Sutra Navigation: Pragnapana ( પ્રજ્ઞાપના ઉપાંગ સૂત્ર )

Search Details

Mool File Details

Anuvad File Details

Sr No : 1106723
Scripture Name( English ): Pragnapana Translated Scripture Name : પ્રજ્ઞાપના ઉપાંગ સૂત્ર
Mool Language : Ardha-Magadhi Translated Language : Gujarati
Chapter :

पद-१५ ईन्द्रिय

 Translated Chapter :

પદ-૧૫ ઈન્દ્રિય
Section : उद्देशक-१ Translated Section : ઉદ્દેશક-૧
Sutra Number : 423 Category : Upang-04
Gatha or Sutra : Sutra Sutra Anuyog :
Author : Deepratnasagar Original Author : Gandhar
 
Century : Sect : Svetambara1
Source :
 
Mool Sutra : [सूत्र] नेरइयाणं भंते! कति इंदिया पन्नत्ता? गोयमा! पंचेंदिया पन्नत्ता, तं जहा–सोइंदिए जाव फासिंदिए। नेरइयाणं भंते! सोइंदिए किंसंठिए पन्नत्ते? गोयमा! कलंबुयासंठाणसंठिए पन्नत्ते। एवं जहा ओहियाणं वत्तव्वया भणिया तहेव नेरइयाणं पि जाव अप्पाबहुयाणि दोन्नि वि, नवरं–नेरइयाणं भंते! फासिंदिए किंसंठिए पन्नत्ते? गोयमा! दुविहे पन्नत्ते, तं जहा–भवधारणिज्जे य उत्तरवेउव्विए य। तत्थ णं जेसे भवधारणिज्जे से णं हुंडसंठाणसंठिए पन्नत्ते। तत्थ णं जेसे उत्तरवेउव्विए से वि तहेव। सेसं तं चेव। असुरकुमाराणं भंते! कति इंदिया पन्नत्ता? गोयमा! पंचेंदिया पन्नत्ता। एवं जहा ओहियाणं जाव अप्पाबहु-याणि दोन्नि वि, नवरं–फासेंदिए दुविहे पन्नत्ते, तं जहा–भवधारणिज्जे य उत्तरवेउव्विए य। तत्थ णं जेसे भवधारणिज्जे से णं समचउरंससंठाणसंठिए पन्नत्ते। तत्थ णं जेसे उत्तरवेउव्विए से णं णाणासंठाणसंठिए पन्नत्ते। सेसं तं चेव। एवं जाव थणियकुमाराणं। पुढविकाइयाणं भंते! कति इंदिया पन्नत्ता? गोयमा! एगे फासिंदिए पन्नत्ते। पुढविकाइयाणं भंते! फासिंदिए किंसंठिए पन्नत्ते? गोयमा! मसूरचंदसंठाणसंठिए पन्नत्ते। पुढविकाइयाणं भंते! फासिंदिए केवतियं बाहल्लेणं पन्नत्ते? गोयमा! अंगुलस्स असंखेज्जइभागं बाहल्लेणं पन्नत्ते। पुढविकाइयाणं भंते! फासिंदिए केवतियं पोहत्तेणं पन्नत्ते? गोयमा! सरीरपमाणमेत्ते पोहत्तेणं पन्नत्ते। पुढविकाइयाणं भंते! फासिंदिए कतिपएसिए पन्नत्ते? गोयमा! अनंतपएसिए पन्नत्ते। पुढविकाइयाणं भंते! फासिंदिए कतिपएसोगाढे पन्नत्ते? गोयमा! असंखेज्जपएसोगाढे पन्नत्ते। एतेसि णं भंते! पुढविकाइयाणं फासिंदियस्स ओगाहण-पएसट्ठयाए कतरे कतरेहिंतो