Welcome to the Jain Elibrary: Worlds largest Free Library of JAIN Books, Manuscript, Scriptures, Aagam, Literature, Seminar, Memorabilia, Dictionary, Magazines & Articles
Global Search for JAIN Aagam & Scriptures| Scripture Name | Translated Name | Mool Language | Chapter | Section | Translation | Sutra # | Type | Category | Action |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Saman Suttam | Saman Suttam | Sanskrit |
तृतीय खण्ड - तत्त्व-दर्शन |
३४. तत्त्वसूत्र | English | 594 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: अजीवः पुनः ज्ञेयः पुद्गलः धर्मः अधर्मः आकाशः।
कालः पुद्गलः मूर्तः रूपादिगुणः, अमूर्तयः शेषाः खलु।।७।। Translated Sutra: Ajiva should again be known (to be of five kinds): matter (pudgala), motion (dharma) rest (adharma), space (akasa) and time (kala): matter has form as it has the attributes of colour etc., the rest of them are verily formless. | |||||||||
| Saman Suttam | Saman Suttam | Sanskrit |
तृतीय खण्ड - तत्त्व-दर्शन |
३५. द्रव्यसूत्र | English | 624 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: धर्मोऽधर्म आकाशं, कालः पुद्गला जन्तवः।
एष लोक इति प्रज्ञप्तः, जिनैर्वरदर्शिभिः।।१।। Translated Sutra: The supreme visioned Jinas have described the universe to be constituted of six substances viz. Dharma (medium of motion), Adharma (medium of rest), Akasa (space), kala (time), Pudgala (matter) and Jiva (soul). | |||||||||
| Saman Suttam | Saman Suttam | Sanskrit |
तृतीय खण्ड - तत्त्व-दर्शन |
३५. द्रव्यसूत्र | English | 625 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: आकाशकालपुद्गल-धर्माधर्मेषु न सन्ति-जीवगुणाः।
तेषामचेतनत्वं, भणितं जीवस्य चेतनता।।२।। Translated Sutra: The substances, Akasa, kala, Pudgala, Dharma and Adharma, do not possess the attributes of the Jiva (i.e. devoid of life) and they therefore have been called Ajivas (non-living). The attribute of Jiva is consciousness. | |||||||||
| Saman Suttam | Saman Suttam | Sanskrit |
तृतीय खण्ड - तत्त्व-दर्शन |
३५. द्रव्यसूत्र | English | 626 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: आकाशकालजीवा,धर्माधर्मौ च मूर्तिपरिहीनाः।
मूर्त्तं पुद्गलद्रव्यं, जीवः खलु चेतनस्तेषु।।३।। Translated Sutra: Aksa, Kala, Jiva, Dharma and Adharma are incorporeal, where as Pudgala (matter) is corporeal. Of these, only the soul substance is conscious. | |||||||||
| Saman Suttam | Saman Suttam | Sanskrit |
तृतीय खण्ड - तत्त्व-दर्शन |
३५. द्रव्यसूत्र | English | 627 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: जीवाः पुद्गलकायाः, सह सक्रिया भवन्ति न च शेषाः।
पुद्गलकरणाः जीवाः, स्कन्धाः खलु कालकरणास्तु।।४।। Translated Sutra: The Jiva (soul), the Pudgala (matter), these two substances are active, while the rest are inactive. The external cause of the activity of soul is Karmic matter and of the activity of matter is the substance kala (time). | |||||||||
| Saman Suttam | Saman Suttam | Sanskrit |
तृतीय खण्ड - तत्त्व-दर्शन |
