Sutra Navigation: Pragnapana ( પ્રજ્ઞાપના ઉપાંગ સૂત્ર )

Search Details

Mool File Details

Anuvad File Details

Sr No : 1106741
Scripture Name( English ): Pragnapana Translated Scripture Name : પ્રજ્ઞાપના ઉપાંગ સૂત્ર
Mool Language : Ardha-Magadhi Translated Language : Gujarati
Chapter :

पद-१६ प्रयोग

 Translated Chapter :

પદ-૧૬ પ્રયોગ
Section : Translated Section :
Sutra Number : 441 Category : Upang-04
Gatha or Sutra : Sutra Sutra Anuyog :
Author : Deepratnasagar Original Author : Gandhar
 
Century : Sect : Svetambara1
Source :
 
Mool Sutra : [सूत्र] कतिविहे णं भंते! गइप्पवाए पन्नत्ते? गोयमा! पंचविहे पन्नत्ते, तं जहा–पओगगती ततगती बंधणच्छेदनगती उववायगती विहायगती। से किं तं पओगगती? पओगगती पन्नरसविहा पन्नत्ता, तं जहा–सच्चमणप्पओगगती एवं जहा पओगे भणिओ तहा एसा वि भाणियव्वा जाव कम्मगसरीरकायप्पओगगती। जीवाणं भंते! कतिविहा पओगगती पन्नत्ता? गोयमा! पन्नरसविहा पन्नत्ता, तं जहा–सच्चमणप्पओगगती जाव कम्मासरीरकायप्पओगगती। नेरइयाणं भंते! कतिविहा पओगगती पन्नत्ता? गोयमा! एक्कारसविहा पन्नत्ता, तं जहा–सच्चमणप्पओगगती एवं उवउज्जिऊण जस्स जतिविहा तस्स ततिविहा भाणितव्वा जाव वेमानियाणं। जीवा णं भंते! किं सच्चमनप्पओगगती जाव कम्मगसरीरकायप्पओगगती? गोयमा! जीवा सव्वे वि ताव होज्जा सच्चमणप्पओगगती वि, एवं तं चेव पुव्ववण्णियं भाणियव्वं, भंगा तहेव जाव वेमानियाणं। से त्तं पओगगती। से किं तं ततगती? ततगती–जेणं जं गामं वा जाव सण्णिवेसं वा संपट्ठिते असंपत्ते अंतरापहे वट्टति। से त्तं ततगती। से किं तं बंधनच्छेदनगती? बंधणच्छेदणगती- जेणं जीवो वा सरीराओ सरीरं वा जीवाओ। से त्तं बंधनच्छेदनगती से किं तं उववायगती? उववायगती तिविहा पन्नत्ता, तं जहा–खेत्तोववायगती भवोववायगती नोभवोववायगती से किं तं खेत्तोववायगती? खेत्तोववायगती पंचविहा पन्नत्ता, तं जहा–नेरइयखेत्तोववायगती तिरिक्खजोणियखेत्तोववायगती मनूसखेत्तोववायगती देवखेत्तोववायगती सिद्धखेत्तोववायगती। से किं तं नेरइयखेत्तोववायगती? नेरइयखेत्तोववायगती सत्तविहा पन्नत्ता, तं जहा–रयणप्पभापुढविनेरइयखेत्तोववायगती जाव अहेसत्तमापुढविनेरइयखेत्तोववायगती। से त्तं नेरइयखेत्तोववायगती। से किं तं तिरिक्खजोणियखेत्तोववायगती? तिरिक्खजोणियखेत्तोववायगती पंचविहा पन्नत्ता, तं जहा–एगिंदियतिरिक्खजोणियखेत्तोववायगती जाव पंचेंदियतिरिक्खजोणियखेत्तोववायगती। से त्तं तिरिक्खजोणियखेत्तोववायगती। से किं तं मनूसखेत्तोववायगती? मनूसखेत्तोववायगती दुविहा पन्नत्ता, तं जहा–सम्मुच्छिममनूसखेत्तोववायगती गब्भवक्कंतियमनूसखेत्तोववायगती। से त्तं मनूसखेत्तोववायगती। से किं तं देवखेत्तोववायगती? देवखेत्तोववायगती चउव्विहा पन्नत्ता, तं जहा–भवनवइदेवखेत्तोववायगती जाव वेमानियदेवखेत्तोववायगती। से त्तं देवखेत्तोववायगती। से किं तं सिद्धखेत्तोववायगती? सिद्धखेत्तोववायगती अनेगविहा पन्नत्ता, तं जहा–जंबुद्दीवे दीवे भरहेरवयवाससपक्खिं सपडिदिसिं सिद्धखेत्तोववायगती, जंबुद्दीवे दीवे चुल्लहिमवंत-सिहरिवासहरपव्वयसपक्खिं सपडिदिसिं सिद्धखेत्तोववायगती, जंबुद्दीवे दीवे हेमवय-हेरण्णवय-वाससपक्खिं सपडिदिसिं सिद्धखेत्तोववायगती, जंबुद्दीवे दीवे सद्दावतिवियडावतिवट्टवेयड्ढसपक्खिं सपडिदिसिं सिद्धखेत्तोववायगती, जंबुद्दीवे दीवे