अप्पा वा बहुया वा तुल्ला वा विसेसाहिया वा? गोयमा! सव्वत्थोवे पुढविकाइयाणं फासिंदिए ओगाहण-ट्ठयाए, से चेव पएसट्ठयाए अनंतगुणे। पुढविकाइयाणं भंते! फासिंदियस्स केवतिया कक्खडगरुयगुणा पन्नत्ता? गोयमा! अनंता। एवं मउयलहुयगुणा वि। एतेसि णं भंते! पुढविकाइयाण फासेंदियस्स कक्खडगरुयगुण-मउयलहुयगुणाणं कतरे कतरेहिंतो अप्पा वा बहुया वा तुल्ला वा विसेसाहिया वा? गोयमा! सव्वत्थोवा पुढविकाइयाणं फासेंदियस्स कक्खडगरुयगुणा, तस्स चेव मउयलहुयगुणा अनंतगुणा। एवं आउक्काइयाणं वि जाव वणस्सइकाइयाणं, नवरं–संठाणे इमो विसेसो दट्ठव्वो–आउक्काइयाणं थिबुगबिंदुसंठाणसंठिए पन्नत्ते, तेउक्काइयाणं सूईकलावसंठाणसंठिए पन्नत्ते, वाउक्काइयाणं पडागासंठाणसंठिए पन्नत्ते, वणप्फइकाइयाणं णाणासंठाणसंठिए पन्नत्ते। बेइंदियाणं भंते! कति इंदिया पन्नत्ता? गोयमा! दो इंदिया पन्नत्ता, तं जहा–जिब्भिंदिए य फासिंदिए य। दोण्हं पि इंदियाणं संठाणं बाहल्लं पोहत्तं पदेसा ओगाहणा य जहा ओहियाणं भणिया तहा भाणियव्वा, नवरं–फासेंदिए हुंडसंठाणसंठिए पन्नत्ते त्ति इमो विसेसो। एतेसि णं भंते! बेइंदियाणं जिब्भिंदिय-फासेंदियाणं ओगाहणट्ठयाए पएसट्ठयाए ओगाहण-पएसट्ठयाए कतरे कतरेहिंतो अप्पा वा बहुया वा तुल्ला वा विसेसाहिया वा? गोयमा! सव्वत्थोवे बेइंदियाणं जिब्भिंदिए ओगाहणट्ठयाए, फासेंदिए ओगा हणट्ठयाए संखेज्जगुणे। पएसट्ठयाए–सव्वत्थोवे बेइंदियाणं जिब्भिंदिए पएसट्ठयाए, फासेंदिए पएसट्ठयाए संखेज्जगुणे। ओगाहण-पएसट्ठयाए–सव्वत्थोवे बेइंदियस्स जिब्भिंदिए ओगाहणट्ठयाए, फासिंदिए ओगाहणट्ठयाए संखेज्जगुणे, फासेंदियस्स ओगाहणट्ठयाए-हिंतो जिब्भिंदिए पएसट्ठयाए अनंतगुणे, फासिंदिए पएसट्ठयाए संखेज्जगुणे। बेइंदियाणं भंते! जिब्भिंदियस्स केवइया कक्खडगरुयगुणा पन्नत्ता? गोयमा! अनंता। एवं फासेंदियस्स वि। एवं मउयलहुयगुणा वि। एतेसि णं भंते! बेइंदियाणं जिब्भिंदियफासेंदियाणं कक्खडगरुयगुणाणं मउयलहुयगुणाणं कक्खडगरुयगुण-मउयलहुयगुणाण य कतरे कतरेहिंतो अप्पा वा बहुया वा तुल्ला वा विसेसाहिया वा? गोयमा! सव्वत्थोवा बेइंदियाणं जिब्भिंदियस्स कक्खडगरुयगुणा, फासेंदियस्स कक्खड-गरुयगुणा अनंतगुणा, फासेंदियस्स कक्खडगरुयगुणेहिंतो तस्स चेव मउयलहुयगुणा अणं-तगुणा, जिब्भिंदियस्स मउयलहुयगुणा अनंतगुणा। एवं जाव चउरिंदिय त्ति, नवरं–इंदियपरिवुड्ढी कायव्वा। तेइंदियाणं घाणेंदिए थोवे, चउरिंदियाणं चक्खिंदिए थोवे। सेसं तं चेव। पंचिंदियतिरिक्खजोणियाणं मनूसाण य जहा नेरइयाणं, नवरं–फासिंदिए छव्विहसंठाण-संठिए पन्नत्ते, तं जहा–समचउरंसे नग्गोहपरिमंडले सादी खुज्जे वामणे हुंडे। वाणमंतर-जोइसिय-वेमानियाणं जहा असुरकुमाराणं।