३५. द्रव्यसूत्र | English | 628 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: धर्मोऽधर्म आकाशं, द्रव्यमेकैकमाख्यातम्।
अनन्तानि च द्रव्याणि, कालः (समयाः) पुद्गला जन्तवः।।५।। Translated Sutra: Dharma, Adharma and Akasa are singular in number, Kala, Pudgala and Jiva-these three are infinite in number. | |||||||||
| Saman Suttam | Saman Suttam | Sanskrit |
तृतीय खण्ड - तत्त्व-दर्शन |
३५. द्रव्यसूत्र | English | 632 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: उदकं यथा मत्स्यानां, गमनानुग्रहकरं भवति लोके।
तथा जीवपुद्गलानां, धर्मं द्रव्यं विजानीहि।।९।। Translated Sutra: Just as water is helpful in the movement of fishes so is the Dharma in the movement of souls and matter. | |||||||||
| Saman Suttam | Saman Suttam | Sanskrit |
तृतीय खण्ड - तत्त्व-दर्शन |
३५. द्रव्यसूत्र | English | 633 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: न च गच्छति धर्मास्तिकायः, गमनं न करोत्यन्यद्रव्यस्य।
भवति गतेः स प्रसरो, जीवानां पुद्गलानां च।।१०।। Translated Sutra: Dharmastikaya does not move itself nor cause other things to move; but it is an all pervading medium of motion for the living and non-living bodies. | |||||||||
| Saman Suttam | Saman Suttam | Sanskrit |
तृतीय खण्ड - तत्त्व-दर्शन |
३५. द्रव्यसूत्र | English | 638 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: जीवानां पुद्गलानां भवन्ति परिवर्तनानि विविधानि।
एतेषां पर्याया वर्तन्ते मुख्यकालआधारे।।१५।। Translated Sutra: The multiple mutations and various modes of the soul and matter are mainly due to time substance. | |||||||||
| Saman Suttam | Saman Suttam | Sanskrit |
तृतीय खण्ड - तत्त्व-दर्शन |
३५. द्रव्यसूत्र | English | 640 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: अणुस्कन्धविकल्पेन तु, पुद्गलद्रव्यं भवति द्विविकल्पम्।
स्कन्धाः खलु षट्प्रकाराः, परमाणुश्चैव द्विविकल्पः।।१७।। Translated Sutra: The substance matter is of two kinds-in the form of an atom (paramanu) and in the form of molecules. Molecules are of six kinds, while the atoms are of two kinds. | |||||||||
| Saman Suttam | Saman Suttam | Sanskrit |
तृतीय खण्ड - तत्त्व-दर्शन |
३५. द्रव्यसूत्र | English | 642 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: पृथिवी जलं च छाया, चतुरिन्द्रियविषय-कर्मपरमाणवः।
षड्विधभेदं भणितं, पुद्गलद्रव्यं जिनवरैः।।१९।। Translated Sutra: The earth, the water, the shadow, the objects of four senses, (except sight), the Karmic matter and the atoms, these are the six different forms of matter. | |||||||||
| Saman Suttam | Saman Suttam | Sanskrit |
तृतीय खण्ड - तत्त्व-दर्शन |
३५. द्रव्यसूत्र | English | 644 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: वर्णरसगन्धस्पर्शे पूरणगलनानि सर्वकाले।
स्कन्धा इव कुर्वन्तः परमाणवः पुद्गलाः तस्मात्।।२१।। Translated Sutra: Like the molecules, the atoms also possess the attributes of colour, taste, smell and touch, they remain everchanging by getting conjoined and disjoint. They therefore are called Pudgala. | |||||||||
| Saman Suttam | Saman Suttam | Sanskrit |
तृतीय खण्ड - तत्त्व-दर्शन |