महाहिमवंतरुप्पिवासहरपव्वयसपक्खिं सपडिदिसिं सिद्धखेत्तोववायगती, जंबुद्दीवे दीवे हरिवास-रम्मगवाससपक्खिं सपडिदिसिं सिद्धखेत्तोववायगती, जंबुद्दीवे दीवे गंधावति-मालवंतपरियायवट्टवेयड्ढसपक्खिं सपडिदिसिं सिद्धखेत्तोववायगती, जंबुद्दीवे दीवे निसढ-नीलवंतवासहरपव्वयसपक्खिं सपडिदिसिं सिद्धखेत्तोववायगती, जंबुद्दीवे दीवे पुव्वविदेह-अवरविदेहसपक्खिं सपडिदिसिं सिद्धखेत्तोववायगती, जंबुद्दीवे दीवे देवकुरूत्तरकुरु-सपक्खिं सपडिदिसिं सिद्धखेत्तोववायगती, जंबुद्दीवे दीवे मंदरस्स पव्वयस्स सपक्खिं सपडिदिसिं सिद्धखेत्तोववायगती, लवणसमुद्दे सपक्खिं सपडिदिसिं सिद्धखेत्तोववायगती, धाइयसंडे दीवे पुरिमद्धपच्छिमद्धमंदरपव्वयस्स सपक्खिं सपडिदिसिं सिद्धखेत्तोववायगती, कालोयसमुद्दे सपक्खिं सपडि-दिसिं सिद्धखेत्तोववायगती, पुक्खरवरदीवड्ढपुरिमड्ढभरहेरवयवाससपक्खिं सपडिदिसिं सिद्धखेत्तोववायगती, एवं जाव पुक्खरवरदीवड्ढपच्छिमड्ढमंदरपव्वयसपक्खिं सपडिदिसिं सिद्धखेत्तोववायगती। से त्तं सिद्धखेत्तोववायगती। से त्तं खेत्तोववायगती। से किं तं भवोववायगती? भवोववायगती चउव्विहा पन्नत्ता, तं जहा–नेरइयभवोववायगती जाव देवभवोववायगती। से किं तं नेरइयभवोववायगती? नेरइयभवोववायगती सत्तविहा पन्नत्ता, तं जहा–एवं सिद्ध-वज्जो भेओ भाणियव्वो, जो चेव खेत्तोववायगतीए सो चेव भवोववायगतीए। से त्तं भवोववायगती। से किं तं नोभवोववायगती? णोभवोववायगती दुविहा पन्नत्ता, तं जहा–पोग्गलणोभवोववायगती य सिद्धनोभवोववायगती य। से किं तं पोग्गलनोभवोववायगती? पोग्गलनोभवोववायगती जण्णं परमाणुपोग्गले लोगस्स पुरत्थिमिल्लाओ चरिमंताओ पच्चत्थिमिल्लं चरिमंतं एगसमएणं गच्छति, पच्चत्थिमिल्लाओ वा चरिमंताओ पुरत्थिमिल्लं चरिमंतं एगसमएणं गच्छति, दाहिणिल्लाओ वा चरिमंताओ उत्तरिल्लं चरिमंतं एगसमएणं गच्छति, एवं उत्तरिल्लाओ दाहिणिल्लं, उवरिल्लाओ हेट्ठिल्लं, हेट्ठिल्लाओ वा उवरिल्लं। से त्तं पोग्गलणोभवोववायगती। से किं तं सिद्धनोभवोववायगती? सिद्धनोभवोववायगती दुविहा पन्नत्ता, तं जहा–अनंतरसिद्धनोभवोववायगती य परंपरसिद्धनोभवोववायगती य। से किं तं अनंतरसिद्धणोभवोववायगती? अनंतरसिद्धणोभवोववायगती पन्नरसविहा पन्नत्ता, तं जहा–तित्थसिद्ध-अनंतरसिद्धनोभवोववायगती य जाव अनेगसिद्धनोभवोववायगती य [से त्तं अनंतरसिद्धनोभवोववायगती?] से किं तं परंपरसिद्धनोभवोववायगती? परंपरसिद्धनोभवोववायगती अनेगविहा पन्नत्ता, तं जहा–अपढमसमयसिद्धणोभवोववायगती एवं दुसमयसिद्धनोभवोववायगती जाव अनंतसमय-सिद्धनोभवोववायगती। से त्तं परंपरसिद्धनोभवोववायगती। से त्तं सिद्धनोभवोववायगती। से त्तं नोभवोववायगती। से त्तं उववायगती। से किं तं विहायगती? विहायगती सत्तरसविहा पन्नत्ता, तं जहा–फुसमाणगती अफुसमाणगती उवसंपज्जमाणगती अणुवसंपज्जमाणगती पोग्गलगती मंडूयगती नावागती नयगती छायागती छायानुवायगती लेसागती लेस्सानुवायगती उद्दिस्सपविभत्तगती चउपुरिसविभत्तगती वंकगती पंकगती बंधनविमोयणगती। से किं तं फुसमाणगती? फुसमाणगती– जण्णं परमाणुपोग्गले दुपदेसिय जाव अनंत-पदेसियाणं खंधाणं अन्नमन्नं फुसित्ता णं गती पवत्तइ। से त्तं फुसमाणगती। से किं तं अफुसमाणगती? अफुसमाणगती–जण्णं एतेसिं चेव अफुसित्ता णं गती पवत्तइ। से त्तं अफसुमाणगती। से किं तं उवसंपज्जमाणगती? उवसंपज्जमाणगती–जण्णं रायं वा जुवरायं वा ईसरं वा तलवरं वा माडंबियं वा कोडुंबियं वा इब्भं वा सेट्ठिं वा सेणावइं