Sutra Meaning : ભગવન્‌ ! નૈરયિકોની કેટલી ઇન્દ્રિયો છે ? ગૌતમ ! પાંચ – શ્રોત્ર યાવત્‌ સ્પર્શન. ભગવન્‌ ! શ્રોત્રેન્દ્રિય કેવા આકારે છે ? કદંબ પુષ્પના આકારે છે. એ પ્રમાણે સામાન્ય ઇન્દ્રિયોની વક્તવ્યતા માફક નૈરયિકોની વક્તવ્યતા અલ્પબહુત્વ સુધી કહેવી. પણ વિશેષ એ કે – નૈરયિકોની સ્પર્શનેન્દ્રિય કેવા આકારે છે? ગૌતમ ! સ્પર્શનેન્દ્રિય બે ભેદે – ભવધારણીય, ઉત્તરવૈક્રિય. ભવધારણીય સ્પર્શનેન્દ્રિય હુંડકાકાર છે, ઉત્તર વૈક્રિય પણ સ્પર્શનેન્દ્રિય હુંડકાકાર છે. બાકી પૂર્વવત જાણવું. ભગવન્‌ ! અસુરકુમારને કેટલી ઇન્દ્રિયો છે ? પાંચ. એ પ્રમાણે સામાન્ય ઇન્દ્રિયો માફક બંને પ્રકારે અલ્પબહુત્વ કહેવું. પણ તેઓને સ્પર્શનેન્દ્રિય બે પ્રકારે – ભવધારણીય, ઉત્તરવૈક્રિય. તેમાં ભવધારણીય સમચતુરસ્ર આકારે છે, ઉત્તર વૈક્રિય વિવિધાકારે છે. બાકી બધું પૂર્વવત્‌ જાણવું, આ પ્રમાણે સ્તનિતકુમાર સુધી સમજવું. ભગવન્‌ ! પૃથ્વીકાયિકને કેટલી ઇન્દ્રિયો છે ? સ્પર્શનેન્દ્રિય એક. ભગવન્‌ ! તે કયા આકારે રહેલી છે ? મયુરચંદ્ર સંસ્થાને છે. ભગવન્‌! તેનું બાહલ્ય કેટલું છે ? ગૌતમ ! અંગુલના અસંખ્યાત ભાગ પ્રમાણ છે. ભગવન્‌ ! તેનો વિસ્તાર કેટલો છે ? શરીરપ્રમાણ માત્ર. ભગવન્‌ ! તે કેટલા પ્રદેશવાળી છે ? ગૌતમ ! અનંત પ્રદેશી છે. ભગવન્‌ ! તે કેટલા પ્રદેશોની અવગાહનાવાળી છે ? ગૌતમ ! અસંખ્યાત પ્રદેશોની. ભગવન્‌ ! તે પૃથ્વીકાયિકોની સ્પર્શનેન્દ્રિય અવગાહના, પ્રદેશ અને અવગાહના – પ્રદેશરૂપે કોણ કોનાથી અલ્પ, બહુ, તુલ્ય કે વિશેષ છે ? ગૌતમ ! સૌથી થોડી પૃથ્વીકાયિકની સ્પર્શનેન્દ્રિય અવગાહના રૂપે છે, તે જ પ્રદેશાર્થરૂપે અનંતગુણ, અવગાહના – પ્રદેશ સૂત્રમાં નોંધ્યા નથી. ભગવન્‌! પૃથ્વીકાયિકની સ્પર્શનેન્દ્રિયના કેટલા કર્કશ – ગુરુ ગુણો છે ? ગૌતમ! અનંતા. એ રીતે મૃદુ – લઘુ ગુણો પણ જાણવા. ભગવન્‌! એ પૃથ્વીકાયિકની સ્પર્શનેન્દ્રિયના કર્કશ – ગુરુ ગુણો, મૃદુ – લઘુ ગુણોમાં કોણ કોનાથી અલ્પ, બહુ, તુલ્ય કે વિશેષ છે ? તેમાં સૌથી થોડાં કર્કશ – ગુરુ ગુણો છે, મૃદુ – લઘુ ગુણો અનંતા છે. એ પ્રમાણે અપ્‌કાયિક યાવત્‌ વનસ્પતિકાયિકો જાણવા. પણ સંસ્થાનમાં આટલું વિશેષ – અપ્‌કાયિકની સ્તિબુક આકૃતિ છે, તેઉકાયિકની સોયના જથ્થા જેવી, વાયુકાયિકોની ધ્વજા જેવી, વનસ્પતિકાયિકોની અનેક પ્રકારના આકારવાળી સ્પર્શનેન્દ્રિય જાણવી. ભગવન્‌ ! બેઇન્દ્રિય જીવોને કેટલી ઇન્દ્રિયો હોય છે ? ગૌતમ ! બે ઇન્દ્રિયો – જિહ્વેન્દ્રિય, સ્પર્શનેન્દ્રિય. બંનેનું સંસ્થાન, જાડાઈ, વિસ્તાર, પ્રદેશો અને અવગાહના, સામાન્ય ઇન્દ્રિયો માફક કહેવી. પણ સ્પર્શનેન્દ્રિય હુંડક સંસ્થાનની આકૃતિ જેવી છે. ભગવન્‌ ! બેઇન્દ્રિયોની જિહ્વેન્દ્રિય અને સ્પર્શનેન્દ્રિયમાં અવગાહનારૂપે, પ્રદેશરૂપે, અવગાહના – પ્રદેશરૂપે કોણ કોનાથી અલ્પ, બહુ, તુલ્ય કે વિશેષ છે છે ? ગૌતમ ! બેઇન્દ્રિયોની જિહ્વેન્દ્રિય અવગાહનારૂપે સૌથી અલ્પ છે, સ્પર્શનેન્દ્રિય અવગાહનારૂપે સંખ્યાતગુણ છે, પ્રદેશાર્થરૂપે – બેઇન્દ્રિયોની જિહ્વેન્દ્રિય પ્રદેશરૂપે સૌથી અલ્પ છે, સ્પર્શનેન્દ્રિય પ્રદેશરૂપે સંખ્યાતગુણ છે, અવગાહના – પ્રદેશાર્થરૂપે બેઇન્દ્રિયોની જિહ્વા અવગાહના રૂપે અલ્પ, સ્પર્શનેન્દ્રિય અવગાહનાથી સંખ્યાતગુણ છે. તેનાથી જિહ્વેન્દ્રિય પ્રદેશરૂપે અનંતગુણ છે, તેથી સ્પર્શનેન્દ્રિય પ્રદેશાર્થરૂપે સંખ્યાતગુણ છે. ભગવન્‌ ! બેઇન્દ્રિયોની જિહ્વેન્દ્રિયના કેટલા કર્કશ – ગુરુ ગુણો છે ? ગૌતમ ! અનંતા. એ પ્રમાણે સ્પર્શનેન્દ્રિયના પણ જાણવા. એ પ્રમાણે મૃદુ – લઘુ ગુણો સંબંધે જાણવું. ભગવન્‌! બેઇન્દ્રિયોની જિહ્વેન્દ્રિય અને સ્પર્શનેન્દ્રિયના કર્કશ – ગુરુ ગુણો, મૃદુ – લઘુ ગુણો તથા કર્કશ – ગુરુ મૃદુ – લઘુ ગુણોમાં કોણ કોનાથી અલ્પ, બહુ, તુલ્ય કે વિશેષ છે આદિ છે? ગૌતમ ! બેઇન્દ્રિયોની જિહ્વેન્દ્રિયના કર્કશ – ગુરુ ગુણો સૌથી થોડાં છે, સ્પર્શનેન્દ્રિયના કર્કશ – ગુરુ ગુણો અનંતગુણા છે, સ્પર્શન ઇન્દ્રિયના મૃદુ – લઘુ ગુણો તેનાથી અનંતગુણા છે. તેનાથી જિહ્વેન્દ્રિયના મૃદુ – લઘુ ગુણો અનંતગણા છે. એ પ્રમાણે ચઉરિન્દ્રિયો સુધી જાણવું. પરંતુ ઇન્દ્રિયની સંખ્યામાં વૃદ્ધિ કરવી. તેઇન્દ્રિયોને ઘ્રાણેન્દ્રિય સૌથી અલ્પ છે, ચઉરિન્દ્રિયોને ચક્ષુઇન્દ્રિય અલ્પ છે, બાકી બધું પૂર્વવત્‌. પંચેન્દ્રિય તિર્યંચો અને મનુષ્યોને નૈરયિકોની જેમ કહેવું. પણ સ્પર્શન ઇન્દ્રિય છ પ્રકારના સંસ્થાનાકારે છે. તે આ રીતે – સમચતુરસ્ર, ન્યગ્રોધ પરિમંડલ, સાદિ, કુબ્જ, વામન અને હુંડ. વ્યંતર, જ્યોતિષ્ક અને વૈમાનિકોને અસુરકુમારવત્‌ કહેવા.