३६. सृष्टिसूत्र | English | 654 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: अवगाढगाढनिचितः, पुद्गलकायैः सर्वतो लोकः।
सूक्ष्मैर्बादरैश्चा-प्रायोग्यैर्योग्यैः।।४।। Translated Sutra: The universe is fully occupied by these subtle as well as gross molecules. Some of them are capable of being transformed into the karmic particles while orthers are not. | |||||||||
| Saman Suttam | Saman Suttam | Sanskrit |
तृतीय खण्ड - तत्त्व-दर्शन |
३६. सृष्टिसूत्र | English | 659 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: ते ते कर्मत्वगताः पुद्गलकायाः पुनरपि जीवस्य।
संजायन्ते देहाः देहान्तरसंक्रमं प्राप्य।।९।। Translated Sutra: Those very Paudgalic aggregates which have assumed the form of a Karma for a soul, now assume the different bodies when soul takes a new birth. | |||||||||
| Saman Suttam | Saman Suttam | Sanskrit |
चतुर्थ खण्ड – स्याद्वाद |
३८. प्रमाणसूत्र | English | 687 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: अक्षस्य पुद्गलकृतानि, यत्द्रव्येन्द्रियमनांसि पराणि तेन।
तैस्तस्माद् यज्ज्ञानं, परोक्षमिह तदनुमानमिव।।१४।। Translated Sutra: The physical sense-organs and the internal organ i.e. mind, are something alien to an aksa or self, and the type and the type of cognition had through the instrumentality of these two is called paroksa-just like inferential cognition. | |||||||||
| Saman Suttam | સમણસુત્તં | Sanskrit |
प्रथम खण्ड – ज्योतिर्मुख |
६. कर्मसूत्र | Gujarati | 62 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: कर्मत्वेन एकं, द्रव्यं भाव इति भवति द्विविधं तु।
पुद्गलपिण्डो द्रव्यं, तच्छक्तिः भावकर्म तु।।७।। Translated Sutra: કર્મ, કર્મ તરીકે એક પ્રકારનું છે; દ્રવ્ય અને ભાવ એમ બે પ્રકારનું પણ છે. દ્રવ્યકર્મ એટલે કર્મનાં પુદ્ગલો-પરમાણુઓ અને ભાવકર્મ એટલે કે પરમાણુઓમાં રહેલી વિકાર ઉત્પન્ન કરવાની શક્તિ. | |||||||||
| Saman Suttam | સમણસુત્તં | Sanskrit |
तृतीय खण्ड - तत्त्व-दर्शन |
३४. तत्त्वसूत्र | Gujarati | 594 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: अजीवः पुनः ज्ञेयः पुद्गलः धर्मः अधर्मः आकाशः।
कालः पुद्गलः मूर्तः रूपादिगुणः, अमूर्तयः शेषाः खलु।।७।। Translated Sutra: પુદ્ગલ, ધર્માસ્તિકાય, અધર્માસ્તિકાય, આકાશ, કાલ-આટલા પદાર્થો અજીવ છે. એમાંથી પુદ્ગલ રૂપી (મૂર્ત) છે - રૂપ-રસ-ગંધ વગેરે ગુણો ધરાવે છે; બાકીના ચાર અમૂર્ત છે. | |||||||||
| Saman Suttam | સમણસુત્તં | Sanskrit |
तृतीय खण्ड - तत्त्व-दर्शन |
३५. द्रव्यसूत्र | Gujarati | 624 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: धर्मोऽधर्म आकाशं, कालः पुद्गला जन्तवः।
एष लोक इति प्रज्ञप्तः, जिनैर्वरदर्शिभिः।।१।। Translated Sutra: ધર્માસ્તિકાય, અધર્માસ્તિકાય, આકાશાસ્તિકાય, કાલ, પુદ્ગલાસ્તિકાય અને જીવાસ્તિકાય - લોક આ છ દ્રવ્યોનો બનેલો છે એમ પરમદર્શી જિનેશ્વરોએ કહ્યું છે. | |||||||||
| Saman Suttam | સમણસુત્તં | Sanskrit |
तृतीय खण्ड - तत्त्व-दर्शन |
३५. द्रव्यसूत्र | Gujarati | 625 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: आकाशकालपुद्गल-धर्माधर्मेषु न सन्ति-जीवगुणाः।
तेषामचेतनत्वं, भणितं जीवस्य चेतनता।।२।। Translated Sutra: આકાશ, કાલ, પુદ્ગલ, ધર્મ અને અધર્મ - એમાં ચૈતન્ય નથી હોતું તેથી તે અજીવ છે. જીવમાં ચૈતન્ય છે. | |||||||||