वा सत्थवाहं वा उवसंपज्जित्ता णं गच्छति। से त्तं उवसंपज्जमाणगती। से किं तं अनुवसंपज्जमाणगती? अनुवसंपज्जमाणगती–जण्णं एतेसिं चेव अन्नमन्नं अनुवसंपज्जित्ता णं गच्छति से त्तं अनुवसंपज्जमाणगती। से किं तं पोग्गलगती? पोग्गलगती– जण्णं परमाणुपोग्गलाणं जाव अनंतपएसियाणं खंधाणं गती पवत्तति। से त्तं पोग्गलगती। से किं तं मंडूयगती? मंडूयगती–जण्णं मंडूए उप्फिडिया-उप्फिडिया गच्छति। से त्तं मंडूयगती। से किं तं नावागती? नावागती– जण्णं नावा पुव्ववेयालीओ दाहिणवेयालिं जलपहेणं गच्छति, दाहिणवेयालीओ वा अवरवेयालिं जलपहेणं गच्छति। से त्तं नावागती। से किं तं नयगती? नयगती–जण्णं नेगम संगम ववहार उज्जुसुय सद्द समभिरूढ एवंभूयाणं नयाणं जा गती, अहवा सव्वनया वि जं इच्छंति। से त्तं नयगती।अ से किं तं छायागती? छायागती जण्णं हयच्छायं वा गयच्छायं वा नरच्छायं वा किन्नरच्छायं वा महोरगच्छायं वा गंधव्वच्छायं वा उसहच्छायं वा रहच्छायं वा छत्तच्छायं वा उवसंपज्जित्ताणं गच्छति। से त्तं छायागती। से किं तं छायानुवायगती? छायानुवायगती–जण्णं पुरिसं छाया अणुगच्छति नो पुरिसे छायं अनुगच्छति। से त्तं छायानुवायगती। से किं तं लेस्सागती? लेस्सागती–जण्णं कण्हलेस्सा नीललेस्सं पप्प तारूवत्ताए तावण्णत्ताए तागंधत्ताए तारसत्ताए ताफासत्ताए भुज्जो-भुज्जो परिणमति। एवं नीललेस्सा काउलेस्सं पप्प तारूवत्ताए जाव ताफासत्ताए परिणमति। एवं काउलेस्सा वि तेउलेस्सं, तेउलेस्सा वि पम्हलेस्सं, पम्हलेस्सा वि सुक्कलेस्सं पप्प तारूवत्ताए जाव ताफासत्ताए परिणमति। से त्तं लेस्सागती। से किं तं लेस्सानुवायगती? लेस्सानुवायगती– जल्लेस्साइं दव्वाइं परियाइत्ता कालं करेति तल्लेस्सेसु उववज्जति, तं जहा– कण्हलेस्सेसु वा जाव सुक्कलेस्सेसु वा। से त्तं लेस्सानुवायगती। से किं तं उद्दिस्सपविभत्तगती? उद्दिस्सपविभत्तगती–जेणं आयरियं वा उवज्झायं वा थेरं वा पवत्तिं वा गणिं वा गणहरं वा गणावच्छेइयं वा उद्दिसिय-उद्दिसिय गच्छति। से त्तं उद्दिस्सपविभत्तगती। से किं तं चउपुरिसपविभत्तगती? चउपुरिसपविभत्तगती से जहानामए– चत्तारि पुरिसा समगं पट्ठिता समगं पज्जुवट्ठिया समगं पट्ठिया विसमं पज्जुवट्ठिया विसमं पट्ठिया समगं पज्जुवट्ठिया विसमं पट्ठिया विसमं पज्जुवट्ठिया। से त्तं चउपुरिसपविभत्तगती। से किं तं वंकगती? वंकगती चउव्विहा पन्नत्ता, तं जहा–घट्टणया थंभणया लेसणया पवडणया। से त्तं वंकगती से किं तं पंकगती? पंकगती से जहानामए–केइ पुरिसे सेयंसि वा पंकंसि वा उदयंसि वा कायं उब्बहिया गच्छति से त्तं पंकगती। से किं तं बंधनविमोयणगती? बंधनविमोयणगती– जण्णं अंबाण वा अंबाडगाण वा माउलुंगाण वा बिल्लाण वा कविट्ठाण वा भव्वाण वा फणसाण वा दालिमाण वा पारेवताण वा अक्खोडाण वा चाराण वा बोराण वा तिंदुयाण वा पक्काणं परियागयाणं बंधणाओ विप्पमुक्काणं निव्वाघाएणं अहे वीससाए गती पवत्तइ। से त्तं बंधनविमोयणगती। से त्तं विहायगती। से त्तं गइप्पवाए।
