ષેત્રને તીર્છુ તપાવે છે? તે જંબૂદ્વીપ દ્વીપમાં સૂર્યો ૧૦૦ યોજન ઉર્ધ્વ તપે છે, ૧૮૦૦ યોજન નીચે તપાવે છે, ૪૭,૨૬૩ યોજન અને એક યોજનના ૨૧/૬૩ ભાગને તીર્છુ તપાવે છે.
Mool Sutra Transliteration : [sutra] ta kaham te seyatae samthiti ahitati vaejja? Tattha khalu ima duvidha samthiti pannatta, tam jaha–chamdimasuriyasamthiti ya tavakkhettasamthiti ya. Ta kaham te chamdimasuriyasamthiti ahitati vaejja? Tattha khalu imao solasa padivattio pannattao. Tatthege evamahamsu–ta samachauramsasamthita chamdimasuriyasamthiti pannatta–ege evamahamsu 1 Ege puna evamahamsu–ta visamachauramsasamthita chamdimasu-riyasamthiti pannatta–ege evamahamsu 2 Evam samachaukkonasamthita 3 visamachaukkonasamthita 4 samachakkavalasamthita 5 visama-chakkavalasamthita 6 Chakkaddhachakkavalasamthita chamdimasuriyasamthiti pannatta– ege evamahamsu 7 Ege puna evamahamsu–ta chhattagarasamthita chamdimasuriyasamthiti pannatta–ege evamahamsu 8 Evam gehasamthita 9 gehavanasamthita 10 pasadasamthita 11 gopurasamthita 12 pechchhagharasamthita 13 valabhisamthita 14 hammiyatalasamthita 15 Ege puna evamahamsu–ta balaggapotiyasamthita chamdimasuriyasamthiti pannatta–ege evamahamsu 16 Tattha jete evamahamsu–ta samachauramsasamthita chamdimasuriyasamthiti pannatta, etenam naenam neyavvam no cheva nam itarehim. Ta kaham te tavakkhettasamthiti ahitati vaejja? Tattha khalu imao solasa padivattio pannattao. Tatthege evamahamsu–ta gehasamthita tavakkhettasamthiti pannatta evam java valaggapotiyasamthita tavakkhettasamthiti pannatta–ege evamahamsu 8 Ege puna evamahamsu–ta jassamthite jambuddive dive tassamthita tavakkhettasamthiti pannatta–ege evamahamsu 9 Ege puna evamahamsu–ta jassam-thite bharahe vase tassamthita tavakkhettasamthiti pannatta–ege evamahamsu 10 Evam ujjanasamthita 11 nijjanasamthita 12 egato nisahasamthita 13 duhato nisahasamthita 14 seyanagasamthita– ege evamahamsu 15 Ege puna evamahamsu–ta senagapatthasamthita tavakkhettasam-thiti pannatta–ege evamahamsu 16 Vayam puna evam vadamo–ta uddhimuhakalambuyapupphasamthita tavakkhettasamthiti pannatta–amto samkuya bahim vitthada, amto vatta bahim pihula, amto amkamuhasamthita bahim satthimuhasamthita, ubhao pasenam tise duve bahao avatthiyao bhavamti panayalisam-panayalisam joyanasahassaim ayamenam, duve ya nam tise bahao anavatthiyao bhavamti, tam jaha–savvabbhamtariya cheva baha savvabahiriya cheva baha. Tattha ko hetuti vaejja? Ta ayannam jambuddive dive savvadivasamuddanam savvabbhamtarae java parikkhevenam, ta jaya nam surie savvabbhamtaram mamdalam uvasamkamitta charam charai taya nam uddhimuhakalambuyapupphasamthita tavakkhettasamthiti ahitati vaejja, amto samkuya bahim vitthada, amto vatta bahim pihula, amto amkamuhasamthiya bahim satthimuhasamthita, ubhao pasenam tise duve bahao avatthiyao bhavamti panayalisam-panayalisam joyanasahassaim ayamenam, duve ya nam tise bahao anavatthiyao bhavamti, tam jaha–savvabbhamtariya cheva baha savvabahiriya cheva baha. Tise nam savvabbhamtariya baha mamdarapavvayamtenam nava joyanasahassaim chattari ya chhalasie joyanasae nava ya dasabhage joyanassa parikkhevenam ahitati vaejja. Ta se nam parikkhevavisese kato ahiteti vaejja? Ta je nam mamdarassa pavvayassa parikkheve, tam parikkhevam tihim gunetta dasahim chhetta dasahim bhage hiramane, esa nam parikkhevavisese ahiteti vaejja. Tise nam savvabahiriya baha lavanasamuddamtenam chaunautim joyanasahassaim attha ya atthasatthe joyanasae chattari ya dasabhage joyanassa parikkhevenam ahitati vaejja ta se nam parikkhevavisese kato ahiteti vaejja? Ta je