| Saman Suttam | સમણસુત્તં | Sanskrit |
तृतीय खण्ड - तत्त्व-दर्शन |
३५. द्रव्यसूत्र | Gujarati | 626 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: आकाशकालजीवा,धर्माधर्मौ च मूर्तिपरिहीनाः।
मूर्त्तं पुद्गलद्रव्यं, जीवः खलु चेतनस्तेषु।।३।। Translated Sutra: આકાશ, કાલ, જીવ, ધર્મ અને અધર્મ - આટલાં દ્રવ્ય અમૂર્ત છે, પુદ્ગલદ્રવ્ય મૂર્ત છે. આ બધામાં કેવળ જીવ જ ચેતન છે. | |||||||||
| Saman Suttam | સમણસુત્તં | Sanskrit |
तृतीय खण्ड - तत्त्व-दर्शन |
३५. द्रव्यसूत्र | Gujarati | 627 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: जीवाः पुद्गलकायाः, सह सक्रिया भवन्ति न च शेषाः।
पुद्गलकरणाः जीवाः, स्कन्धाः खलु कालकरणास्तु।।४।। Translated Sutra: પુદ્ગલ અને જીવ એ બે દ્રવ્યો સક્રિય છે - ક્રિયાશીલ છે. જીવને ક્રિયામાં પુદ્ગલ બાહ્ય સાધનરૂપ બને છે અને પુદ્ગલને કાળ સાધનરૂપ બને છે. | |||||||||
| Saman Suttam | સમણસુત્તં | Sanskrit |
तृतीय खण्ड - तत्त्व-दर्शन |
३५. द्रव्यसूत्र | Gujarati | 638 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: जीवानां पुद्गलानां भवन्ति परिवर्तनानि विविधानि।
एतेषां पर्याया वर्तन्ते मुख्यकालआधारे।।१५।। Translated Sutra: જીવ અને પુદ્ગલમાં વિવિધ પરિવર્તન થાય છે. એમના પર્યાયો(બદલાતી અવસ્થાઓ)નો પ્રમુખ આધાર કાળ છે. (આ નિશ્ચયદૃષ્ટિથી કાળની વ્યાખ્યા છે.) | |||||||||
| Saman Suttam | સમણસુત્તં | Sanskrit |
तृतीय खण्ड - तत्त्व-दर्शन |
३५. द्रव्यसूत्र | Gujarati | 640 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: अणुस्कन्धविकल्पेन तु, पुद्गलद्रव्यं भवति द्विविकल्पम्।
स्कन्धाः खलु षट्प्रकाराः, परमाणुश्चैव द्विविकल्पः।।१७।। Translated Sutra: પુદ્ગલ દ્રવ્યના અણુ અને સ્કંધ-એમ બે પ્રકારો છે. સ્કંધ પાછા છ પ્રકારનાં છે. પરમાણુ બે પ્રકારનાં છે. (સ્કન્ધ = બે અથવા તેથી અધિક પરમાણુનું જોડાણ) | |||||||||
| Saman Suttam | સમણસુત્તં | Sanskrit |
तृतीय खण्ड - तत्त्व-दर्शन |
३५. द्रव्यसूत्र | Gujarati | 642 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: पृथिवी जलं च छाया, चतुरिन्द्रियविषय-कर्मपरमाणवः।
षड्विधभेदं भणितं, पुद्गलद्रव्यं जिनवरैः।।१९।। Translated Sutra: અતિ સ્થૂળ પુદ્ગલસ્કંધનું ઉદાહરણ પૃથ્વી એટલે કે માટી છે. સ્થૂળસ્કંધનું ઉદાહરણ જળ છે. સ્થૂળસૂક્ષ્મ સ્કંધ એટલે છાયા અથવા પ્રકાશ જે નેત્રેન્દ્રિયથી ગ્રાહ્ય છે. સૂક્ષ્મસ્થૂળ સ્કંધમાં નેત્ર સિવાયની ચાર ઈન્દ્રિયોથી ગ્રાહ્ય એવાં રસ-ગંધ-સ્પર્શ-શબ્દનો સમાવેશ થ | |||||||||
| Saman Suttam | સમણસુત્તં | Sanskrit |
तृतीय खण्ड - तत्त्व-दर्शन |
३५. द्रव्यसूत्र | Gujarati | 644 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: वर्णरसगन्धस्पर्शे पूरणगलनानि सर्वकाले।
स्कन्धा इव कुर्वन्तः परमाणवः पुद्गलाः तस्मात्।।२१।। Translated Sutra: જેમાં સદા પૂરણ અને ગલન (કંઈક ઉમેરાવું અને કંઈક ઓછું થવું, જોડાવું અને છૂટા થવું) વગેરે ક્રિયાઓ ચાલ્યા કરે છે, જેનાં વર્ણ-ગંધ-રસ-સ્પર્શ વગેરે ગુણોમાં પણ વધઘટ થયા કરે છે તે પદાર્થને પુદ્ગલ કહેવાય છે. પુદ્ગલના સ્કન્ધ અને પરમાણુ-બંને પ્રકારોમાં આવું પરિવ | |||||||||
| Saman Suttam | સમણસુત્તં | Sanskrit |
तृतीय खण्ड - तत्त्व-दर्शन |
३६. सृष्टिसूत्र | Gujarati | 654 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: अवगाढगाढनिचितः, पुद्गलकायैः सर्वतो लोकः।