Mool Sutra Transliteration : [sutra] neraiyanam bhamte! Kati imdiya pannatta? Goyama! Pamchemdiya pannatta, tam jaha–soimdie java phasimdie. Neraiyanam bhamte! Soimdie kimsamthie pannatte? Goyama! Kalambuyasamthanasamthie pannatte. Evam jaha ohiyanam vattavvaya bhaniya taheva neraiyanam pi java appabahuyani donni vi, navaram–neraiyanam bhamte! Phasimdie kimsamthie pannatte? Goyama! Duvihe pannatte, tam jaha–bhavadharanijje ya uttaraveuvvie ya. Tattha nam jese bhavadharanijje se nam humdasamthanasamthie pannatte. Tattha nam jese uttaraveuvvie se vi taheva. Sesam tam cheva. Asurakumaranam bhamte! Kati imdiya pannatta? Goyama! Pamchemdiya pannatta. Evam jaha ohiyanam java appabahu-yani donni vi, navaram–phasemdie duvihe pannatte, tam jaha–bhavadharanijje ya uttaraveuvvie ya. Tattha nam jese bhavadharanijje se nam samachauramsasamthanasamthie pannatte. Tattha nam jese uttaraveuvvie se nam nanasamthanasamthie pannatte. Sesam tam cheva. Evam java thaniyakumaranam. Pudhavikaiyanam bhamte! Kati imdiya pannatta? Goyama! Ege phasimdie pannatte. Pudhavikaiyanam bhamte! Phasimdie kimsamthie pannatte? Goyama! Masurachamdasamthanasamthie pannatte. Pudhavikaiyanam bhamte! Phasimdie kevatiyam bahallenam pannatte? Goyama! Amgulassa asamkhejjaibhagam bahallenam pannatte. Pudhavikaiyanam bhamte! Phasimdie kevatiyam pohattenam pannatte? Goyama! Sarirapamanamette pohattenam pannatte. Pudhavikaiyanam bhamte! Phasimdie katipaesie pannatte? Goyama! Anamtapaesie pannatte. Pudhavikaiyanam bhamte! Phasimdie katipaesogadhe pannatte? Goyama! Asamkhejjapaesogadhe pannatte. Etesi nam bhamte! Pudhavikaiyanam phasimdiyassa ogahana-paesatthayae katare katarehimto appa va bahuya va tulla va visesahiya va? Goyama! Savvatthove pudhavikaiyanam phasimdie ogahana-tthayae, se cheva paesatthayae anamtagune. Pudhavikaiyanam bhamte! Phasimdiyassa kevatiya kakkhadagaruyaguna pannatta? Goyama! Anamta. Evam mauyalahuyaguna vi. Etesi nam bhamte! Pudhavikaiyana phasemdiyassa kakkhadagaruyaguna-mauyalahuyagunanam katare katarehimto appa va bahuya va tulla va visesahiya va? Goyama! Savvatthova pudhavikaiyanam phasemdiyassa kakkhadagaruyaguna, tassa cheva mauyalahuyaguna anamtaguna. Evam aukkaiyanam vi java vanassaikaiyanam, navaram–samthane imo viseso datthavvo–aukkaiyanam thibugabimdusamthanasamthie pannatte, teukkaiyanam suikalavasamthanasamthie pannatte, vaukkaiyanam padagasamthanasamthie pannatte, vanapphaikaiyanam nanasamthanasamthie pannatte. Beimdiyanam bhamte! Kati imdiya pannatta? Goyama! Do imdiya pannatta, tam jaha–jibbhimdie ya phasimdie ya. Donham pi imdiyanam samthanam bahallam pohattam padesa ogahana ya jaha ohiyanam bhaniya taha bhaniyavva, navaram–phasemdie humdasamthanasamthie pannatte tti imo viseso. Etesi nam bhamte! Beimdiyanam jibbhimdiya-phasemdiyanam ogahanatthayae paesatthayae ogahana-paesatthayae