nam jambuddivassa divassa parikkheve, tam parikkhevam tihim gunetta dasahim chhetta dasahim bhage hiramane, esa nam parikkhevavisese ahiteti vaejja. Ta se nam tavakkhette kevatiyam ayamenam ahiteti vaejja? Ta atthattarim joyanasahassaim tinni ya tettise joyana-sae joyanatibhage ya ayamenam ahiteti vaejja. Taya nam kimsamthiya amdhayarasamthiti ahitati vaejja? Ta uddhimuhakalambuyapupphasamthita amdhayarasamthiti pannatta–amto samkuya bahim vitthada, amto vatta bahim pihula, amto amkamuhasamthita bahim satthimuhasamthita, ubhao pasenam tise duve bahao avatthiyao bhavamti panayalisam-panayalisam joyanasahassaim ayamenam, duve ya nam tise bahao anavatthiyao bhavamti, tam jaha–savvabbhamtariya cheva baha savvabahiriya cheva baha. Tattha ko hetuti vaejja? Ta ayannam jambuddive dive savvadivasamuddanam savvabbhamtarae java parikkhevenam, ta jaya nam surie savvabbhamtaram mamdalam uvasamkamitta charam charai taya nam uddhimuhakalambuya- pupphasamthita amdhayarasamthiti ahitati vaejja amto samkuya bahim vitthada, amto vatta bahim pihula, amto amkamuhasamthita bahim satthimuhasamthita, ubhao pasenam tise duve bahao avatthiyao bhavamti panayalisam-panayalisam joyanasahassaim ayamenam, duve ya nam tise bahao anavatthiyao bhavamti, tam jaha–savvabbhamtariya cheva baha savva bahiriya cheva baha. Tise nam savvabbhamtariya baha mamdarapavvayamtenam chhajjoyanasahassaim tinni ya chauvise joyanasae chhachcha dasabhage joyanassa parikkhevenam ahitati vaejja. Tise nam parikkhevavisese kato ahiteti vaejja? Ta je nam mamdarassa pavvayassa parikkheve, tam parikkhevam dohim gunetta, dasahim chhetta dasahim bhage hiramane, esa nam parikkhevavisese ahiteti vaejja. Tise nam savvabahiriya baha lavanasamuddamtenam tevatthim joyanasahassaim donni ya panayale joyanasae chhachcha dasa-bhage joyanassa parikkhevenam ahiteti vaejja. Ta se nam parikkhevavisese kato ahiteti vaejja? Ta je nam jambuddivassa divassa parikkheve, tam parikkhevam dohim gunetta dasahim chhetta dasahim bhage hiramane, esa nam parikkhevavisese ahiteti vaejja. Ta se nam amdhayare kevatiyam ayamenam ahiteti vaejja? Ta atthuttarim joyanasahassaim tinni ya tettise joyanasae joyanatibhagam cha ayamenam ahiteti vaejja, taya nam uttamakatthapatte attharasamuhutte divase bhavai, jahanniya duvalasamuhutta rati bhavati. Ta jaya nam surie savvabahiram mamdalam uvasamkamitta charam charati taya nam kimsamthita tavakkhetta samthiti ahitati vaejja? Ta uddhimuhakalambuyapupphasamthita tavakkhettasamthiti ahitati vaejja. Evam jam abbhimtaramamdale amdhayarasamthitie pamanam tam bahiramamdale tavakkhettasamthitie, jam tahim tavakkhettasamthitie tam bahiramamdale amdhayarasamthitie bhaniyavvam java taya nam uttamakatthapatta ukkosiya attharasamuhutta rati bhavati, jahannae duvalasamuhutte divase bhavai. Ta jambuddive nam dive suriya kevatiyam khettam uddham tavayamti? Kevatiyam khettam ahe tavayamti? Kevatiyam khettam tiriyam tavayamti? Ta jambuddive nam dive suriya egam joyanasayam uddham tavayamti attharasa joyanasayaim ahe tavayamti, siyalisam joyanasahassaim dunni ya tevatthe joyanasae egavisam cha satthibhage joyanassa tiriyam tavayamti.