Sutra Meaning : ગતિપ્રપાત કેટલા ભેદે છે ? ગૌતમ ! પાંચ ભેદે – પ્રયોગગતિ, તતગતિ, બંધનછેદગતિ, ઉપપાતગતિ, વિહાયો. પ્રયોગગતિ કેટલા ભેદે છે ? પંદર ભેદે – સત્યમન પ્રયોગગતિ૦ આદિ પ્રયોગ માફક પ્રયોગગતિ પણ કહેવી, તે કાર્મણ શરીર કાયપ્રયોગગતિ સુધી કહેવું. ભગવન્‌ ! જીવોને કેટલા ભેદે પ્રયોગગતિ કહી છે ? ગૌતમ ! પંદર ભેદે – સત્ય મનપ્રયોગગતિ યાવત્‌ કાર્મણ શરીરપ્રયોગગતિ. ભગવન્‌! નૈરયિકોને કેટલા ભેદે પ્રયોગગતિ છે ? ૧૧ – ભેદે. સત્યમન પ્રયોગગતિ આદિ. એ પ્રમાણે ઉપયોગપૂર્વક વૈમાનિક સુધી સ્વ – સ્વ પ્રયોગગતિ છે. ભગવન્‌ ! જીવો સત્યમનપ્રયોગગતિ યાવત્‌ કાર્મણ શરીર કાયપ્રયોગ ગતિવાળા હોય ? ગૌતમ ! બધા જીવોની અપેક્ષાએ સત્યમનપ્રયોગગતિ પણ હોય, ઇત્યાદિ પૂર્વવત્‌. ભાંગા પણ તેમજ કહેવા. એમ વૈમાનિક પર્યન્ત જાણવું. આ પ્રયોગગતિ. ભગવન્‌ ! તત ગતિ શું છે ? જેણે ગામ યાવત્‌ સંનિવેશ પ્રતિ પ્રયાણ કર્યું હોય, પણ ત્યાં પહોંચ્યા સિવાય માર્ગમાં વર્તતો હોય તે તતગતિ. એમ તતગતિ કહી. ભગવન્‌ ! બંધનછેદગતિ શું છે ? જીવ શરીરથી કે શરીર જીવથી જુદું પડતા બંધનછેદ ગતિ થાય. આ બંધનછેદ ગતિ. ભગવન્‌ ! ઉપપાતગતિ કેટલા ભેદે છે ? ત્રણ ભેદે – ક્ષેત્રોપપાત, ભવોપપાત, નોભવોપપાત. ભગવન્‌ ! ક્ષેત્રોપપાતગતિ કેટલા ભેદે છે ? પાંચ ભેદે – નૈરયિક ક્ષેત્રોપપાતગતિ યાવત્‌ દેવ ક્ષેત્રોપપાતગતિ, સિદ્ધ ક્ષેત્રોપપાતગતિ. ભગવન્‌ ! નૈરયિક ક્ષેત્રોપપાતગતિ કેટલા ભેદે છે ? સાત ભેદે – રત્નપ્રભા પૃથ્વી નૈરયિક ક્ષેત્રોપપાત ગતિ યાવત્‌ અધઃસપ્તમી પૃથ્વી નૈરયિક ક્ષેત્રોપપાત ગતિ. ભગવન્‌ ! તિર્યંચયોનિક ક્ષેત્રોપપાતગતિ કેટલા ભેદે છે? પાંચ ભેદે – એકેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિક ક્ષેત્રોપપાતગતિ યાવત્‌ પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિક ક્ષેત્રોપપાતગતિ. ભગવન્‌ ! મનુષ્ય ક્ષેત્રોપપાતગતિ કેટલા ભેદે છે ? બે ભેદે – સંમૂર્ચ્છિમ મનુષ્ય ક્ષેત્રોપપાતગતિ અને ગર્ભજ મનુષ્ય ક્ષેત્રોપપાતગતિ. ભગવન્‌ દેવ ક્ષેત્રોપપાતગતિ કેટલા ભેદે છે ? ચાર ભેદે – ભવનપતિ દેવ ક્ષેત્રોપપાતગતિ યાવત્‌ વૈમાનિક દેવ ક્ષેત્રોપપાતગતિ ભગવન્‌ ! સિદ્ધક્ષેત્રોપપાતગતિ કેટલા ભેદે છે ? અનેક ભેદે – જંબૂદ્વીપ દ્વીપમાં ભરત અને ઐરવત ક્ષેત્ર ઉપર ચારે દિશા – વિદિશામાં સિદ્ધ ક્ષેત્રોપપાતગતિ છે. જંબૂદ્વીપ દ્વીપમાં ચુલ્લહિમવંત અને શિખર પર્વતની ઉપર, હૈમવત – હૈરણ્યવત ક્ષેત્ર ઉપર, શબ્દાપાતી – વિકટાપાતી વૃત્તવૈતાઢ્ય ઉપર, મહાહિમવંત – રુક્મિ વર્ષધર પર્વતની ઉપર, હરિવર્ષ – રમ્યક્‌ વર્ષની ઉપર, ગંધાપાતી – માલ્યવંત વૃત્તવૈતાઢ્યની ઉપર, નિષધ – નીલવંત વર્ષધર પર્વત ઉપર, પૂર્વ – પશ્ચિમ વિદેહની ઉપર, દેવકુરુ – ઉત્તરકુરુ ની ઉપર, મંદર પર્વતની ઉપર આ બધા સ્થાને. ચારે દિશા – વિદિશામાં સિદ્ધ ક્ષેત્રોપપાત ગતિ છે. ભગવન્‌ ! લવણસમુદ્રની ઉપર ચારે દિશા – વિદિશામાં, ધાતકીખંડ દ્વીપના પૂર્વાર્દ્ધ – પશ્ચિમાર્દ્ધના મેરુની ઉપર, કાલોદ સમુદ્રની ઉપર, પુષ્કરવર દ્વીપાર્દ્ધના પૂર્વાર્દ્ધના ભરત, ઐરવત ક્ષેત્રની ઉપર, એ પ્રમાણે યાવત્‌ પુષ્કરવર દ્વીપાર્દ્ધના પશ્ચિમાર્દ્ધમાં મેરુની ઉપર ચારે દિશા – વિદિશામાં સિદ્ધક્ષેત્રોપપાત ગતિ કહી છે. આ પ્રમાણે સિદ્ધક્ષેત્રોપપાત ગતિ કહી. ભગવન્‌ ! ભવોપપાત ગતિ કેટલા ભેદે છે ? ચાર ભેદે – નૈરયિક ભવોપપાત ગતિ યાવત્‌ દેવભવોપપાત ગતિ. નૈરયિકભવોપપાત ગતિ સાત ભેદે છે, ઇત્યાદિ ક્ષેત્રોપપાતગતિના સિદ્ધ સિવાયનો ભેદ અહીં કહેવા. એ પ્રમાણે ભવોપપાત ગતિ કહી. ભગવન્‌ ! નોભવોપપાતગતિ કેટલા ભેદે છે ? બે ભેદે – પુદ્‌ગલનોભવોપપાત ગતિ, સિદ્ધનોભવોપપાત ગતિ ભગવન્‌ ! પુદ્‌ગલ નોભવોપપાત ગતિ કેવી છે ? પરમાણુ પુદ્‌ગલ જે લોકના પૂર્વ ચરમાંતથી પશ્ચિમ ચરમાંત સુધી એક સમયમાં જાય અને પશ્ચિમથી પૂર્વ ચરમાંત સુધી એક સમયમાં જાય, એ રીતે દક્ષિણથી ઉત્તર અને ઉત્તરથી દક્ષિણ ચરમાંત સુધી જાય, ઉપરથી