katare katarehimto appa va bahuya va tulla va visesahiya va? Goyama! Savvatthove beimdiyanam jibbhimdie ogahanatthayae, phasemdie oga hanatthayae samkhejjagune. Paesatthayae–savvatthove beimdiyanam jibbhimdie paesatthayae, phasemdie paesatthayae samkhejjagune. Ogahana-paesatthayae–savvatthove beimdiyassa jibbhimdie ogahanatthayae, phasimdie ogahanatthayae samkhejjagune, phasemdiyassa ogahanatthayae-himto jibbhimdie paesatthayae anamtagune, phasimdie paesatthayae samkhejjagune. Beimdiyanam bhamte! Jibbhimdiyassa kevaiya kakkhadagaruyaguna pannatta? Goyama! Anamta. Evam phasemdiyassa vi. Evam mauyalahuyaguna vi. Etesi nam bhamte! Beimdiyanam jibbhimdiyaphasemdiyanam kakkhadagaruyagunanam mauyalahuyagunanam kakkhadagaruyaguna-mauyalahuyagunana ya katare katarehimto appa va bahuya va tulla va visesahiya va? Goyama! Savvatthova beimdiyanam jibbhimdiyassa kakkhadagaruyaguna, phasemdiyassa kakkhada-garuyaguna anamtaguna, phasemdiyassa kakkhadagaruyagunehimto tassa cheva mauyalahuyaguna anam-taguna, jibbhimdiyassa mauyalahuyaguna anamtaguna. Evam java chaurimdiya tti, navaram–imdiyaparivuddhi kayavva. Teimdiyanam ghanemdie thove, chaurimdiyanam chakkhimdie thove. Sesam tam cheva. Pamchimdiyatirikkhajoniyanam manusana ya jaha neraiyanam, navaram–phasimdie chhavvihasamthana-samthie pannatte, tam jaha–samachauramse naggohaparimamdale sadi khujje vamane humde. Vanamamtara-joisiya-vemaniyanam jaha asurakumaranam.
Sutra Meaning Transliteration : Bhagavan ! Nairayikoni ketali indriyo chhe\? Gautama ! Pamcha – shrotra yavat sparshana. Bhagavan ! Shrotrendriya keva akare chhe\? Kadamba pushpana akare chhe. E pramane samanya indriyoni vaktavyata maphaka nairayikoni vaktavyata alpabahutva sudhi kahevi. Pana vishesha e ke – nairayikoni sparshanendriya keva akare chhe? Gautama ! Sparshanendriya be bhede – bhavadharaniya, uttaravaikriya. Bhavadharaniya sparshanendriya humdakakara chhe, uttara vaikriya pana sparshanendriya humdakakara chhe. Baki purvavata janavum. Bhagavan ! Asurakumarane ketali indriyo chhe\? Pamcha. E pramane samanya indriyo maphaka bamne prakare alpabahutva kahevum. Pana teone sparshanendriya be prakare – bhavadharaniya, uttaravaikriya. Temam bhavadharaniya samachaturasra akare chhe, uttara vaikriya vividhakare chhe. Baki badhum purvavat janavum, a pramane stanitakumara sudhi samajavum. Bhagavan ! Prithvikayikane ketali indriyo chhe\? Sparshanendriya eka. Bhagavan ! Te kaya akare raheli chhe\? Mayurachamdra samsthane chhe. Bhagavan! Tenum bahalya ketalum chhe\? Gautama ! Amgulana asamkhyata bhaga pramana chhe. Bhagavan ! Teno vistara ketalo chhe\? Sharirapramana matra. Bhagavan ! Te ketala pradeshavali chhe\? Gautama ! Anamta pradeshi chhe. Bhagavan ! Te ketala pradeshoni avagahanavali chhe\? Gautama ! Asamkhyata pradeshoni. Bhagavan ! Te prithvikayikoni sparshanendriya