Sutra Meaning Transliteration : Shveta varnavala prakasha kshetrani samsthiti(akara) kai rite kahela chhe? Prakasha kshetrani nishche a be bhede samsthiti kahela chhe, te a pramane – chamdra, suryani samsthiti ane tapakshetra samsthiti. Te chamdra – surya samsthiti(akara) kai rite kahela chhe? Tena samsthanana vishayamam anyatirthikoni nishche a sola pratipattio kaheli chhe, te a pramane – 1. Eka anyatirthika ema kahe chhe ke – te samachaturasrakare chamdra – surya samsthiti chhe. 2. Eka anyatirthika ema kahe chhe ke – te vishamachaturasrakare chamdra – surya samsthita chhe. 3. E pramane koi ema anyatirthika kahe chhe ke – te samachatushkonakare chhe, 4. Koi anyatirthika ema kahe chhe ke te – vishama chatushkona samsthita chhe. 5. Koi anyatirthika ema kahe chhe ke te – samachakravala samsthita chhe. 6. Koi anyatirthika ema kahe chhe ke te – vishama chakravala samsthita chhe. 7. Koi anyatirthika ema kahe chhe ke te – chakrarddha chakravala samsthita kahi chhe. 8. Vali eka anyatirthika e pramane kahe chhe ke te chhatrakara samsthita chamdra – suryani samsthiti kahi chhe. 9. Koi anyatirthika ema kahe chhe ke te – griha samsthita chhe. 10. Koi anyatirthika ema kahe chhe ke te – grihaapana(gharani dukana) samsthita chhe. 11. Koi anyatirthika ema kahe chhe ke te – prasada samsthita chhe, 12. Koi anyatirthika ema kahe chhe ke te – gopura samsthita chhe, 13. Koi anyatirthika ema kahe chhe ke te – prekshagriha samsthita chhe, 14. Koi anyatirthika ema kahe chhe ke te – valabhi samsthita chhe, 15. Koi anyatirthika ema kahe chhe ke te – harmya tala (havelini uparano talabhaga)samsthita chhe, 16. Koi anyatirthika kahe chhe ke te – valagrapotika (kridasthana)samsthita chamdra – suryana samsthiti kahi chhe. Te anyatirthika mam jeo ema kahe chhe ke – samachaturasra chamdra – suryani samsthiti kahi chhe, te naya dvara janavi, anya koi rite nahim. Arthata bhagavana kahe chhe ke – (surya – chamdrani vachchena kshetrano akara samachaturasra chhe) Te tapakshetra samsthiti kai rite kaheli chhe? A vishayamam anyatirthikoni a sola pratipattio kahi chhe. Temam eka ema kahe chhe – 1. Koi anyatirthika ema kahe chhe ke te – griha samsthita(akara) chhe. 2. Koi anyatirthika ema kahe chhe ke te – grihaapana(gharani dukana) samsthita chhe. 3. Koi anyatirthika ema kahe chhe ke te – prasada samsthita chhe, 4. Koi anyatirthika ema kahe chhe ke te – gopura samsthita chhe, 5. Koi anyatirthika ema kahe chhe ke te – prekshagriha samsthita chhe, 6. Koi anyatirthika ema kahe chhe ke te – valabhi samsthita chhe, 7. Koi anyatirthika ema kahe chhe ke te – harmya tala (havelini uparano talabhaga)samsthita chhe, 8. Koi anyatirthika kahe chhe ke te – valagrapotika (kridasthana)samsthita chamdra – suryana samsthiti kahi chhe. 9. Eka anyatirthika ema kahe chhe ke – jema jambudvipani samsthiti chhe, te mujaba tapakshetrani samsthiti kahi chhe. 10. Koi anyatirthika ema kahe chhe – bharatakshetrani samsthiti mujaba tapakshetra samsthiti kahi chhe. 11. Koi anyatirthika ema kahe chhe – udyanani samsthiti mujaba tapakshetra samsthiti kahi chhe. 12. Koi anyatirthika ema kahe chhe – niryana(nagaramamthi nikalavano marga jevi) samsthiti mujaba tapakshetra samsthiti kahi chhe. 13. Koi anyatirthika ema kahe chhe – eka nishadha (eka balada jotarela ratha jevi) samsthiti mujaba tapakshetra samsthiti kahi chhe. 14. Koi anyatirthika ema kahe chhe – be nishadha ((be balada jotarela ratha jevi) samsthiti mujaba tapakshetra samsthiti kahi chhe. 15. Koi anyatirthika ema kahe chhe – shvenaka (simchanaka – pakshi visheshani) samsthiti mujaba tapakshetra samsthiti kahi chhe. 16. Koi anyatirthika ema kahe chhe – shvenakani prishthani samsthiti mujaba tapakshetra samsthiti kahi chhe. Bhagavana kahe chhe ke – ame ema kahie chhie ke – te urdhvamukha kadambana (dhaturana)pushpakare rahela tapakshetra samsthiti chhe. Amdarathi samkuchita ane baharathi vistrita, amdarathi vritta ane baharathi