નીચે અને નીચેથી ઉપરના ચરમાંત સુધી જાય, તેને પુદ્‌ગલ ભવોપપાત ગતિ કહેવાય છે. ભગવન્‌ ! સિદ્ધ – નોભવોપપાત ગતિ કેટલા ભેદે છે ? બે ભેદે – અનંતર સિદ્ધ – નોભવોપપાત ગતિ અને પરંપર સિદ્ધ – નોભવોપપાત ગતિ. ભગવન્‌ ! અનંતર સિદ્ધ – નોભવોપપાત ગતિ કેટલા ભેદે છે? પંદર ભેદે – તીર્થસિદ્ધ નોભવોપપાત ગતિ યાવત્‌ અનેક સિદ્ધ અનંતર નોભવોપપાત ગતિ પરંપર સિદ્ધ – નોભવોપપાત ગતિ કેટલા ભેદે છે ? અનેક ભેદે – અપ્રથમ સમય પરંપર સિદ્ધ – નોભવોપપાત ગતિ એ પ્રમાણે દ્વિસમયસિદ્ધ પરંપર સિદ્ધ – નોભવોપપાત ગતિ યાવત્‌ અનંતસમય સિદ્ધ – નોભવોપપાત ગતિ. એ પ્રમાણે ઉપપાતગતિ કહી. વિહાયોગતિ કેટલા ભેદે છે ? ૧૭ ભેદે – સ્પૃશદ્‌, અસ્પૃશદ્‌, ઉપસંપદ્યમાન, અનુપસંપદ્યમાન, પુદ્‌ગલ, મંડુક, નૌકા, નય, છાયા, છાયાનુપાત, લેશ્યા, લેશ્યાનુપાત, ઉદ્દિશ્ય પ્રવિભક્ત, ચતુઃપુરુષ પ્રવિભક્ત, વક્ર, પંક, બંધનમોચનગતિ. ૧. સ્પૃશદ્‌ગતિ કેવી છે ? પરમાણુ પુદ્‌ગલ, દ્વિપ્રદેશી યાવત્‌ અનંતપ્રદેશી સ્કંધોની પરસ્પર સ્પર્શ કરીને જે ગતિ પ્રવર્તે તે સ્પૃશદ્‌ગતિ. ૨. અસ્પૃશદ્‌ગતિ – પરસ્પર સ્પર્શ કર્યા વિના એ પરમાણુની ગતિ. ૩. ઉપસંપદ્યમાન ગતિ – રાજા, યુવરાજ, ઇશ્વર, તલવર, માડંબિક, કૌટુંબિક, ઇભ્ય, શ્રેષ્ઠી, સેનાપતિ, સાર્થવાહને અનુસરીને ગમન કરે તે ગતિ. ૪. અનુપસંપદ્યમાન ગતિ – તેઓ એકબીજાને અનુસર્યા સિવાય જે ગતિ કરે તે. ૫. પુદ્‌ગલ ગતિ – પરમાણુ પુદ્‌ગલ યાવત્‌ અનંતપ્રદેશી સ્કંધની જે ગતિ પ્રવર્તે છે તે. ૬. મંડુક ગતિ – દેડકો કૂદી કૂદીને જે ગમન કરે તે. ૭. નૌકા ગતિ – જે પૂર્વે વેતાલીથી દક્ષિણ વેતાલી જળ માર્ગે જાય તે. ૮. નય ગતિ – જે નૈગમ, સંગ્રહ, વ્યવહાર, ઋજુ સૂત્ર, શબ્દ, સમભિરૂઢ અને એવંભૂત નયોની ગતિ. અથવા સર્વ નયો જે ઇચ્છે તે. ૯. છાયા ગતિ – ઘોડા કે હાથી કે મનુષ્ય કે કિન્નર કે મહોરગ કે ગંધર્વ કે વૃષભ કે રથ કે છત્રની છાયાને અનુસરીને ગમન કરે તે. ૧૦. છાયાનુપાત ગતિ – જે કારણે પુરુષને છાયા અનુસરે પણ પુરુષ છાયાને ન અનુસરે તે ગતિ. ૧૧. લેશ્યા ગતિ – જે કૃષ્ણલેશ્યા નીલ લેશ્યાને પામીને તે રૂપપણે – વર્ણ – ગંધ – રસ – સ્પર્શપણે વારંવાર પરિણમે, એ પ્રમાણે નીલ લેશ્યા, કાપોતલેશ્યાને પામીને, કાપોતલેશ્યા તેજોલેશ્યાને પામીને, તેજોલેશ્યા પદ્મલેશ્યાને પામીને, પદ્મલેશ્યા શુક્લલેશ્યાને પામીને જે તદ્‌રૂપપણે યાવત્‌ પરિણમે તે લેશ્યા ગતિ. ૧૨. લેશ્યાનુપાત ગતિ – જે લેશ્યાવાળા દ્રવ્યો ગ્રહણ કરી મરણ પામે, તે લેશ્યાવાળામાં ઉત્પન્ન થાય. જેમ કે કૃષ્ણલેશ્યા વાળામાં યાવત્‌ શુક્લ લેશ્યા વાળામાં. ૧૩. ઉદ્દિશ્ય પ્રવિભક્ત ગતિ – જે આચાર્ય, ઉપાધ્યાય, સ્થવિર, પ્રવર્તક, ગણિ, ગણધર, ગણાવચ્છેદકને ઉદ્દેશી ઉદ્દેશીને ગમન કરે તે. ૧૪. ચતુઃપુરુષ પ્રવિભક્ત ગતિ – જેમ કે, ૧. ચાર પુરુષો એક સાથે તૈયાર થઈ એક સાથે ગતિ કરે ૨. એક સાથે તૈયાર થઈ જુદા સમયે ગતિ કરે ૩. જુદા સમયે તૈયાર થઈ, સાથે ગતિ કરે, ૪. જુદા જુદા સમયે તૈયાર થઈ જુદા જુદા ગતિ કરે તે ચતુઃપુરુષ પ્રવિભક્ત ગતિ. ૧૫. વક્રગતિ – ચાર ભેદે, ઘટ્ટનતા, સ્તંભનતા, શ્લેષ્ણતા, પતનતા. ૧૬. પંકગતિ – જેમ કોઈ પુરુષ કાદવ કે પાણીમાં પોતાના શરીરને ટેકો આપીને ગતિ કરે. ૧૭. બંધન વિમોચન ગતિ કેવી છે? પક્વ થયેલા અને બંધનથી જુદા થયેલા આમ્ર, અંબાડક, બીજોર, બીલા, કોઠા, ભચ્ચ, ફણસ, દાડમ, પારાવત્‌, અખોડ, ચાર, બોર અને તિંદુકની નિર્વ્યાઘાત, નીચે સ્વાભાવિક ગતિ થાય તે બંધન વિમોચન ગતિ. તે વિહાયોગતિ કહી.
