Sutra Navigation: Anuyogdwar ( અનુયોગદ્વારાસૂત્ર )
Search Details
| Mool File Details |
|
Anuvad File Details |
|
| Sr No : | 1124249 | ||
| Scripture Name( English ): | Anuyogdwar | Translated Scripture Name : | અનુયોગદ્વારાસૂત્ર |
| Mool Language : | Ardha-Magadhi | Translated Language : | Gujarati |
| Chapter : |
अनुयोगद्वारासूत्र |
Translated Chapter : |
અનુયોગદ્વારાસૂત્ર |
| Section : | Translated Section : | ||
| Sutra Number : | 249 | Category : | Chulika-02 |
| Gatha or Sutra : | Sutra | Sutra Anuyog : | |
| Author : | Deepratnasagar | Original Author : | Gandhar |
| Century : | Sect : | Svetambara1 | |
| Source : | |||
| Mool Sutra : | [सूत्र] से किं तं दंदे? दंदे–दन्ताश्च ओष्ठौ च दन्तोष्ठम्, स्तनौ च उदरं च स्तनोदरम्, वस्त्रं च पात्रं च वस्त्रपात्रम्, अश्वाश्च महिषाश्च अश्वमहिषम्, अहिश्च नकुलश्च अहिनकुलम्। से तं दंदे। से किं तं बहुव्वीही? बहुव्वीही–फुल्ला जम्मि गिरिम्मि कुडय-कयंबा सो इमो गिरी फुल्लिय-कुडय-कयंबो। से तं बहुव्वीही। से किं तं कम्मधारए? कम्मधारए–धवलो वसहो धवलवसहो, किण्हो मिगो किण्हमिगो, सेतो पडो सेतपडो, रत्तो पडो रत्तपडो। से तं कम्मधारए। से किं तं दिगू? दिगू–तिन्नि कडुयाणि तिकडुयं, तिन्नि महुराणि तिमहुरं, तिन्नि गुणा तिगुणं, तिन्नि पुराणि तिपुरं, तिन्नि सराणि तिसरं, तिन्नि पुक्खराणि तिपुक्खरं, तिन्नि बिंदुयाणि तिबिंदुयं, तिन्नि पहा तिपहं, पंच नदीओ पंचनदं, सत्त गया सत्तगयं, नव तुरगा नवतुरगं, दस गामा दसगामं, दस पुराणि दसपुरं। से तं दिगू। से किं तं तप्पुरिसे? तप्पुरिसे–तित्थे कागो तित्थकागो, वने हत्थी वनहत्थी, वणे वराहो वणवराहो, वणे महिसो वणमहिसो वणे मयूरो वणमयूरो। से तं तप्पुरिसे। से किं तं अव्वईभावे? अव्वईभावे– अनुगामं अनुनदीयं अनुफरिहं अनुचरियं। से तं अव्वईभावे से किं तं एगसेसे? एगसेसे–जहा एगो पुरिसो तहा बहवे पुरिसा, जहा बहवे पुरिसा तहा एगो पुरिसो। जहा एगो करिसावणो तहा बहवे करिसावणा, जहा बहवे करिसावणा तहा एगो करिसावणो। जहा एगो साली तहा बहवे साली, जहा बहवे साली तहा एगो साली। से तं एगसेसे। से तं सामासिए। से किं तं तद्धितए? तद्धितए अट्ठविहे पन्नत्ते, तं जहा– | ||
| Sutra Meaning : | [૧] દ્વન્દ્વ સમાસનું સ્વરૂપ કેવું છે ? દ્વન્દ્વ સમાસના ઉદાહરણો – દાંત અને ઔષ્ટ – હોઠ તે દંતોષ્ઠ, સ્તનો અને ઉદર તે સ્તનોદર, વસ્ત્ર અને પાત્ર તે વસ્ત્રપાત્ર, અશ્વ અને મહિષ તે અશ્વમહિષ, સાપ અને નોળિયો તે સાપનોળિયો. આ દ્વન્દ્વ સમાસ છે. [૨] બહુવ્રીહિ સમાસનું સ્વરૂપ કેવું છે ? બહુવ્રીહિ સમાસમાં આ પર્વત ઉપર વિકસિત કુટજ અને કદમ્બ વૃક્ષ હોવાથી આ પર્વત ‘વિકસિત કુટજ કદમ્બ’ કહેવાય છે. અહીં ‘ફુલ્લકુટજકદમ્બ’ પદ બહુવ્રીહિ સમાસરૂપ છે. [૩] કર્મધારય સમાસનું સ્વરૂપ કેવું છે ? કર્મધારય સમાસના ઉદાહરણ છે – ધવલ એવો વૃષભ – ધવલ વૃષભ, કૃષ્ણ કાળો. એવો મૃગ – કૃષ્ણમૃગ, શ્વેત