Welcome to the Jain Elibrary: Worlds largest Free Library of JAIN Books, Manuscript, Scriptures, Aagam, Literature, Seminar, Memorabilia, Dictionary, Magazines & Articles
Global Search for JAIN Aagam & Scriptures| Scripture Name | Translated Name | Mool Language | Chapter | Section | Translation | Sutra # | Type | Category | Action |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Saman Suttam | Saman Suttam | Sanskrit |
द्वितीय खण्ड - मोक्ष-मार्ग |
३३. संलेखनासूत्र | English | 575 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: कषायान् प्रतनून् कृत्वा, अल्पाहारः तितिक्षते।
अथ भिक्षुर्ग्लायेत्, आहारस्येव अन्तिकम्।।९।। Translated Sutra: A monk (adopting the vow of sallekhana) should first subdue his passions and (then) reduce the intake of his food gradually; but when the body becomes extremely weak, he should stop taking any food. | |||||||||
| Saman Suttam | Saman Suttam | Sanskrit |
तृतीय खण्ड - तत्त्व-दर्शन |
३४. तत्त्वसूत्र | English | 597 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: तस्मात् निर्वृत्तिकामो, रागं सर्वत्र करोतु मा किंचित्।
स तेन वीतरागो, भव्यो भवसागरं तरति।।१०।। Translated Sutra: Therefore, it is desirable to renounce the attachments; do not do anything at any time that brings about an attachment even to the slightest degree; it is due to this that a soul conquers all attachments and crosses over the ocean of worldly existence. | |||||||||
| Saman Suttam | Saman Suttam | Sanskrit |
तृतीय खण्ड - तत्त्व-दर्शन |
३५. द्रव्यसूत्र | English | 631 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: धर्मास्तिकायोऽरसो-ऽवर्णगन्धोऽशब्दोऽस्पर्शः।
लोकावगाढः स्पृष्टः, पृथुलोऽसंख्यातिकप्रदेशः।।८।। Translated Sutra: Dharmastikaya is devoid of the attributes like taste, colour, smell, sound and touch. It pervades universe, it is independent, huge and has innumberable pradesas, i.e., spacepoints. | |||||||||
| Saman Suttam | Saman Suttam | Sanskrit |
तृतीय खण्ड - तत्त्व-दर्शन |
३५. द्रव्यसूत्र | English | 633 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: न च गच्छति धर्मास्तिकायः, गमनं न करोत्यन्यद्रव्यस्य।
भवति गतेः स प्रसरो, जीवानां पुद्गलानां च।।१०।। Translated Sutra: Dharmastikaya does not move itself nor cause other things to move; but it is an all pervading medium of motion for the living and non-living bodies. | |||||||||
| Saman Suttam | સમણસુત્તં | Sanskrit |
प्रथम खण्ड – ज्योतिर्मुख |
१. मङ्गलसूत्र | Gujarati | 7 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: घनघातिकर्ममथनाः, त्रिभुवनवरभव्यकमलमार्तण्डाः।
अर्हाः (अर्हन्तः) अनन्तज्ञानिनः, अनुपमसौख्या जयन्तु जगति।। Translated Sutra: આત્મગુણના ઘાતક એવા કર્મોનો નાશ કરનાર, ત્રણે લોકમાં રહેલા ભવ્ય આત્માઓને વિકસિત કરવામાં સૂર્ય સમાન, અનુત્તર સુખ અને અનંતજ્ઞાનયુક્ત અરિહંતોનો જગતમાં જય હો. | |||||||||
| Saman Suttam | સમણસુત્તં | Sanskrit |
प्रथम खण्ड – ज्योतिर्मुख |