सूक्ष्मैर्बादरैश्चा-प्रायोग्यैर्योग्यैः।।४।। Translated Sutra: આ લોક પુદ્ગલના સૂક્ષ્મ-બાદર સ્કન્ધોથી ઠાંસી ઠાંસીને ભરેલો છે. કેટલાક સ્કન્ધો શરીર, કર્મ આદિની રચનામાં કામ આવે છે, તો કેટલાક ઉપયોગમાં ન આવી શકે એવાં હોય છે. | |||||||||
| Saman Suttam | સમણસુત્તં | Sanskrit |
तृतीय खण्ड - तत्त्व-दर्शन |
३६. सृष्टिसूत्र | Gujarati | 659 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: ते ते कर्मत्वगताः पुद्गलकायाः पुनरपि जीवस्य।
संजायन्ते देहाः देहान्तरसंक्रमं प्राप्य।।९।। Translated Sutra: કર્મ અવસ્થામાં આવેલાં પુદ્ગલો અન્ય જન્મોમાં નવાં શરીર રૂપે પરિણત થાય છે - અથવા અન્ય કોઈ રૂપે પોતાનું કાર્ય કરે છે અને પોતાનું કાર્ય કરીને નાશ પામે છે. | |||||||||
| Saman Suttam | સમણસુત્તં | Sanskrit |
चतुर्थ खण्ड – स्याद्वाद |
३८. प्रमाणसूत्र | Gujarati | 687 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: अक्षस्य पुद्गलकृतानि, यत्द्रव्येन्द्रियमनांसि पराणि तेन।
तैस्तस्माद् यज्ज्ञानं, परोक्षमिह तदनुमानमिव।।१४।। Translated Sutra: ઈન્દ્રિય અને મન આત્માથી ભિન્ન છે, પુદ્ગલરચિત છે. તેના માધ્યમથી થાય તે પરોક્ષ જ્ઞાન. અનુમાન જેમ પરોક્ષ હોય છે તેમ ઈન્દ્રિયજ્ઞાન પણ પરોક્ષ જ છે. | |||||||||
| Saman Suttam | समणसुत्तं | Sanskrit |
प्रथम खण्ड – ज्योतिर्मुख |
६. कर्मसूत्र | Hindi | 62 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: कर्मत्वेन एकं, द्रव्यं भाव इति भवति द्विविधं तु।
पुद्गलपिण्डो द्रव्यं, तच्छक्तिः भावकर्म तु।।७।। Translated Sutra: सामान्य की अपेक्षा कर्म एक है और द्रव्य तथा भाव की अपेक्षा दो (प्रकार का) है। कर्म-पुद्गलों का पिण्ड द्रव्यकर्म है और उसमें रहनेवाली शक्ति या उनके निमित्त से जीव में होनेवाले राग-द्वेषरूप विकार भावकर्म है। | |||||||||
| Saman Suttam | समणसुत्तं | Sanskrit |
तृतीय खण्ड - तत्त्व-दर्शन |
३४. तत्त्वसूत्र | Hindi | 594 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: अजीवः पुनः ज्ञेयः पुद्गलः धर्मः अधर्मः आकाशः।
कालः पुद्गलः मूर्तः रूपादिगुणः, अमूर्तयः शेषाः खलु।।७।। Translated Sutra: अजीवद्रव्य पाँच प्रकार का है--पुद्गल, धर्मद्रव्य, अधर्मद्रव्य, आकाश और काल। इनमें से पुद्गल रूपादि गुण युक्त होने से मूर्त है। शेष चारों अमूर्त हैं। | |||||||||
| Saman Suttam | समणसुत्तं | Sanskrit |
तृतीय खण्ड - तत्त्व-दर्शन |
३५. द्रव्यसूत्र | Hindi | 624 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: धर्मोऽधर्म आकाशं, कालः पुद्गला जन्तवः।
एष लोक इति प्रज्ञप्तः, जिनैर्वरदर्शिभिः।।१।। Translated Sutra: परमदर्शी जिनवरों ने लोक को धर्म, अधर्म, आकाश, काल, पुद्गल और जीव इस प्रकार छह द्रव्यात्मक कहा है। | |||||||||
| Saman Suttam | समणसुत्तं | Sanskrit |
तृतीय खण्ड - तत्त्व-दर्शन |
३५. द्रव्यसूत्र | Hindi | 625 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: आकाशकालपुद्गल-धर्माधर्मेषु न सन्ति-जीवगुणाः।
तेषामचेतनत्वं, भणितं जीवस्य चेतनता।।२।। Translated Sutra: आकाश, काल, पुद्गल, धर्म और अधर्म द्रव्यों में जीव के गुण नहीं होते, इसलिए इन्हें अजीव कहा गया है। जीव का गुण चेतनता है। | |||||||||
| Saman Suttam | समणसुत्तं | Sanskrit |
तृतीय खण्ड - तत्त्व-दर्शन |