Mool Sutra Transliteration : [sutra] kativihe nam bhamte! Gaippavae pannatte? Goyama! Pamchavihe pannatte, tam jaha–paogagati tatagati bamdhanachchhedanagati uvavayagati vihayagati. Se kim tam paogagati? Paogagati pannarasaviha pannatta, tam jaha–sachchamanappaogagati evam jaha paoge bhanio taha esa vi bhaniyavva java kammagasarirakayappaogagati. Jivanam bhamte! Kativiha paogagati pannatta? Goyama! Pannarasaviha pannatta, tam jaha–sachchamanappaogagati java kammasarirakayappaogagati. Neraiyanam bhamte! Kativiha paogagati pannatta? Goyama! Ekkarasaviha pannatta, tam jaha–sachchamanappaogagati evam uvaujjiuna jassa jativiha tassa tativiha bhanitavva java vemaniyanam. Jiva nam bhamte! Kim sachchamanappaogagati java kammagasarirakayappaogagati? Goyama! Jiva savve vi tava hojja sachchamanappaogagati vi, evam tam cheva puvvavanniyam bhaniyavvam, bhamga taheva java vemaniyanam. Se ttam paogagati. Se kim tam tatagati? Tatagati–jenam jam gamam va java sannivesam va sampatthite asampatte amtarapahe vattati. Se ttam tatagati. Se kim tam bamdhanachchhedanagati? Bamdhanachchhedanagati- jenam jivo va sarirao sariram va jivao. Se ttam bamdhanachchhedanagati Se kim tam uvavayagati? Uvavayagati tiviha pannatta, tam jaha–khettovavayagati bhavovavayagati nobhavovavayagati Se kim tam khettovavayagati? Khettovavayagati pamchaviha pannatta, tam jaha–neraiyakhettovavayagati tirikkhajoniyakhettovavayagati manusakhettovavayagati devakhettovavayagati siddhakhettovavayagati. Se kim tam neraiyakhettovavayagati? Neraiyakhettovavayagati sattaviha pannatta, tam jaha–rayanappabhapudhavineraiyakhettovavayagati java ahesattamapudhavineraiyakhettovavayagati. Se ttam neraiyakhettovavayagati. Se kim tam tirikkhajoniyakhettovavayagati? Tirikkhajoniyakhettovavayagati pamchaviha pannatta, tam jaha–egimdiyatirikkhajoniyakhettovavayagati java pamchemdiyatirikkhajoniyakhettovavayagati. Se ttam tirikkhajoniyakhettovavayagati. Se kim tam manusakhettovavayagati? Manusakhettovavayagati duviha pannatta, tam jaha–sammuchchhimamanusakhettovavayagati gabbhavakkamtiyamanusakhettovavayagati. Se ttam manusakhettovavayagati. Se kim tam devakhettovavayagati? Devakhettovavayagati chauvviha pannatta, tam jaha–bhavanavaidevakhettovavayagati java vemaniyadevakhettovavayagati. Se ttam devakhettovavayagati. Se kim tam siddhakhettovavayagati? Siddhakhettovavayagati anegaviha pannatta, tam jaha–jambuddive dive bharaheravayavasasapakkhim sapadidisim siddhakhettovavayagati, jambuddive dive chullahimavamta-siharivasaharapavvayasapakkhim sapadidisim siddhakhettovavayagati, jambuddive dive hemavaya-herannavaya-vasasapakkhim sapadidisim siddhakhettovavayagati, jambuddive dive saddavativiyadavativattaveyaddhasapakkhim sapadidisim siddhakhettovavayagati, jambuddive dive mahahimavamtaruppivasaharapavvayasapakkhim sapadidisim siddhakhettovavayagati, jambuddive dive harivasa-rammagavasasapakkhim sapadidisim siddhakhettovavayagati, jambuddive dive gamdhavati-malavamtapariyayavattaveyaddhasapakkhim sapadidisim siddhakhettovavayagati, jambuddive dive nisadha-nilavamtavasaharapavvayasapakkhim sapadidisim siddhakhettovavayagati, jambuddive dive puvvavideha-avaravidehasapakkhim sapadidisim siddhakhettovavayagati, jambuddive dive devakuruttarakuru-sapakkhim sapadidisim siddhakhettovavayagati, jambuddive dive mamdarassa pavvayassa sapakkhim sapadidisim siddhakhettovavayagati, lavanasamudde sapakkhim sapadidisim siddhakhettovavayagati, dhaiyasamde dive purimaddhapachchhimaddhamamdarapavvayassa sapakkhim sapadidisim siddhakhettovavayagati, kaloyasamudde sapakkhim sapadi-disim siddhakhettovavayagati, pukkharavaradivaddhapurimaddhabharaheravayavasasapakkhim sapadidisim siddhakhettovavayagati, evam java pukkharavaradivaddhapachchhimaddhamamdarapavvayasapakkhim sapadidisim siddhakhettovavayagati. Se ttam siddhakhettovavayagati. Se ttam khettovavayagati. Se kim tam bhavovavayagati? Bhavovavayagati chauvviha pannatta, tam jaha–neraiyabhavovavayagati java devabhavovavayagati. Se kim tam neraiyabhavovavayagati? Neraiyabhavovavayagati sattaviha pannatta, tam jaha–evam siddha-vajjo bheo bhaniyavvo, jo cheva khettovavayagatie so cheva bhavovavayagatie. Se ttam bhavovavayagati. Se kim tam nobhavovavayagati? Nobhavovavayagati duviha pannatta, tam jaha–poggalanobhavovavayagati ya siddhanobhavovavayagati ya. Se kim tam poggalanobhavovavayagati? Poggalanobhavovavayagati jannam paramanupoggale logassa puratthimillao charimamtao pachchatthimillam charimamtam egasamaenam gachchhati, pachchatthimillao va charimamtao puratthimillam charimamtam egasamaenam gachchhati, dahinillao va charimamtao uttarillam charimamtam egasamaenam gachchhati, evam uttarillao dahinillam, uvarillao hetthillam, hetthillao va uvarillam. Se ttam poggalanobhavovavayagati. Se kim tam siddhanobhavovavayagati? Siddhanobhavovavayagati duviha pannatta, tam jaha–anamtarasiddhanobhavovavayagati ya paramparasiddhanobhavovavayagati ya. Se kim tam anamtarasiddhanobhavovavayagati? Anamtarasiddhanobhavovavayagati pannarasaviha pannatta, tam jaha–titthasiddha-anamtarasiddhanobhavovavayagati ya java anegasiddhanobhavovavayagati ya [se ttam anamtarasiddhanobhavovavayagati?] Se kim tam paramparasiddhanobhavovavayagati? Paramparasiddhanobhavovavayagati anegaviha pannatta, tam jaha–apadhamasamayasiddhanobhavovavayagati evam dusamayasiddhanobhavovavayagati java anamtasamaya-siddhanobhavovavayagati. Se ttam paramparasiddhanobhavovavayagati. Se ttam siddhanobhavovavayagati. Se