१. मङ्गलसूत्र | Gujarati | 12 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: अर्हन्तः अशरीराः, आचार्या उपाध्याय मुनयः।
पञ्चाक्षरनिष्पन्नः, ओङ्कारः पञ्च परमेष्ठिनः।।१२।। Translated Sutra: અર્હંત, અશરીરી (સિદ્ધ), આચાર્ય, ઉપાધ્યાય અને મુનિ - આ પાંચ નામના પ્રથમાક્ષરો વડે બનેલો ૐકાર પંચ પરમેષ્ઠીનું પ્રતીક છે. (અ+અ+આ+ઉ+મ્=ૐ) | |||||||||
| Saman Suttam | સમણસુત્તં | Sanskrit |
प्रथम खण्ड – ज्योतिर्मुख |
६. कर्मसूत्र | Gujarati | 58 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: कायेन वचसा मत्तः, वित्ते गृद्धश्च स्त्रीषु।
द्विधा मलं संचिनोति, शिशुनाग इव मृत्तिकाम्।।३।। Translated Sutra: કાયાથી મદોન્મન્ત અને વાણીથી ઉદ્ધત તેમજ ધન અને સ્ત્રીઓમાં અતિ આસક્ત માનવી, અળસિયું જેમ બંને બાજુથી માટીથી ખરડાય છે તેમ, બંને બાજુથી (શરીર અને મનથી) મલિન થાય છે. | |||||||||
| Saman Suttam | સમણસુત્તં | Sanskrit |
प्रथम खण्ड – ज्योतिर्मुख |
८. राग-परिहारसूत्र | Gujarati | 79 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: अन्यदिदं शरीरं, अन्यो जीव इति निश्चयमतिकः।
दुःखपरिक्लेशकरं, छिन्धि ममत्वं शरीरात्।।९।। Translated Sutra: શરીર ભિન્ન છે, આત્મા ભિન્ન છે એ પરમસત્યના બોધ વડે દેહનું દુઃખદાયક અને ક્લેશજનક મમત્વ દૂર કરો. | |||||||||
| Saman Suttam | સમણસુત્તં | Sanskrit |
प्रथम खण्ड – ज्योतिर्मुख |
९. धर्मसूत्र | Gujarati | 98 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: सुवर्णरूप्यस्य च पर्वता भवेयुः स्यात् खलु कैलाससमा असंख्यकाः।
नरस्य लुब्धस्य न तैः किञ्चित्, इच्छा खलु आकाशसमा अनन्तिका।।१७।। Translated Sutra: સોનાના અને ચાંદીના હિમાલય જેવા અસંખ્ય પર્વતો હોય તો પણ લોભી મનુષ્યને સંતોષ થશે નહિ; કારણ કે ઈચ્છાઓ આકાશ જેવી અનંત છે. | |||||||||
| Saman Suttam | સમણસુત્તં | Sanskrit |
प्रथम खण्ड – ज्योतिर्मुख |
९. धर्मसूत्र | Gujarati | 101 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: व्रतसमितिकषायाणां, दण्डानां तथा इन्द्रियाणां पञ्चानाम्।
धारण-पालन-निग्रह-त्यागजयः संयमो भणितः।।२०।। Translated Sutra: વ્રતોનું પાલન, દરેક કામમાં સાવધાની, કષાયોનો નિગ્રહ, કર્મબંધન કરાવે એવી કાયિક-વાચિક-માનસિક ક્રિયાનો ત્યાગ, ઈન્દ્રિયો પર કાબૂ-એ સંયમધર્મ છે. (કષાય=આત્માને મલિન કરનારા મનોભાવ. ક્રોધ-માન-માયા-લોભ એ ચાર કષાય કહેવાય છે.) | |||||||||
| Saman Suttam | સમણસુત્તં | Sanskrit |
प्रथम खण्ड – ज्योतिर्मुख |
११. अपरिग्रहसूत्र | Gujarati | 146 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: ग्रन्थत्यागः इन्द्रिय-निवारणे अंकुश इव हस्तिनः।
नगरस्य खातिका इव च, इन्द्रियगुप्तिः असंगत्वम्।।७।। Translated Sutra: હાથીને કાબૂમાં રાખવા માટે અંકુશ હોય છે તેમ ઈન્દ્રિયોને કાબૂમાં રાખવા પરિગ્રહ ત્યાગ જરૂરી છે. નગરના રક્ષણ માટે ખાઈ હોય છે તેમ ઈન્દ્રિયોના સંયમ માટે પરિગ્રહત્યાગ આવશ્યક છે. | |||||||||
| Saman Suttam | સમણસુત્તં | Sanskrit |
द्वितीय खण्ड - मोक्ष-मार्ग |
१८. सम्यग्दर्शनसूत्र | Gujarati | 244 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: प्रावचनी धर्मकथी, वादी नैमित्तिकः तपस्वी च।
विद्यावान् सिद्धश्च कविः, अष्टौ प्रभावकाः कथिताः।।२६।। Translated Sutra: પ્રભાવશાળી વક્તા, કથાકાર, તત્ત્વજ્ઞાની, નૈમિત્તિક (ભવિષ્યવેત્તા), તપસ્વી, વિદ્યાધર, સિદ્ધયોગી, કવિ-આ આઠ પ્રકારના વિશિષ્ટ શક્તિશાળી પુરુષો લોકોમાં ધર્મમાર્ગનો પ્રભાવ વિશેષરૂપે ફેલાવી શકે છે. | |||||||||