avagahana, pradesha ane avagahana – pradesharupe kona konathi alpa, bahu, tulya ke vishesha chhe\? Gautama ! Sauthi thodi prithvikayikani sparshanendriya avagahana rupe chhe, te ja pradeshartharupe anamtaguna, avagahana – pradesha sutramam nomdhya nathi. Bhagavan! Prithvikayikani sparshanendriyana ketala karkasha – guru guno chhe\? Gautama! Anamta. E rite mridu – laghu guno pana janava. Bhagavan! E prithvikayikani sparshanendriyana karkasha – guru guno, mridu – laghu gunomam kona konathi alpa, bahu, tulya ke vishesha chhe\? Temam sauthi thodam karkasha – guru guno chhe, mridu – laghu guno anamta chhe. E pramane apkayika yavat vanaspatikayiko janava. Pana samsthanamam atalum vishesha – apkayikani stibuka akriti chhe, teukayikani soyana jaththa jevi, vayukayikoni dhvaja jevi, vanaspatikayikoni aneka prakarana akaravali sparshanendriya janavi. Bhagavan ! Beindriya jivone ketali indriyo hoya chhe\? Gautama ! Be indriyo – jihvendriya, sparshanendriya. Bamnenum samsthana, jadai, vistara, pradesho ane avagahana, samanya indriyo maphaka kahevi. Pana sparshanendriya humdaka samsthanani akriti jevi chhe. Bhagavan ! Beindriyoni jihvendriya ane sparshanendriyamam avagahanarupe, pradesharupe, avagahana – pradesharupe kona konathi alpa, bahu, tulya ke vishesha chhe chhe\? Gautama ! Beindriyoni jihvendriya avagahanarupe sauthi alpa chhe, sparshanendriya avagahanarupe samkhyataguna chhe, pradeshartharupe – beindriyoni jihvendriya pradesharupe sauthi alpa chhe, sparshanendriya pradesharupe samkhyataguna chhe, avagahana – pradeshartharupe beindriyoni jihva avagahana rupe alpa, sparshanendriya avagahanathi samkhyataguna chhe. Tenathi jihvendriya pradesharupe anamtaguna chhe, tethi sparshanendriya pradeshartharupe samkhyataguna chhe. Bhagavan ! Beindriyoni jihvendriyana ketala karkasha – guru guno chhe\? Gautama ! Anamta. E pramane sparshanendriyana pana janava. E pramane mridu – laghu guno sambamdhe janavum. Bhagavan! Beindriyoni jihvendriya ane sparshanendriyana karkasha – guru guno, mridu – laghu guno tatha karkasha – guru mridu – laghu gunomam kona konathi alpa, bahu, tulya ke vishesha chhe adi chhe? Gautama ! Beindriyoni jihvendriyana karkasha – guru guno sauthi thodam chhe, sparshanendriyana karkasha – guru guno anamtaguna chhe, sparshana indriyana mridu – laghu guno tenathi anamtaguna chhe. Tenathi jihvendriyana mridu – laghu guno anamtagana chhe. E pramane chaurindriyo sudhi janavum. Paramtu indriyani samkhyamam vriddhi karavi. Teindriyone ghranendriya sauthi alpa chhe, chaurindriyone chakshuindriya alpa chhe, baki badhum purvavat. Pamchendriya tiryamcho ane manushyone nairayikoni jema kahevum. Pana sparshana indriya chha prakarana samsthanakare chhe. Te a rite – samachaturasra, nyagrodha parimamdala, sadi, kubja, vamana ane humda. Vyamtara, jyotishka ane vaimanikone asurakumaravat kaheva.