३५. द्रव्यसूत्र | Hindi | 626 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: आकाशकालजीवा,धर्माधर्मौ च मूर्तिपरिहीनाः।
मूर्त्तं पुद्गलद्रव्यं, जीवः खलु चेतनस्तेषु।।३।। Translated Sutra: आकाश, काल, जीव, धर्म और अधर्म द्रव्य अमूर्तिक हैं। पुद्गल द्रव्य मूर्तिक है। इन सबमें केवल जीव द्रव्य ही चेतन है। | |||||||||
| Saman Suttam | समणसुत्तं | Sanskrit |
तृतीय खण्ड - तत्त्व-दर्शन |
३५. द्रव्यसूत्र | Hindi | 627 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: जीवाः पुद्गलकायाः, सह सक्रिया भवन्ति न च शेषाः।
पुद्गलकरणाः जीवाः, स्कन्धाः खलु कालकरणास्तु।।४।। Translated Sutra: जीव और पुद्गलकाय ये दो द्रव्य सक्रिय हैं। शेष सब द्रव्य निष्क्रिय हैं। जीव के सक्रिय होने का बाह्य साधन कर्म नोकर्मरूप पुद्गल है और पुद्गल के सक्रिय होने का बाह्य साधन कालद्रव्य है। | |||||||||
| Saman Suttam | समणसुत्तं | Sanskrit |
तृतीय खण्ड - तत्त्व-दर्शन |
३५. द्रव्यसूत्र | Hindi | 628 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: धर्मोऽधर्म आकाशं, द्रव्यमेकैकमाख्यातम्।
अनन्तानि च द्रव्याणि, कालः (समयाः) पुद्गला जन्तवः।।५।। Translated Sutra: धर्म, अधर्म और आकाश ये तीनों द्रव्य संख्या में एक-एक हैं। (व्यवहार-) काल, पुद्गल और जीव ये तीनों द्रव्य अनंत-अनंत हैं। | |||||||||
| Saman Suttam | समणसुत्तं | Sanskrit |
तृतीय खण्ड - तत्त्व-दर्शन |
३५. द्रव्यसूत्र | Hindi | 632 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: उदकं यथा मत्स्यानां, गमनानुग्रहकरं भवति लोके।
तथा जीवपुद्गलानां, धर्मं द्रव्यं विजानीहि।।९।। Translated Sutra: जैसे इस लोक में जल मछलियों के गमन में सहायक होता है, वैसे ही धर्मद्रव्य जीवों तथा पुद्गलों के गमन में सहायक या निमित्त बनता है। | |||||||||
| Saman Suttam | समणसुत्तं | Sanskrit |
तृतीय खण्ड - तत्त्व-दर्शन |
३५. द्रव्यसूत्र | Hindi | 633 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: न च गच्छति धर्मास्तिकायः, गमनं न करोत्यन्यद्रव्यस्य।
भवति गतेः स प्रसरो, जीवानां पुद्गलानां च।।१०।। Translated Sutra: धर्मास्तिकाय स्वयं गमन नहीं करता और न अन्य द्रव्यों का गमन कराता है। वह तो जीवों और पुद्गलों की गति में उदासीन कारण है। यही धर्मास्तिकाय का लक्षण है। | |||||||||
| Saman Suttam | समणसुत्तं | Sanskrit |
तृतीय खण्ड - तत्त्व-दर्शन |
३५. द्रव्यसूत्र | Hindi | 634 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: यथा भवति धर्मद्रव्यं, तथा तद् जानीहि द्रव्यमधर्माख्यम्।
स्थितिक्रियायुक्तानां, कारणभूतं तु पृथिवीव।।११।। Translated Sutra: धर्मद्रव्य की तरह ही अधर्मद्रव्य है। परन्तु अन्तर यह है कि यह स्थितिरूप क्रिया से युक्त जीवों और पुद्गलों की स्थिति में पृथ्वी की तरह निमित्त बनता है। | |||||||||
| Saman Suttam | समणसुत्तं | Sanskrit |
तृतीय खण्ड - तत्त्व-दर्शन |
३५. द्रव्यसूत्र | Hindi | 638 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: जीवानां पुद्गलानां भवन्ति परिवर्तनानि विविधानि।
एतेषां पर्याया वर्तन्ते मुख्यकालआधारे।।१५।। Translated Sutra: जीवों और पुद्गलों में नित्य होनेवाले अनेक प्रकार के परिवर्तन या पर्यायें मुख्यतः कालद्रव्य के आधार से होती हैं--उनके परिणमन में कालद्रव्य निमित्त होता है। (इसीको आगम में निश्चयकाल कहा गया है।) | |||||||||
| Saman Suttam | समणसुत्तं | Sanskrit |