| Saman Suttam | સમણસુત્તં | Sanskrit |
द्वितीय खण्ड - मोक्ष-मार्ग |
२१. साधनासूत्र | Gujarati | 293 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: रसाः प्रकामं न निषेवितव्याः, प्रायो रसा दीप्तिकरा नराणाम्।
दीप्तं च कामाः समभिद्रवन्ति, द्रुमं यथा स्वादुफलमिव पक्षिणः।।६।। Translated Sutra: રસપ્રચુર ભોજન અધિક કદી ન કરવું જોઈએ, કારણ કે સામાન્ય રીતે રસયુક્ત આહાર મદવર્ધક છે અને મદોન્મત્ત પુરુષને કામ એવી રીતે સતાવે છે કે જેવી રીતે સ્વાદિષ્ટ ફળવાળા વૃક્ષને પક્ષીઓ સતાવે છે. | |||||||||
| Saman Suttam | સમણસુત્તં | Sanskrit |
द्वितीय खण्ड - मोक्ष-मार्ग |
२२. द्विविध धर्मसूत्र | Gujarati | 299 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: नो खल्वहं तथा संशक्नोमि मुण्डो यावत् प्रव्रजितुम्।
अहं खलु देवानुप्रियाणाम् अन्तिके पञ्चानुव्रतिकम् सप्तशिक्षाव्रतिकंद्वादशविधम् गृहिधर्मं प्रतिपत्स्ये।।४।। Translated Sutra: હું પ્રવ્રજિત બની-શ્રમણ બનીને વિચરવા શક્તિમાન નથી. હું આપની પાસેથી પાંચ અણુવ્રત અને સાત શિક્ષાવ્રત - એમ દ્વાદશવ્રતરૂપી શ્રાવક ધર્મ અંગીકાર કરવા ઈચ્છું છું. | |||||||||
| Saman Suttam | સમણસુત્તં | Sanskrit |
द्वितीय खण्ड - मोक्ष-मार्ग |
२५. व्रतसूत्र | Gujarati | 365 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: अगणयित्वा यो मोक्षसुखं, करोति निदानमसारसुखहेतोः।
स काचमणिकृते,वैडूर्यमणिं प्रणाशयति।।३।। Translated Sutra: ગુપ્ત અને ઊંડા દોષ રૂપી શલ્ય જેમાં ન હોય તેને જ સર્વ મહાવ્રતો હોય છે. નિદાન(ભૌતિક આકાંક્ષા), મિથ્યાત્વ(મિથ્યા માન્યતા) અને માયા આ ત્રણ શલ્યોથી વ્રતને હાનિ પહોંચે છે. | |||||||||
| Saman Suttam | સમણસુત્તં | Sanskrit |
द्वितीय खण्ड - मोक्ष-मार्ग |
२५. व्रतसूत्र | Gujarati | 366 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: अगणयित्वा यो मोक्षसुखं, करोति निदानमसारसुखहेतोः।
स काचमणिकृते,वैडूर्यमणिं प्रणाशयति।।३।। Translated Sutra: મોક્ષસુખની અવગણના કરીને જે અસાર ભૌતિક સુખની માગણી કરે છે તે આત્મા કાચના ટૂકડા માટે ઉત્તમ રત્ન ખોઈ રહ્યો છે. | |||||||||
| Saman Suttam | સમણસુત્તં | Sanskrit |
द्वितीय खण्ड - मोक्ष-मार्ग |
२५. व्रतसूत्र | Gujarati | 376 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: किं किंचनमिति तर्कः, अपुनर्भवकामिनोऽथ देहेऽपि।
संग इति जिनवरेन्द्रा, निष्प्रतिकर्मत्वमुद्दिष्टवन्तः।।१३।। Translated Sutra: શરીર ઉપર "આ મારું છે" એવો સંકલ્પ પણ, મોક્ષાભિલાષી મુનિ માટે બંધનકારક છે; માટે ભગવાને શરીરની શુશ્રૂષાનો પણ નિષેધ કર્યો છે. | |||||||||
| Saman Suttam | સમણસુત્તં | Sanskrit |
द्वितीय खण्ड - मोक्ष-मार्ग |
२६. समिति-गुप्तिसूत्र | Gujarati | 415 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: क्षेत्रस्य वृत्तिर्नगरस्य, खातिकाऽथवा भवति प्राकारः।
तथा पापस्य निरोधः, ताः गुप्तयः साधोः।।३२।। Translated Sutra: ખેતરને વાડ, નગરને ખાઈ અથવા કોટ હોય છે, તેમ પાપને અટકાવવા માટે મુનિઓ માટે ગુપ્તિ બતાવવામાં આવી છે. | |||||||||
| Saman Suttam | સમણસુત્તં | Sanskrit |
द्वितीय खण्ड - मोक्ष-मार्ग |
२८. तपसूत्र | Gujarati | 450 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: क्षीरदधिसर्पिरादि, प्रणीतं पानभोजनम्।