એવું વસ્ત્ર – શ્વેત વસ્ત્ર પટ., રક્ત એવું વસ્ત્ર – રક્તવસ્ત્ર, આ કર્મધારય સમાસ છે. [૪] દ્વિગુ સમાસનું સ્વરૂપ કેવું છે ? દ્વિગુ સમાસના ઉદાહરણ છે – ત્રણ કટુક વસ્તુઓનો સમૂહ તે ત્રિકટુક, ત્રણ મધુર વસ્તુઓનો સમૂહ તે ત્રિમધુર, ત્રણ ગુણોનો સમૂહ તે ત્રિગુણ, ત્રણ પૂર – નગરોનો સમૂહ તે ત્રિપુર, ત્રણ સ્વરનો સમૂહ તે ત્રિસ્વર, ત્રણ પુષ્કર – કમળોનો સમૂહ તે ત્રિપુષ્કર, ત્રણ બિંદુઓનો સમૂહ તે ત્રિબિન્દુ, ત્રણ પથ – રસ્તાઓનો સમૂહ તે ત્રિપથ, પાંચ નદીઓનો સમૂહ તે પંચનદ, સાત ગજ – હાથીઓનો સમૂહ તે સપ્તગજ, નવ ઘોડાઓનો સમૂહ તે નવતુરંગ, દસ ગામોનો સમૂહ તે દસ ગામ, દસ પૂરોનો સમૂહ તે દસપુર. આ દ્વિગુ સમાસ છે. [૫] તત્પુરુષ સમાસનું સ્વરૂપ કેવું છે ? તત્પુરુષ સમાસના ઉદાહરણ છે – તીર્થમાં કાગ તે તીર્થકાગ, વનમાં હસ્તી – વનહસ્તી, વનમાં વરાહ વનવરાહ, વનમાં મહિષ – વનમહિષ, વનમાં મયૂર – વનમયૂર. [૬] અવ્યયીભાવ સમાસનું સ્વરૂપ કેવું છે ? અવ્યયીભાવ સમાસના ઉદાહરણ છે – અનુગ્રામ, અનુનદી, અનુફરિહા, અનુચરિત. [૭] એકશેષ સમાસનું સ્વરૂપ કેવું છે ? જેમાં એકપદ શેષ રહે અન્ય પદોનો લોપ થાય. તે એકશેષ સમાસ કહેવાય છે. જેમ કે – જેવો એક પુરુષ તેવા અનેક પુરુષ અને જેવા અનેક પુરુષ તેવો એક પુરુષ. જેવો એક કાર્ષાપણ સુવર્ણમુદ્રા. તેવા અનેક કાર્ષાપણ, જેવા અનેક કાર્ષાપણ તેવા એક કાર્ષાપણ, જેવો એક ચોખો તેવા અનેક ચોખા, જેવા અનેક ચોખા તેવો એક ચોખો વગેરે એકશેષ સમાસના ઉદાહરણ છે. આ એકશેષ સમાસ છે. | ||
| Mool Sutra Transliteration : | [sutra] se kim tam damde? Damde–dantashcha oshthau cha dantoshtham, stanau cha udaram cha stanodaram, vastram cha patram cha vastrapatram, ashvashcha mahishashcha ashvamahisham, ahishcha nakulashcha ahinakulam. Se tam damde. Se kim tam bahuvvihi? Bahuvvihi–phulla jammi girimmi kudaya-kayamba so imo giri phulliya-kudaya-kayambo. Se tam bahuvvihi. Se kim tam kammadharae? Kammadharae–dhavalo vasaho dhavalavasaho, kinho migo kinhamigo, seto pado setapado, ratto pado rattapado. Se tam kammadharae. Se kim tam digu? Digu–tinni kaduyani tikaduyam, tinni mahurani timahuram, tinni guna tigunam, tinni purani tipuram, tinni sarani tisaram, tinni pukkharani tipukkharam, tinni bimduyani tibimduyam, tinni paha tipaham, pamcha nadio pamchanadam, satta gaya sattagayam, nava turaga navaturagam, dasa gama dasagamam, dasa purani dasapuram. Se tam digu. Se kim tam tappurise? Tappurise–titthe kago titthakago, vane hatthi vanahatthi, vane varaho vanavaraho, vane mahiso vanamahiso vane mayuro vanamayuro. Se tam tappurise. Se kim tam avvaibhave? Avvaibhave– anugamam anunadiyam anuphariham anuchariyam. Se tam avvaibhave Se kim tam egasese? Egasese–jaha ego puriso taha bahave purisa, jaha bahave purisa taha ego puriso. Jaha ego karisavano taha bahave karisavana, jaha bahave karisavana taha ego karisavano. Jaha ego sali taha bahave sali, jaha bahave sali taha ego sali. Se tam egasese. Se tam samasie. Se kim tam taddhitae? Taddhitae atthavihe pannatte, tam jaha– | ||