ttam nobhavovavayagati. Se ttam uvavayagati. Se kim tam vihayagati? Vihayagati sattarasaviha pannatta, tam jaha–phusamanagati aphusamanagati uvasampajjamanagati anuvasampajjamanagati poggalagati mamduyagati navagati nayagati chhayagati chhayanuvayagati lesagati lessanuvayagati uddissapavibhattagati chaupurisavibhattagati vamkagati pamkagati bamdhanavimoyanagati. Se kim tam phusamanagati? Phusamanagati– jannam paramanupoggale dupadesiya java anamta-padesiyanam khamdhanam annamannam phusitta nam gati pavattai. Se ttam phusamanagati. Se kim tam aphusamanagati? Aphusamanagati–jannam etesim cheva aphusitta nam gati pavattai. Se ttam aphasumanagati. Se kim tam uvasampajjamanagati? Uvasampajjamanagati–jannam rayam va juvarayam va isaram va talavaram va madambiyam va kodumbiyam va ibbham va setthim va senavaim va satthavaham va uvasampajjitta nam gachchhati. Se ttam uvasampajjamanagati. Se kim tam anuvasampajjamanagati? Anuvasampajjamanagati–jannam etesim cheva annamannam anuvasampajjitta nam gachchhati se ttam anuvasampajjamanagati. Se kim tam poggalagati? Poggalagati– jannam paramanupoggalanam java anamtapaesiyanam khamdhanam gati pavattati. Se ttam poggalagati. Se kim tam mamduyagati? Mamduyagati–jannam mamdue upphidiya-upphidiya gachchhati. Se ttam mamduyagati. Se kim tam navagati? Navagati– jannam nava puvvaveyalio dahinaveyalim jalapahenam gachchhati, dahinaveyalio va avaraveyalim jalapahenam gachchhati. Se ttam navagati. Se kim tam nayagati? Nayagati–jannam negama samgama vavahara ujjusuya sadda samabhirudha evambhuyanam nayanam ja gati, ahava savvanaya vi jam ichchhamti. Se ttam nayagatI.A Se kim tam chhayagati? Chhayagati jannam hayachchhayam va gayachchhayam va narachchhayam va kinnarachchhayam va mahoragachchhayam va gamdhavvachchhayam va usahachchhayam va rahachchhayam va chhattachchhayam va uvasampajjittanam gachchhati. Se ttam chhayagati. Se kim tam chhayanuvayagati? Chhayanuvayagati–jannam purisam chhaya anugachchhati no purise chhayam anugachchhati. Se ttam chhayanuvayagati. Se kim tam lessagati? Lessagati–jannam kanhalessa nilalessam pappa taruvattae tavannattae tagamdhattae tarasattae taphasattae bhujjo-bhujjo parinamati. Evam nilalessa kaulessam pappa taruvattae java taphasattae parinamati. Evam kaulessa vi teulessam, teulessa vi pamhalessam, pamhalessa vi sukkalessam pappa taruvattae java taphasattae parinamati. Se ttam lessagati. Se kim tam lessanuvayagati? Lessanuvayagati– jallessaim davvaim pariyaitta kalam kareti tallessesu uvavajjati, tam jaha– kanhalessesu va java sukkalessesu va. Se ttam lessanuvayagati. Se kim tam uddissapavibhattagati? Uddissapavibhattagati–jenam ayariyam va uvajjhayam va theram va pavattim va ganim va ganaharam va ganavachchheiyam va uddisiya-uddisiya gachchhati. Se ttam uddissapavibhattagati. Se kim tam chaupurisapavibhattagati? Chaupurisapavibhattagati se jahanamae– chattari purisa samagam patthita samagam pajjuvatthiya samagam patthiya visamam pajjuvatthiya visamam patthiya samagam pajjuvatthiya visamam patthiya visamam pajjuvatthiya. Se ttam chaupurisapavibhattagati. Se kim tam vamkagati? Vamkagati chauvviha pannatta, tam jaha–ghattanaya thambhanaya lesanaya pavadanaya. Se ttam vamkagati Se kim tam pamkagati? Pamkagati se jahanamae–kei purise seyamsi va pamkamsi va udayamsi va kayam ubbahiya gachchhati se ttam pamkagati. Se kim tam bamdhanavimoyanagati? Bamdhanavimoyanagati– jannam ambana va ambadagana va maulumgana va billana va kavitthana va bhavvana va phanasana va dalimana va parevatana va akkhodana va charana va borana va timduyana va pakkanam pariyagayanam bamdhanao vippamukkanam nivvaghaenam ahe visasae gati pavattai. Se ttam bamdhanavimoyanagati. Se ttam vihayagati. Se ttam gaippavae.
Sutra Meaning Transliteration : Gatiprapata ketala bhede chhe\? Gautama ! Pamcha bhede – prayogagati, tatagati, bamdhanachhedagati, upapatagati, vihayo. Prayogagati ketala bhede chhe\? Pamdara bhede – satyamana prayogagati0 adi prayoga maphaka prayogagati pana kahevi, te karmana sharira kayaprayogagati sudhi kahevum. Bhagavan ! Jivone ketala bhede prayogagati kahi chhe\? Gautama ! Pamdara bhede – satya manaprayogagati yavat karmana shariraprayogagati. Bhagavan! Nairayikone ketala bhede prayogagati chhe\? 11 – bhede. Satyamana prayogagati adi. E pramane upayogapurvaka vaimanika sudhi sva – sva prayogagati chhe. Bhagavan ! Jivo satyamanaprayogagati yavat karmana sharira kayaprayoga gativala hoya\? Gautama ! Badha jivoni apekshae satyamanaprayogagati pana hoya, ityadi purvavat. Bhamga pana temaja kaheva. Ema vaimanika paryanta janavum. A prayogagati. Bhagavan ! Tata gati shum chhe\? Jene gama yavat samnivesha prati prayana karyum hoya, pana tyam pahomchya sivaya margamam vartato hoya te tatagati. Ema tatagati kahi. Bhagavan ! Bamdhanachhedagati shum chhe\? Jiva sharirathi ke sharira jivathi judum padata bamdhanachheda gati thaya. A bamdhanachheda gati. Bhagavan ! Upapatagati ketala bhede chhe\? Trana bhede – kshetropapata, bhavopapata, nobhavopapata. Bhagavan ! Kshetropapatagati ketala bhede chhe\? Pamcha bhede – nairayika kshetropapatagati yavat deva kshetropapatagati, siddha kshetropapatagati. Bhagavan ! Nairayika kshetropapatagati ketala bhede chhe\? Sata bhede – ratnaprabha prithvi nairayika kshetropapata gati yavat adhahsaptami prithvi nairayika kshetropapata gati. Bhagavan ! Tiryamchayonika kshetropapatagati ketala bhede chhe? Pamcha bhede – ekendriya tiryamchayonika kshetropapatagati