परिवर्जनं रसानां तु, भणितं रसविवर्जनम्।।१२।। Translated Sutra: દૂધ, દહીં, ઘી વગેરે રસ, પૌષ્ટિક ખાન-પાન અને સ્વાદનો ત્યાગ કરવો તે રસપરિત્યાગ તપ છે. | |||||||||
| Saman Suttam | સમણસુત્તં | Sanskrit |
द्वितीय खण्ड - मोक्ष-मार्ग |
३२. आत्मविकाससूत्र (गुणस्थान) | Gujarati | 547 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: मिथ्यात्वं सास्वादनः मिश्रः, अविरतसम्यक्त्वः च देशविरतश्च।
विरतः प्रमत्तः इतरः, अपूर्वः अनिवृत्तिः सूक्ष्मश्च।।२।। Translated Sutra: મિથ્યાત્વ, સાસ્વાદન, મિશ્ર, અવિરત સમ્યગ્દૃષ્ટિ, દેશવિરત, પ્રમત્તવિરત, અપ્રમત્તવિરત, અપૂર્વકરણ, અનિવૃત્તિકરણ, સૂક્ષ્મસંપરાય, ઉપશાંતમોહ, ક્ષીણમોહ, સયોગીકેવલી, અયોગીકેવલી - આ ચૌદ ગુણસ્થાન છે. આત્માની તે પછીની અવસ્થા સિદ્ધપણાની છે. સંદર્ભ ૫૪૭-૫૪૮ | |||||||||
| Saman Suttam | સમણસુત્તં | Sanskrit |
द्वितीय खण्ड - मोक्ष-मार्ग |
३२. आत्मविकाससूत्र (गुणस्थान) | Gujarati | 561 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: निःशेषक्षीणमोहः, स्फटिकामल-भाजनोदक-समचित्तः।
क्षीणकषायो भण्यते, निर्ग्रन्थो वीतरागैः।।१६।। Translated Sutra: મોહનો સંપૂર્ણ ક્ષય થઈ ગયો છે, ચિત્ત સ્ફટિકપાત્રમાં રાખેલા જળ જેવું પારદર્શક બની ગયું છે, સર્વ ગ્રંથિઓ ઓગળી ગઈ છે, રાગ અને દ્વેષ હંમેશ માટે ચાલ્યા ગયા છે - આ ક્ષીણકષાય નામનું બારમું ગુણસ્થાન છે. | |||||||||
| Saman Suttam | સમણસુત્તં | Sanskrit |
द्वितीय खण्ड - मोक्ष-मार्ग |
३३. संलेखनासूत्र | Gujarati | 575 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: कषायान् प्रतनून् कृत्वा, अल्पाहारः तितिक्षते।
अथ भिक्षुर्ग्लायेत्, आहारस्येव अन्तिकम्।।९।। Translated Sutra: (યોગ્ય સમયે) સાધુ એક તરફથી કષાયોને પાતળા પાડે અને બીજી બાજુથી આહાર ઓછો કરે. જો રોગ ચિકિત્સાને યોગ્ય ન રહ્યો હોય (અને શરીર કામ આપે તેવું ન રહ્યું હોય) તો ભિક્ષુ આહારનો સર્વથા ત્યાગ કરે. | |||||||||
| Saman Suttam | સમણસુત્તં | Sanskrit |
तृतीय खण्ड - तत्त्व-दर्शन |
३४. तत्त्वसूत्र | Gujarati | 594 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: अजीवः पुनः ज्ञेयः पुद्गलः धर्मः अधर्मः आकाशः।
कालः पुद्गलः मूर्तः रूपादिगुणः, अमूर्तयः शेषाः खलु।।७।। Translated Sutra: પુદ્ગલ, ધર્માસ્તિકાય, અધર્માસ્તિકાય, આકાશ, કાલ-આટલા પદાર્થો અજીવ છે. એમાંથી પુદ્ગલ રૂપી (મૂર્ત) છે - રૂપ-રસ-ગંધ વગેરે ગુણો ધરાવે છે; બાકીના ચાર અમૂર્ત છે. | |||||||||
| Saman Suttam | સમણસુત્તં | Sanskrit |
तृतीय खण्ड - तत्त्व-दर्शन |
३४. तत्त्वसूत्र | Gujarati | 597 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: तस्मात् निर्वृत्तिकामो, रागं सर्वत्र करोतु मा किंचित्।
स तेन वीतरागो, भव्यो भवसागरं तरति।।१०।। Translated Sutra: માટે, મોક્ષાર્થી ક્યાંય પણ, લેશ માત્ર રાગ ન કરે; પૂર્ણ વીતરાગતા પ્રાપ્ત થતાં એ ભવ્ય આત્મા સંસાર-સાગરનો પાર પામે છે. | |||||||||
| Saman Suttam | સમણસુત્તં | Sanskrit |
तृतीय खण्ड - तत्त्व-दर्शन |
३५. द्रव्यसूत्र | Gujarati | 624 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: धर्मोऽधर्म आकाशं, कालः पुद्गला जन्तवः।
एष लोक इति प्रज्ञप्तः, जिनैर्वरदर्शिभिः।।१।। Translated Sutra: ધર્માસ્તિકાય, અધર્માસ્તિકાય, આકાશાસ્તિકાય, કાલ, પુદ્ગલાસ્તિકાય અને જીવાસ્તિકાય - લોક આ છ દ્રવ્યોનો બનેલો છે એમ પરમદર્શી જિનેશ્વરોએ કહ્યું છે. | |||||||||