| Sutra Meaning Transliteration : | [1] dvandva samasanum svarupa kevum chhe\? Dvandva samasana udaharano – damta ane aushta – hotha te damtoshtha, stano ane udara te stanodara, vastra ane patra te vastrapatra, ashva ane mahisha te ashvamahisha, sapa ane noliyo te sapanoliyo. A dvandva samasa chhe. [2] bahuvrihi samasanum svarupa kevum chhe\? Bahuvrihi samasamam a parvata upara vikasita kutaja ane kadamba vriksha hovathi a parvata ‘vikasita kutaja kadamba’ kahevaya chhe. Ahim ‘phullakutajakadamba’ pada bahuvrihi samasarupa chhe. [3] karmadharaya samasanum svarupa kevum chhe\? Karmadharaya samasana udaharana chhe – dhavala evo vrishabha – dhavala vrishabha, krishna kalo. Evo mriga – krishnamriga, shveta evum vastra – shveta vastra pata., rakta evum vastra – raktavastra, a karmadharaya samasa chhe. [4] dvigu samasanum svarupa kevum chhe\? Dvigu samasana udaharana chhe – trana katuka vastuono samuha te trikatuka, trana madhura vastuono samuha te trimadhura, trana gunono samuha te triguna, trana pura – nagarono samuha te tripura, trana svarano samuha te trisvara, trana pushkara – kamalono samuha te tripushkara, trana bimduono samuha te tribindu, trana patha – rastaono samuha te tripatha, pamcha nadiono samuha te pamchanada, sata gaja – hathiono samuha te saptagaja, nava ghodaono samuha te navaturamga, dasa gamono samuha te dasa gama, dasa purono samuha te dasapura. A dvigu samasa chhe. [5] tatpurusha samasanum svarupa kevum chhe\? Tatpurusha samasana udaharana chhe – tirthamam kaga te tirthakaga, vanamam hasti – vanahasti, vanamam varaha vanavaraha, vanamam mahisha – vanamahisha, vanamam mayura – vanamayura. [6] avyayibhava samasanum svarupa kevum chhe\? Avyayibhava samasana udaharana chhe – anugrama, anunadi, anuphariha, anucharita. [7] ekashesha samasanum svarupa kevum chhe\? Jemam ekapada shesha rahe anya padono lopa thaya. Te ekashesha samasa kahevaya chhe. Jema ke – jevo eka purusha teva aneka purusha ane jeva aneka purusha tevo eka purusha. Jevo eka karshapana suvarnamudra. Teva aneka karshapana, jeva aneka karshapana teva eka karshapana, jevo eka chokho teva aneka chokha, jeva aneka chokha tevo eka chokho vagere ekashesha samasana udaharana chhe. A ekashesha samasa chhe. | ||