तृतीय खण्ड - तत्त्व-दर्शन |
३५. द्रव्यसूत्र | Hindi | 640 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: अणुस्कन्धविकल्पेन तु, पुद्गलद्रव्यं भवति द्विविकल्पम्।
स्कन्धाः खलु षट्प्रकाराः, परमाणुश्चैव द्विविकल्पः।।१७।। Translated Sutra: अणु और स्कन्ध के रूप में पुद्गल-द्रव्य दो प्रकार का है। स्कन्ध छह प्रकार का है और परमाणु दो प्रकार का--कारण-परमाणु और कार्य-परमाणु। | |||||||||
| Saman Suttam | समणसुत्तं | Sanskrit |
तृतीय खण्ड - तत्त्व-दर्शन |
३५. द्रव्यसूत्र | Hindi | 641 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: अतिस्थूलस्थूलाः स्थूलाः, स्थूलसूक्ष्माश्च सूक्ष्मस्थूलाश्च।
सूक्ष्मा अतिसूक्ष्मा इति, धरादयो भवन्ति षड्भेदाः।।१८।। Translated Sutra: स्कन्ध पुद्गल के छह प्रकार ये हैं--अतिस्थूल, स्थूल, स्थूलसूक्ष्म, सूक्ष्मस्थूल, सूक्ष्म और अतिसूक्ष्म। पृथ्वी आदि इसके छह दृष्टान्त हैं। | |||||||||
| Saman Suttam | समणसुत्तं | Sanskrit |
तृतीय खण्ड - तत्त्व-दर्शन |
३५. द्रव्यसूत्र | Hindi | 642 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: पृथिवी जलं च छाया, चतुरिन्द्रियविषय-कर्मपरमाणवः।
षड्विधभेदं भणितं, पुद्गलद्रव्यं जिनवरैः।।१९।। Translated Sutra: पृथ्वी, जल, छाया, नेत्र तथा शेष चार इन्द्रियों के विषय, कर्म तथा परमाणु--इस प्रकार जिनदेव ने स्कन्धपुद्गल के छह दृष्टान्त हैं। [पृथ्वी अतिस्थूल का, जल स्थूल का, छायाप्रकाश आदि नेत्रइन्द्रिय-विषय स्थूल-सूक्ष्म का, रस-गंध-स्पर्श-शब्द आदि इन्द्रिय-विषय सूक्ष्म-स्थूल का, कार्मण-स्कन्ध सूक्ष्म का तथा परमाणु अतिसूक्ष्म | |||||||||
| Saman Suttam | समणसुत्तं | Sanskrit |
तृतीय खण्ड - तत्त्व-दर्शन |
३५. द्रव्यसूत्र | Hindi | 644 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: वर्णरसगन्धस्पर्शे पूरणगलनानि सर्वकाले।
स्कन्धा इव कुर्वन्तः परमाणवः पुद्गलाः तस्मात्।।२१।। Translated Sutra: जिसमें पूरण गलन की क्रिया होती है अर्थात् जो टूटता-जूड़ता रहता है, वह पुद्गल है। स्कन्ध की भाँति परमाणु के भी स्पर्श, रस, गन्ध, वर्ण गुणों में सदा पूरण-गलन क्रिया होती रहती है, इसलिए परमाणु भी पुद्गल है। | |||||||||
| Saman Suttam | समणसुत्तं | Sanskrit |
तृतीय खण्ड - तत्त्व-दर्शन |
३६. सृष्टिसूत्र | Hindi | 652 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: अप्रदेशः परमाणुः, प्रदेशमात्रश्च स्वयमशब्दो यः।
स्निग्धो वा रूक्षो वा, द्विप्रदेशादित्वमनुभवति।।२।। Translated Sutra: (लोक में व्याप्त-) पुद्गल-परमाणु एकप्रदेशी है--दो आदि प्रदेशी नहीं है, तथा वह शब्दरूप नहीं है, फिर भी उसमें स्निग्ध व रूक्ष स्पर्श का ऐसा गुण है कि एक परमाणु दूसरे परमाणुओं से बँधने या जुड़ने या मिलने पर दो प्रदेशी आदि स्कन्ध का रूप धारण कर लेते हैं। | |||||||||
| Saman Suttam | समणसुत्तं | Sanskrit |
तृतीय खण्ड - तत्त्व-दर्शन |
३६. सृष्टिसूत्र | Hindi | 654 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: अवगाढगाढनिचितः, पुद्गलकायैः सर्वतो लोकः।
सूक्ष्मैर्बादरैश्चा-प्रायोग्यैर्योग्यैः।।४।। Translated Sutra: यह लोक सब ओर से इन सूक्ष्म-बादर पुद्गल-स्कन्धों से ठसाठस भरा हुआ है। उनमें से कुछ पुद्गल कर्मरूप से परिणमन के योग्य होते हैं और कुछ अयोग्य होते हैं। | |||||||||
| Saman Suttam | समणसुत्तं | Sanskrit |
तृतीय खण्ड - तत्त्व-दर्शन |