| Saman Suttam | સમણસુત્તં | Sanskrit |
तृतीय खण्ड - तत्त्व-दर्शन |
३५. द्रव्यसूत्र | Gujarati | 650 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: पृथिवीजलतेजोवायु-वनस्पतयः विविधस्थावरैकेन्द्रियाः।
द्विकत्रिकचतुपञ्चाक्षाः, त्रसजीवाः भवन्ति शङ्खादयः।।२७।। Translated Sutra: પૃથ્વીકાય, અપ્કાય, તેઉકાય, વાયુકાય અને વનસ્પતિકાય - આ પાંચ પ્રકારનાં જીવોને એક જ ઈન્દ્રિય હોય છે અને તે બધા સ્થાવર હોય છે. જેમને બે, ત્રણ, ચાર કે પાંચ ઈન્દ્રિય હોય તેમને ત્રસ કહેવાય છે. (માટી, પાણી, અગ્નિ, વાયુ અને બધી જ વનસ્પતિ એકેન્દ્રિય સ્થાવર જી | |||||||||
| Saman Suttam | समणसुत्तं | Sanskrit |
प्रथम खण्ड – ज्योतिर्मुख |
१. मङ्गलसूत्र | Hindi | 7 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: घनघातिकर्ममथनाः, त्रिभुवनवरभव्यकमलमार्तण्डाः।
अर्हाः (अर्हन्तः) अनन्तज्ञानिनः, अनुपमसौख्या जयन्तु जगति।। Translated Sutra: सघन घातिकर्मों का आलोडन करनेवाले, तीनों लोकों में विद्यमान भव्यजीवरूपी कमलों को विकसित करनेवाले सूर्य, अनन्तज्ञानी और अनुपम सुखमय अर्हतों की जगत् में जय हो। | |||||||||
| Saman Suttam | समणसुत्तं | Sanskrit |
प्रथम खण्ड – ज्योतिर्मुख |
४. निरूपणसूत्र | Hindi | 42 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: निश्चयतः दुर्ज्ञेयं, कः भावः कस्मिन् वर्तते श्रमणः?।
व्यवहारतस्तु क्रियते, यः पूर्वस्थितश्चारित्रे।।११।। Translated Sutra: निश्चय ही यह जानना कठिन है कि कौन श्रमण किस भाव में स्थित है। अतः जो पूर्व-चारित्र में स्थित हैं, उनका कृतिकर्म (वन्दना) व्यवहारनय के द्वारा चलता है। | |||||||||
| Saman Suttam | समणसुत्तं | Sanskrit |
प्रथम खण्ड – ज्योतिर्मुख |
६. कर्मसूत्र | Hindi | 58 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: कायेन वचसा मत्तः, वित्ते गृद्धश्च स्त्रीषु।
द्विधा मलं संचिनोति, शिशुनाग इव मृत्तिकाम्।।३।। Translated Sutra: (प्रमत्त मनुष्य) शरीर और वाणी से मत्त होता है तथा धन और स्त्रियों में गृद्ध होता है। वह राग और द्वेष--दोनों से उसी प्रकार कर्म-मल का संचय करता है, जैसे शिशुनाग (अलस या केंचुआ) मुख और शरीर--दोनों से मिट्टी का संचय करता है। | |||||||||
| Saman Suttam | समणसुत्तं | Sanskrit |
प्रथम खण्ड – ज्योतिर्मुख |
८. राग-परिहारसूत्र | Hindi | 79 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: अन्यदिदं शरीरं, अन्यो जीव इति निश्चयमतिकः।
दुःखपरिक्लेशकरं, छिन्धि ममत्वं शरीरात्।।९।। Translated Sutra: निश्चयदृष्टि के अनुसार शरीर भिन्न है और आत्मा भिन्न है। अतः शरीर के प्रति होनेवाले दुःखद व क्लेशकर ममत्व का छेदन करो। | |||||||||
| Saman Suttam | समणसुत्तं | Sanskrit |
प्रथम खण्ड – ज्योतिर्मुख |
९. धर्मसूत्र | Hindi | 98 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: सुवर्णरूप्यस्य च पर्वता भवेयुः स्यात् खलु कैलाससमा असंख्यकाः।
नरस्य लुब्धस्य न तैः किञ्चित्, इच्छा खलु आकाशसमा अनन्तिका।।१७।। Translated Sutra: कदाचित् सोने और चाँदी के कैलास के समान असंख्य पर्वत हो जायँ, तो भी लोभी पुरुष को उनसे कुछ भी नहीं होता (तृप्ति नहीं होती), क्योंकि इच्छा आकाश के समान अनन्त है। | |||||||||