yavat pamchendriya tiryamchayonika kshetropapatagati. Bhagavan ! Manushya kshetropapatagati ketala bhede chhe\? Be bhede – sammurchchhima manushya kshetropapatagati ane garbhaja manushya kshetropapatagati. Bhagavan deva kshetropapatagati ketala bhede chhe\? Chara bhede – bhavanapati deva kshetropapatagati yavat vaimanika deva kshetropapatagati Bhagavan ! Siddhakshetropapatagati ketala bhede chhe\? Aneka bhede – jambudvipa dvipamam bharata ane airavata kshetra upara chare disha – vidishamam siddha kshetropapatagati chhe. Jambudvipa dvipamam chullahimavamta ane shikhara parvatani upara, haimavata – hairanyavata kshetra upara, shabdapati – vikatapati vrittavaitadhya upara, mahahimavamta – rukmi varshadhara parvatani upara, harivarsha – ramyak varshani upara, gamdhapati – malyavamta vrittavaitadhyani upara, nishadha – nilavamta varshadhara parvata upara, purva – pashchima videhani upara, devakuru – uttarakuru ni upara, mamdara parvatani upara a badha sthane. Chare disha – vidishamam siddha kshetropapata gati chhe. Bhagavan ! Lavanasamudrani upara chare disha – vidishamam, dhatakikhamda dvipana purvarddha – pashchimarddhana meruni upara, kaloda samudrani upara, pushkaravara dviparddhana purvarddhana bharata, airavata kshetrani upara, e pramane yavat pushkaravara dviparddhana pashchimarddhamam meruni upara chare disha – vidishamam siddhakshetropapata gati kahi chhe. A pramane siddhakshetropapata gati kahi. Bhagavan ! Bhavopapata gati ketala bhede chhe\? Chara bhede – nairayika bhavopapata gati yavat devabhavopapata gati. Nairayikabhavopapata gati sata bhede chhe, ityadi kshetropapatagatina siddha sivayano bheda ahim kaheva. E pramane bhavopapata gati kahi. Bhagavan ! Nobhavopapatagati ketala bhede chhe\? Be bhede – pudgalanobhavopapata gati, siddhanobhavopapata gati Bhagavan ! Pudgala nobhavopapata gati kevi chhe\? Paramanu pudgala je lokana purva charamamtathi pashchima charamamta sudhi eka samayamam jaya ane pashchimathi purva charamamta sudhi eka samayamam jaya, e rite dakshinathi uttara ane uttarathi dakshina charamamta sudhi jaya, uparathi niche ane nichethi uparana charamamta sudhi jaya, tene pudgala bhavopapata gati kahevaya chhe. Bhagavan ! Siddha – nobhavopapata gati ketala bhede chhe\? Be bhede – anamtara siddha – nobhavopapata gati ane parampara siddha – nobhavopapata gati. Bhagavan ! Anamtara siddha – nobhavopapata gati ketala bhede chhe? Pamdara bhede – tirthasiddha nobhavopapata gati yavat aneka siddha anamtara nobhavopapata gati Parampara siddha – nobhavopapata gati ketala bhede chhe\? Aneka bhede – aprathama samaya parampara siddha – nobhavopapata gati e pramane dvisamayasiddha parampara siddha – nobhavopapata gati yavat anamtasamaya siddha – nobhavopapata gati. E pramane upapatagati kahi. Vihayogati ketala bhede chhe\? 17 bhede – sprishad, asprishad, upasampadyamana, anupasampadyamana, pudgala, mamduka, nauka, naya, chhaya, chhayanupata, leshya, leshyanupata, uddishya pravibhakta, chatuhpurusha pravibhakta, vakra, pamka, bamdhanamochanagati. 1. Sprishadgati kevi chhe\? Paramanu pudgala, dvipradeshi yavat anamtapradeshi skamdhoni paraspara sparsha karine je gati pravarte te sprishadgati. 2. Asprishadgati – paraspara sparsha karya vina e paramanuni gati. 3. Upasampadyamana gati – raja, yuvaraja, ishvara, talavara, madambika, kautumbika, ibhya, shreshthi, senapati, sarthavahane anusarine gamana kare te gati. 4. Anupasampadyamana gati – teo ekabijane anusarya sivaya je gati kare te. 5. Pudgala gati – paramanu pudgala yavat anamtapradeshi skamdhani je gati pravarte chhe te. 6. Mamduka gati – dedako kudi kudine je gamana kare te. 7. Nauka gati – je purve vetalithi dakshina vetali jala marge jaya te. 8. Naya gati – je naigama, samgraha, vyavahara, riju sutra, shabda, samabhirudha ane evambhuta nayoni gati. Athava sarva nayo je ichchhe te. 9. Chhaya gati – ghoda ke hathi ke manushya ke kinnara ke mahoraga ke gamdharva ke vrishabha ke ratha ke chhatrani chhayane anusarine gamana kare te. 10. Chhayanupata gati – je karane purushane chhaya anusare pana purusha chhayane na anusare te gati. 11. Leshya gati – je krishnaleshya nila leshyane pamine te rupapane – varna – gamdha – rasa – sparshapane varamvara pariname, e pramane nila leshya, kapotaleshyane pamine, kapotaleshya tejoleshyane pamine, tejoleshya padmaleshyane pamine, padmaleshya shuklaleshyane pamine je tadrupapane yavat pariname te leshya gati. 12. Leshyanupata gati – je leshyavala dravyo grahana kari marana pame, te leshyavalamam utpanna thaya. Jema ke krishnaleshya valamam yavat shukla leshya valamam. 13. Uddishya pravibhakta gati – je acharya, upadhyaya, sthavira, pravartaka, gani, ganadhara, ganavachchhedakane uddeshi uddeshine gamana kare te. 14. Chatuhpurusha pravibhakta gati – jema ke, 1. Chara purusho eka sathe taiyara thai eka sathe gati kare 2. Eka sathe taiyara thai juda samaye gati kare 3. Juda samaye taiyara thai, sathe gati kare, 4. Juda juda samaye taiyara thai juda juda gati kare te chatuhpurusha pravibhakta gati. 15. Vakragati – chara bhede, ghattanata, stambhanata, shleshnata, patanata. 16. Pamkagati – jema koi purusha kadava ke panimam potana sharirane teko apine gati kare. 17. Bamdhana vimochana gati kevi chhe? Pakva thayela ane bamdhanathi juda thayela amra, ambadaka, bijora, bila, kotha, bhachcha, phanasa, dadama, paravat, akhoda, chara, bora ane timdukani nirvyaghata, niche svabhavika gati thaya te bamdhana vimochana gati. Te vihayogati kahi.