paholum, amdarathi amkamukha samsthita ane baharathi svastimukha samsthita chhe. Tapakshetrani bamne tarapha be bahao avasthita hoya chhe. Te 45,000 – 45,000 yojana lambaithi chhe. Te bamne bahao anavasthita hoya chhe. Te a rite – sarvabhyamtara baha ane sarva bahya baha. Bhagavana ! Te be bahao anavasthita kahi teno sho hetu chhe\? A jambudvipa sarva dvipa – samudroni madhye avela chhe. Yavat te parikshepa yukta chhe. Jyare surya sarvabhyamtara mamdalamam samkramine chara chare chhe, tyare urdhvamukha kalamba pushpa samsthita, tapakshetra samsthiti kahela chhe. Te amdara samkuchita – bahara vistrita, amdara vritta – bahara paholum, amdara amkamukha samsthita – bahara svastimukha samsthita chhe. Bamne padakhe te purvavat baha yukta chhe yavat sarvabahya ane baha chhe. Teni sarvabhyamtara baha meruparvata samipa 9486 yojana ane eka yojanana 9/10 bhage paridhithi kahi chhe. Sarvambhyamtara bahani paridhinum a pramana kairite prapta thaya\? Je meru parvatano parikshepa chhe, tene trana vade gunine dasha vade chhedine, dasha bhagathi harine, a parikshepa vishesha kahela chhe.(te a rite – 31623 x 3 = 94869 tene 10 vade bhamgata 9486 9/10 yojana) Te sarva bahya baha lavana samudra samipe 94,868 yojana ane eka yojanana 4/10 bhaga paridhithi kahi chhe. Te paridhi vishesha kyamthi kaheli chhe? Te jambudvipani paridhi chhe, tene trana vade gunine dashathi chhedi, dasha bhaga ghatadavathi a parikshepa vishesha kahevo..(te a rite – 3,16,228 x 3 = 9,48,684 tene 10 vade bhamgata 94868 – 4/10 yojana thaya) Te tapakshetra ketala ayamathi kahela chhe\? Te 78,333 yojana ane eka yojanano 1/3 bhaga ayamathi kahela chhe. (78333 – 1/3) To amdhakara kshetrani samsthiti kaya akare kaheli chhe\? Amdhakara kshetrano akara urdhvamukha kalamba pushpa samsthita chhe. Adi bahya baha sudhi sarva kathana tapakshetra pramane janavum. Teni sarvabhyamtarika baha meru parvatani samipa 6324 yojana ane eka yojanana 6/10 bhaga paridhithi kahi chhe. Te parikshepa vishesha kyamthi kahela chhe\? Je meru parvatana parikshepathi, te parikshepa be vade gunine chhe, baki purvavat(31,623 x 2 =63,246/10= 6324 – 6/10). Teni sarva bahya baha lavagasamudra pase 63,245 yojana ane eka yojanana 6/10 bhaga parikshepathi kahevi. Te parikshepa vishesha kyamthi kahevo\? Je jambudvipa dvipano parikshepa chhe, te parikshepane be vade gunine, dashathi chhedi, dasha bhagathi ghatadata, a parikshepa vishesha kahelo chhe, tema kahevum.(te a rite samajavum – 3,16,228 x 2 = 6,32,456/10=63245 – 6/10 Te amdhakara ketala ayamathi kahela kahevo\? Te 78,333 yojana ane yojanano trijo bhaga ayamathi kahela kahevo. Tyare uttama kashtha prapta adhara muhurttano divasa ane jaghanya bara muhurttani ratri thaya chhe. Jyare surya sarvabahya mamdala samkramine chara chare chhe, tyare kaya akare tapakshetrani samsthiti kaheli kahevi? Te urdhvamukha kalamba pushpakare tapakshetra samsthiti prarupeli kahevi. E pramane je abhyamtara mamdalamam amdhakara samsthiti pramana chhe, te bahyamamdalamam tapakshetra samsthitithi chhe. Je teni tapakshetra samsthiti chhe, te bahyamamdalamam amdhakara samsthitithi kahevi, yavat jyare uttamakashtha prapta utkrishta adhara muhurttani ratri thaya chhe. Jaghanya bara muhurttano divasa thaya chhe. Te jambudvipa dvipamam suryo ketala kshetrane umche tapave chhe? Ketala kshetrane niche tapave chhe? Ketala kshetrane tirchhu tapave chhe? Te jambudvipa dvipamam suryo 100 yojana urdhva tape chhe, 1800 yojana niche tapave chhe, 47,263 yojana ane eka yojanana 21/63 bhagane tirchhu tapave chhe.