| Saman Suttam | समणसुत्तं | Sanskrit |
प्रथम खण्ड – ज्योतिर्मुख |
९. धर्मसूत्र | Hindi | 101 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: व्रतसमितिकषायाणां, दण्डानां तथा इन्द्रियाणां पञ्चानाम्।
धारण-पालन-निग्रह-त्यागजयः संयमो भणितः।।२०।। Translated Sutra: व्रत-धारण, समिति-पालन, कषाय-निग्रह, मन-वचन-काया की प्रवृत्तिरूप दण्डों का त्याग, पंचेन्द्रिय-जय--इन सबको संयम कहा जाता है। | |||||||||
| Saman Suttam | समणसुत्तं | Sanskrit |
प्रथम खण्ड – ज्योतिर्मुख |
११. अपरिग्रहसूत्र | Hindi | 146 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: ग्रन्थत्यागः इन्द्रिय-निवारणे अंकुश इव हस्तिनः।
नगरस्य खातिका इव च, इन्द्रियगुप्तिः असंगत्वम्।।७।। Translated Sutra: जैसे हाथी को वश में रखने के लिए अंकुश होता है और नगर की रक्षा के लिए खाई होती है, वैसे ही इन्द्रिय-निवारण के लिए परिग्रह का त्याग (कहा गया) है। असंगत्व (परिग्रह-त्याग) से इन्द्रियाँ वश में होती है। | |||||||||
| Saman Suttam | समणसुत्तं | Sanskrit |
द्वितीय खण्ड - मोक्ष-मार्ग |
१८. सम्यग्दर्शनसूत्र | Hindi | 244 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: प्रावचनी धर्मकथी, वादी नैमित्तिकः तपस्वी च।
विद्यावान् सिद्धश्च कविः, अष्टौ प्रभावकाः कथिताः।।२६।। Translated Sutra: प्रवचन-कुशल, धर्मकथा करनेवाला, वादी, निमित्तशास्त्र का ज्ञाता, तपस्वी, विद्यासिद्ध तथा ऋद्धि-सिद्धियों का स्वामी और कवि (क्रांतदर्शी) ये आठ पुरुष धर्म-प्रभावक कहे गये हैं। | |||||||||
| Saman Suttam | समणसुत्तं | Sanskrit |
द्वितीय खण्ड - मोक्ष-मार्ग |
१९. सम्यग्ज्ञानसूत्र | Hindi | 257 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: योऽध्यात्मं जानाति, स बहिर्जानाति।
यो बहिर्जानाति, सोऽध्यात्मं जानाति।।१३।। Translated Sutra: जो अध्यात्म को जानता है वह बाह्य (भौतिक) को जानता है। जो बाह्य को जानता है वह अध्यात्म को जानता है। (इस प्रकार बाह्याभ्यन्तर एक-दूसरे के सहवर्ती हैं।) | |||||||||
| Saman Suttam | समणसुत्तं | Sanskrit |
द्वितीय खण्ड - मोक्ष-मार्ग |
२१. साधनासूत्र | Hindi | 293 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: रसाः प्रकामं न निषेवितव्याः, प्रायो रसा दीप्तिकरा नराणाम्।
दीप्तं च कामाः समभिद्रवन्ति, द्रुमं यथा स्वादुफलमिव पक्षिणः।।६।। Translated Sutra: रसों का अत्यधिक सेवन नहीं करना चाहिए। रस प्रायः उन्मादवर्धक होते हैं--पुष्टिवर्धक होते हैं। मदाविष्ट या विषयासक्त मनुष्य को काम वैसे ही सताता या उत्पीड़ित करता है जैसे स्वादिष्ट फलवाले वृक्ष को पक्षी। | |||||||||
| Saman Suttam | समणसुत्तं | Sanskrit |
द्वितीय खण्ड - मोक्ष-मार्ग |
२२. द्विविध धर्मसूत्र | Hindi | 299 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: नो खल्वहं तथा संशक्नोमि मुण्डो यावत् प्रव्रजितुम्।
अहं खलु देवानुप्रियाणाम् अन्तिके पञ्चानुव्रतिकम् सप्तशिक्षाव्रतिकंद्वादशविधम् गृहिधर्मं प्रतिपत्स्ये।।४।। Translated Sutra: मैं मुण्डित (प्रव्रजित) होकर अनगारधर्म स्वीकार करने में असमर्थ हूँ, अतः मैं जिनेन्द्रदेव द्वारा प्ररूपित द्वादशव्रतयुक्त श्रावकधर्म कों अंगीकार करुुंगा। | |||||||||
| Saman Suttam | समणसुत्तं | Sanskrit |
द्वितीय खण्ड - मोक्ष-मार्ग |