३६. सृष्टिसूत्र | Hindi | 655 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: कर्मत्वप्रायोग्याः, स्कन्धा जीवस्य परिणतिं प्राप्य।
गच्छन्ति कर्मभावं, न हि ते जीवेन परिणमिताः।।५।। Translated Sutra: कर्मरूप में परिणमित होने के योग्य पुद्गल जीव के रागादि (भावों) का निमित्त पाकर स्वयं ही कर्मभाव को प्राप्त हो जाते हैं। जीव स्वयं उन्हें (बलपूर्वक) कर्म के रूप में परिणमित नहीं करता। | |||||||||
| Saman Suttam | समणसुत्तं | Sanskrit |
तृतीय खण्ड - तत्त्व-दर्शन |
३६. सृष्टिसूत्र | Hindi | 657 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: सर्वजीवानां कर्मं तु, संग्रहे षड्दिशागतम्।
सर्वेष्वपि प्रदेशेषु, सर्वं सर्वेण बद्धकम्।।७।। Translated Sutra: सभी जीवों के लिए संग्रह (बद्ध) करने के योग्य कर्म-पुद्गल छहों दिशाओं में सभी आकाशप्रदेशों में विद्यमान हैं। वे सभी कर्म-पुद्गल आत्मा के सभी प्रदेशों के साथ बद्ध होते हैं। | |||||||||
| Saman Suttam | समणसुत्तं | Sanskrit |
तृतीय खण्ड - तत्त्व-दर्शन |
३६. सृष्टिसूत्र | Hindi | 659 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: ते ते कर्मत्वगताः पुद्गलकायाः पुनरपि जीवस्य।
संजायन्ते देहाः देहान्तरसंक्रमं प्राप्य।।९।। Translated Sutra: इस प्रकार कर्मों के रूप में परिणत वे पुद्गल-पिण्ड देह से देहान्तर को-नवीन शरीररूप परिवर्तन को--प्राप्त होते रहते हैं। अर्थात् पूर्वबद्ध कर्म के फलरूप में नया शरीर बनता है और नये शरीर में नवीन कर्म का बंध होता है। इस तरह जीव निरन्तर विविध योनियों में परिभ्रमण करता रहता है। | |||||||||
| Saman Suttam | समणसुत्तं | Sanskrit |
चतुर्थ खण्ड – स्याद्वाद |
३८. प्रमाणसूत्र | Hindi | 687 | View Detail | ||
|
Mool Sutra: अक्षस्य पुद्गलकृतानि, यत्द्रव्येन्द्रियमनांसि पराणि तेन।
तैस्तस्माद् यज्ज्ञानं, परोक्षमिह तदनुमानमिव।।१४।। Translated Sutra: पौद्गलिक होने के कारण द्रव्येन्द्रियाँ और मन `अक्ष' अर्थात् जीव से `पर' (भिन्न) हैं। अतः उनसें होनेवाला ज्ञान परोक्ष कहलाता है। जैसे अनुमान में धूम से अग्नि का ज्ञान होता है, वैसे ही परोक्षज्ञान भी `पर' के निमित्त से होता है। | |||||||||
| Samavayang | समवयांग सूत्र | Ardha-Magadhi |
समवाय प्रकीर्णक |
Hindi | 227 | Sutra | Ang-04 | View Detail | |
|
Mool Sutra: [सूत्र] से किं तं विवागसुए?
विवागसुए णं सुक्कडदुक्कडाणं कम्माणं फलविवागे आघविज्जति।
ते समासओ दुविहे पन्नत्ते, तं जहा– दुहविवागे चेव, सुहविवागे चेव।
तत्थ णं दह दुहविवागाणि दह सुहविवागाणि।
से किं तं दुहविवागाणि?
दुहविवागेसु णं दुहविवागाणं नगराइं उज्जाणाइं चेइयाइं वणसंडाइं रायाणो अम्मापियरो समोसरणाइं धम्मायरिया धम्मकहाओ नगरगमणाइं संसारपबंधे दुहपरंपराओ य आघविज्जति।
सेत्तं दुहविवागाणि।
से किं तं सुहविवागाणि?
सुहविवागेसु सुहविवागाणं नगराइं उज्जाणाइं चेइयाइं वणसंडाइं रायाणो अम्मापियरो समोसरणाइं धम्मायरिया धम्मकहाओ इहलोइय-परलोइया इड्ढिविसेसा भोगपरिच्चाया Translated Sutra: विपाकसूत्र क्या है – इसमें क्या वर्णन है ? विपाकसूत्र में सुकृत (पुण्य) और दुष्कृत (पाप) कर्मों का विपाक कहा गया है। यह विपाक संक्षेप से दो प्रकार का है – दुःख विपाक और सुख – विपाक। इनमें दुःख – विपाक में दश अध्ययन हैं और सुख – विपाक में भी दश अध्ययन हैं। यह दुःख विपाक क्या है – इसमें क्या वर्णन है ? दुःख – विपाक में | |||||||||