२५. व्रतसूत्र | Hindi | 376 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: किं किंचनमिति तर्कः, अपुनर्भवकामिनोऽथ देहेऽपि।
संग इति जिनवरेन्द्रा, निष्प्रतिकर्मत्वमुद्दिष्टवन्तः।।१३।। Translated Sutra: जब भगवान् अरहंतदेव ने मोक्षाभिलाषी को `शरीर भी परिग्रह है' कहकर देह की उपेक्षा करने का उपदेश दिया है, तब अन्य परिग्रह की तो बात ही क्या है? | |||||||||
| Saman Suttam | समणसुत्तं | Sanskrit |
द्वितीय खण्ड - मोक्ष-मार्ग |
२६. समिति-गुप्तिसूत्र | Hindi | 405 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: उद्गमोत्पादनैषणैः, पिण्डं च उपधिं शय्यां वा।
शोधयश्च मुनेः, परिशुद्ध्यति एषणा समितिः।।२२।। Translated Sutra: उद्गम-दोष[2], उत्पादन-दोष और अशन-दोषों से रहित भोजन, उपधि और शय्या-वसतिका आदि की शुद्धि करनेवाले मुनि के एषणा-समिति शुद्ध होती है। | |||||||||
| Saman Suttam | समणसुत्तं | Sanskrit |
द्वितीय खण्ड - मोक्ष-मार्ग |
२६. समिति-गुप्तिसूत्र | Hindi | 415 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: क्षेत्रस्य वृत्तिर्नगरस्य, खातिकाऽथवा भवति प्राकारः।
तथा पापस्य निरोधः, ताः गुप्तयः साधोः।।३२।। Translated Sutra: जैसे खेत की रक्षा बाड़ और नगर की रक्षा खाई या प्राकार करते हैं, वैसे ही पाप-निरोधक गुप्तियाँ साधु के संयम की रक्षा करती हैं। | |||||||||
| Saman Suttam | समणसुत्तं | Sanskrit |
द्वितीय खण्ड - मोक्ष-मार्ग |
२७. आवश्यकसूत्र | Hindi | 435 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: ये केचनोपसर्गा, देवमानुष-तिर्यगचेतनिकाः।
तान्सर्वानध्यासे, कायोत्सर्गे स्थितः सन्।।१९।। Translated Sutra: कायोत्सर्ग में स्थित साधु देवकृत, मनुष्यकृत, तिर्यञ्चकृत तथा अचेतनकृत (प्राकृतिक, आकस्मिक) होनेवाले समस्त उपसर्गों (बाधाओं, आपत्तियों) को समभावपूर्वक सहन करता है। | |||||||||
| Saman Suttam | समणसुत्तं | Sanskrit |
द्वितीय खण्ड - मोक्ष-मार्ग |
२८. तपसूत्र | Hindi | 450 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: क्षीरदधिसर्पिरादि, प्रणीतं पानभोजनम्।
परिवर्जनं रसानां तु, भणितं रसविवर्जनम्।।१२।। Translated Sutra: दूध, दही, घी आदि पौष्टिक भोजन-पान आदि के रसों के त्याग को रस-परित्याग नामक तप कहा गया है। | |||||||||
| Saman Suttam | समणसुत्तं | Sanskrit |
द्वितीय खण्ड - मोक्ष-मार्ग |
३२. आत्मविकाससूत्र (गुणस्थान) | Hindi | 547 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: मिथ्यात्वं सास्वादनः मिश्रः, अविरतसम्यक्त्वः च देशविरतश्च।
विरतः प्रमत्तः इतरः, अपूर्वः अनिवृत्तिः सूक्ष्मश्च।।२।। Translated Sutra: मिथ्यात्व, सासादन, मिश्र, अविरत सम्यग्दृष्टि, देशविरत, प्रमत्तविरत, अप्रमत्तविरत, अपूर्वकरण, अनिवृत्तिकरण, सूक्ष्मसम्पराय, उपशान्तमोह, क्षीणमोह, सयोगिकेवलीजिन, अयोगिकेवलीजिन-ये क्रमशः चौदह जीव-समास या गुणस्थान हैं। सिद्धजीव गुणस्थानातीत होते हैं। संदर्भ ५४७-५४८ | |||||||||
| Saman Suttam | समणसुत्तं | Sanskrit |
द्वितीय खण्ड - मोक्ष-मार्ग |
३२. आत्मविकाससूत्र (गुणस्थान) | Hindi | 558 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: भवन्ति अनिवर्तिनस्ते, प्रतिसमयं येषामेकपरिणामाः।
विमलतरध्यानहुतवह-शिखाभिर्निर्दग्धकर्मवनाः।।१३।। Translated Sutra: वे जीव अनिवृत्तिकरण गुणस्थानवाले होते हैं, जिनके प्रतिसमय (निरन्तर) एक ही परिणाम होता है। (इनके भाव अष्टम गुणस्थानवालों की तरह विसदृश नहीं होते।) ये जीव निर्मलतर ध्यानरूपी अग्नि-शिखाओं से कर्म-वन को भस्म कर देते हैं। | |||||||||
| Saman Suttam | समणसुत्तं | Sanskrit |
द्वितीय खण्ड - मोक्ष-मार्ग |
३२. आत्मविकाससूत्र (गुणस्थान) | Hindi | 561 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: निःशेषक्षीणमोहः, स्फटिकामल-भाजनोदक-समचित्तः।
क्षीणकषायो भण्यते, निर्ग्रन्थो वीतरागैः।।१६।। Translated Sutra: सम्पूर्ण मोह पूरी तरह नष्ट हो जाने से जिनका चित्त स्फटिकमणि के पात्र में रखे हुए स्वच्छ जल की तरह निर्मल हो जाता है, उन्हें वीतरागदेव ने क्षीण-कषाय निर्ग्रन्थ कहा है। | |||||||||
| Saman Suttam | समणसुत्तं | Sanskrit |
द्वितीय खण्ड - मोक्ष-मार्ग |
३२. आत्मविकाससूत्र (गुणस्थान) | Hindi | 562 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: केवलज्ञानदिवाकर-किरणकलाप-प्रणाशिताज्ञानः।
नवकेवललब्ध्युद्गम-प्रापितपरमात्मव्यपदेशः।।१७।। Translated Sutra: केवलज्ञानरूपी दिवाकर की किरणों के समूह से जिनका अज्ञान अन्धकार सर्वथा नष्ट हो जाता है तथा नौ केवललब्धियों (सम्यक्त्व, अनन्तज्ञान, अनन्तदर्शन, अनन्तसुख, अनन्तवीर्य, दान, लाभ, भोग व उपभोग) के प्रकट होने से जिन्हें परमात्मा की संज्ञा प्राप्त हो जाती है, वे इन्द्रियादि की सहायता की अपेक्षा न रखनेवाले ज्ञान-दर्शन | |||||||||
| Saman Suttam | समणसुत्तं | Sanskrit |
तृतीय खण्ड - तत्त्व-दर्शन |
३४. तत्त्वसूत्र | Hindi | 597 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: तस्मात् निर्वृत्तिकामो, रागं सर्वत्र करोतु मा किंचित्।
स तेन वीतरागो, भव्यो भवसागरं तरति।।१०।। Translated Sutra: इसलिए मोक्षाभिलाषी को तनिक भी राग नहीं करना चाहिए। ऐसा करने से वह भव्य जीव वीतराग होकर भवसागर को तैर जाता है। | |||||||||
| Saman Suttam | समणसुत्तं | Sanskrit |
तृतीय खण्ड - तत्त्व-दर्शन |
३५. द्रव्यसूत्र | Hindi | 626 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: आकाशकालजीवा,धर्माधर्मौ च मूर्तिपरिहीनाः।
मूर्त्तं पुद्गलद्रव्यं, जीवः खलु चेतनस्तेषु।।३।। Translated Sutra: आकाश, काल, जीव, धर्म और अधर्म द्रव्य अमूर्तिक हैं। पुद्गल द्रव्य मूर्तिक है। इन सबमें केवल जीव द्रव्य ही चेतन है। | |||||||||
| Saman Suttam | समणसुत्तं | Sanskrit |
तृतीय खण्ड - तत्त्व-दर्शन |
३५. द्रव्यसूत्र | Hindi | 631 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: धर्मास्तिकायोऽरसो-ऽवर्णगन्धोऽशब्दोऽस्पर्शः।
लोकावगाढः स्पृष्टः, पृथुलोऽसंख्यातिकप्रदेशः।।८।। Translated Sutra: धर्मास्तिकाय रस-रहित है, रूप-रहित है, स्पर्श-रहित, गन्ध-रहित और शब्द-रहित है। समस्त लोकाकाश में व्याप्त है, अखण्ड है, विशाल है और असंख्यातप्रदेशी है। | |||||||||
| Saman Suttam | समणसुत्तं | Sanskrit |
तृतीय खण्ड - तत्त्व-दर्शन |
३५. द्रव्यसूत्र | Hindi | 633 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: न च गच्छति धर्मास्तिकायः, गमनं न करोत्यन्यद्रव्यस्य।
भवति गतेः स प्रसरो, जीवानां पुद्गलानां च।।१०।। Translated Sutra: धर्मास्तिकाय स्वयं गमन नहीं करता और न अन्य द्रव्यों का गमन कराता है। वह तो जीवों और पुद्गलों की गति में उदासीन कारण है। यही धर्मास्तिकाय का लक्षण है। | |||||||||